Leszczyna

Leszczyna
	; Leszczyna pospolita
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	brzozowate
Rodzaj	leszczyna
	Nazwa systematyczna
	Corylus L.; Sp. Pl. 998. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Corylus avellana
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Kwiat żeński leszczyny pospolitej, w tle kwiatostan męski

Leszczyna (Corylus L.) – rodzaj drzew i krzewów klasyfikowany do rodziny brzozowatych (dawniej często do wyodrębnianej rodziny leszczynowatych). Należy tu ok. 16^[4]–17^[5] gatunków. Występują one w strefie umiarkowanej półkuli północnej, z centrum zróżnicowania w Azji Wschodniej na obszarze od Himalajów po Japonię. Trzy gatunki rosną w Europie, a dwa w Ameryce Północnej^[6]. W Polsce dziko rośnie leszczyna pospolita C. avellana, często uprawiana jest leszczyna turecka C. colurna (rozsiewa się także w parkach^[7]) i leszczyna południowa C. maxima, inne gatunki są spotykane rzadko w kolekcjach botanicznych^[8]. W naturze leszczyny rosną w lasach i zaroślach, często tworząc podszyt, ale gatunki drzewiaste są też lokalnie ważnym składnikiem drzewostanów^[6]. Leszczyny kwitną przed rozwinięciem liści, często jeszcze zimą^[8]. Kwiaty zapylane są przez wiatr^[6].

Leszczyny uprawiane są dla jadalnych nasion zawartych w tzw. orzechach laskowych. Wykorzystywane są także do nasadzeń jako rośliny ozdobne (zwłaszcza odmiany o barwnych liściach). Drzewiasta leszczyna turecka wykorzystywana jest jako źródło surowca drzewnego^[6].

Morfologia

Pokrój: Zwykle kilkumetrowej wysokości krzewy, ale należy tu też kilka gatunków drzewiastych: leszczyna Jacquemonta osiąga ok. 15 m wysokości, leszczyna turecka zwykle ok. 25 m, a leszczyna chińska do 40 m wysokości. Pędy leszczyn pokryte są włoskami, u części gatunków miękkimi, u części sztywnymi, szczecinkowatymi, czasem kłującymi (leszczyna himalajska). Pąki są zaokrąglone lub stępione^[8].
Liście: Opadające zimą, skrętoległe^[6]. Ogonki zwykle krótkie, ale u leszczyny tureckiej do 5 cm. Blaszka liściowa szeroka i zwykle sercowata u nasady, na brzegu w różny sposób zwykle podwójnie piłkowana (czasem też nieco klapowana). Liście zwykle owłosione, zwłaszcza od spodu^[8].
Kwiaty: Rozdzielnopłciowe, ale rośliny są jednopienne^[8]. Kwiatostany z kwiatami męskimi mają postać zwisających kotek. Ich osie pokryte są łuskowatymi podsadkami w kątach których wyrastają trzy kwiaty. Są one bezokwiatowe i składają się tylko z 4 pręcików. Kwiaty żeńskie ukryte są w pąkach, z których ponad łuski wystawiają czerwone znamiona słupków^[6].
Owoce: Orzechy laskowe – kuliste do wydłużonych, o długości od 1 do 2,5 cm, z bardzo twardą skorupą i dużym, pojedynczym nasieniem wewnątrz. Owoce tkwią w okrywie owocowej (involucrum) powstającej ze zrastających się dwóch przysadek, której budowa i długość jest istotną cechą diagnostyczną wykorzystywaną do identyfikacji gatunków^[6]^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny brzozowatych z rzędu bukowców. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny leszczynowych Coryloideae J. D. Hooker^[2]. Podrodzina ta wyodrębniana była w dawniejszych systemach często w randze osobnej rodziny, ale analizy filogenetyczne wskazały na bardzo bliskie pokrewieństwo tych grup i w kolejnych wersjach systemów APG rodzaj zaliczany jest do szeroko ujmowanej rodziny brzozowatych^[2].

Wykaz gatunków^[4]^[8]

Corylus americana Walter – leszczyna amerykańska
Corylus avellana L. – leszczyna pospolita
Corylus chinensis Franch. – leszczyna chińska
Corylus colchica Albov – leszczyna kaukaska
Corylus colurna L. – leszczyna turecka, l. drzewiasta
Corylus × colurnoides C.K.Schneid. – leszczyna pośrednia
Corylus cornuta Marshall – leszczyna rogata, l. dziobata
Corylus fargesii (Franch.) C.K.Schneid. – leszczyna Fargesa
Corylus ferox Wall. – leszczyna himalajska
Corylus heterophylla Fisch. ex Trautv. – leszczyna różnolistna
Corylus jacquemontii Decne. – leszczyna Jacquemonta
Corylus maxima Mill. – leszczyna południowa, l. Lamberta
Corylus potaninii Bobrov
Corylus sieboldiana Blume – leszczyna Siebolda
Corylus wangii Hu
Corylus wulingensis Q.X.Liu & C.M.Zhang
Corylus yunnanensis (Franch.) A.Camus

Zastosowanie

Orzechy laskowe produkowane głównie z odmian wielkoowocowych mieszańcowego pochodzenia mają duże znaczenie jako produkt spożywczy. Poza tym uzyskuje się z nich olej, który znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, farbiarskim oraz perfumeryjnym^[9].
Odmiany leszczyny o barwnych liściach uprawiane są jako rośliny ozdobne w parkach i ogrodach^[6].
Lekkie i giętkie drewno leszczyny używa się m.in. do wyrobu obręczy do beczek, a z pędów wykonuje się laski, wędziska i tyczki.
Węgiel drzewny uzyskany z leszczyny służy do wyrobu pałeczek rysunkowych^[9].
Drewno leszczyny tureckiej, które ma różowy odcień, bywa stosowane w meblarstwie i w rzemiośle artystycznym.
Z gałązek leszczyny wykonywano różdżki używane przez różdżkarzy do poszukiwania podziemnych źródeł wody, a w średniowieczu sędziowie przy ich pomocy wykrywali złodziei i morderców^[10]^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-07] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
↑ ^a ^b Corylus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-27].
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 238, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 119. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 63, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Drzewa i krzewy liściaste. T. 2, Callicarpa - Cytisus, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1994, s. 206-207, ISBN 83-01-11074-0 .
↑ ^a ^b Henryk Zdyb: Leszczyna. Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010. ISBN 978-83-09-99018-5.
↑ Marek Żukow-Karczewski, Leszczyna - drzewo magiczne, "AURA", nr 11/1994 r.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-07] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].

[powo-4] Corylus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-04-27].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 238, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 119. ISBN 0-333-73003-8.

[checklist-7] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 63, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[seneta-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Drzewa i krzewy liściaste. T. 2, Callicarpa - Cytisus, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1994, s. 206-207, ISBN 83-01-11074-0 .

[zdyb-9] Henryk Zdyb: Leszczyna. Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010. ISBN 978-83-09-99018-5.

[10] Marek Żukow-Karczewski, Leszczyna - drzewo magiczne, "AURA", nr 11/1994 r.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]