Orłowa

Ten artykuł dotyczy miejscowości w Czechach. Zobacz też: Orłowa – góra w Beskidzie Śląskim.

Orłowa

Orlová

Rynek w starej części miasta
Herb Flaga
Państwo	Czechy
Kraj	morawsko-śląski
Powiat	Karwina
Prawa miejskie	1922
Burmistrz	Jiří Michalík
Powierzchnia	24,67 km²
Wysokość	215 m n.p.m.
Populacja (2018) • liczba ludności • gęstość	29 108[1] 1 344,2 os./km²
Kod pocztowy	735 11 do 735 14
Podział miasta	4 dzielnice
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego Orłowa
Położenie na mapie Czech Orłowa
49°50′50″N 18°25′06″E/49,847222 18,418333
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Orłowa (dawniej też Orłów^[2], cz. Orlová, niem. Orlau) – miasto położone w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Karwina w Czechach, na Śląsku Cieszyńskim, ok. 10 km od granicy z Polską. Orłowa leży pośrodku Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego, ok. 10 km na wschód od centrum Ostrawy i 8 km na zachód od centrum Karwiny.

Orłowa podzielona jest na 29 obrębów ewidencyjnych składających się na 4 części i gminy katastralne^[3].

Dzielnice: Lazy • Lutyně • Město • Poruba

Orłowa została po raz pierwszy wzmiankowana w dyplomie papieża Grzegorza IX wystawionym 7 grudnia 1227 roku na Lateranie dla benedyktynów tynieckich jako Orlova^[4]. W 1229 papież ten wystawił kolejną bullę dla tynieckich benedyktynów zatwierdzający ich posiadłości w okolicy Orłowej, po raz kolejny wymieniając Orłową^[4]. Prawdopodobne jest, że już wówczas benedyktyni wybudowali tu kaplicę^[5]. Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego.

W 1268 mocą dokumentu wystawionego przez Władysława opolskiego ufundowany został w Orłowej klasztor benedyktynów^[a].

 Osobny artykuł: Klasztor Benedyktynów w Orłowej.

W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe księstwo cieszyńskie, w granicach którego znalazła się również Orłowa i większość jej dóbr. Od 1327 księstwo cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizownej formie Orlavia^[6][7].

W roku 1560 nastąpiła ostateczna sekularyzacja dóbr zakonnych. Wieś została zakupiona przez ród Cyganów ze Słupska koło Gliwic, a w 1619 przez rodzinę Bludowskich^[8], która w 1765 roku wybudowała tu zamek (rozebrany na skutek szkód górniczych w latach 70. XX wieku). Po wymarciu rodu Bludowskich w 1838 roku Orłową przejęła rodzina Mattencloit, która w 1844 wydała pierwszą zgodę na wydobywanie węgla na terenie wsi. Do tej pory Orłowa była typową wsią rolniczo-rzemieślniczą, w ciągu następnego stulecia jej charakter miał się jednak definitywnie zmienić.

Po zniesieniu poddaństwa miejscowość stanowiła gminę na Śląsku Austriackim, w powiecie sądowym Frysztat, najpierw w powiecie cieszyńskim, potem w samodzielnym powiecie politycznym Frysztat. W 1850 roku na terenie dzisiejszej Orłowej funkcjonowało już 16 szybów kopalnianych, natomiast jeszcze szybszy rozwój zapewniło wsi znalezienie się na trasie Kolei Koszycko-Bogumińskiej w 1869 roku. Postępowała urbanizacja i w 1908 Orłowa otrzymała ograniczone prawa miejskie. W tym okresie nastąpiło również kulturowe i polityczne ożywienie narodów słowiańskich w Austro-Węgrzech a Orłowa stała się miejscem tarcia żywiołów czeskiego i polskiego. Tradycyjnie zamieszkała była przez polskojęzycznych Lachów posługujących się odmianą gwary cieszyńskiej, dodatkowo była celem imigracji drobnomieszczańskiej z Czech i znacznej imigracji robotniczej z Galicji. Liczba mieszkańców wzrosła z 2955 w 1880 do 8334 w 1910. W 1880 i 1900 większość stanowili mieszkańcy polskojęzyczni (kolejno 2287 albo 79,8% i 3 919 albo 60,3%), zaś w latach 1890 i 1910 czeskojęzyczni (2199, 65,8% w 1890 i 4799, 58,5% w 1910). W tym czasie mniejszość niemieckojęzyczna wzrosła z 4,7% w 1890 do 7,3% w 1910 (w tym większość z około 374 żydów, 4,5% mieszkańców). Pod względem wyznaniowym większość stanowili katolicy (w 1910 73,6%)^[9]. Proboszczami dawniej przyklasztornej miejscowej parafii byli zawsze benedyktyni z Czech, którzy wyjątkowo dążyli do czechizacji swoich wiernych^[10]. Rozwój przemysłowy przeniósł się także na rozwój kulturalno-oświatowy, napędzany również narastającą pod koniec XIX wieku polsko-czeską rywalizacją. Środowiska polskie starały się otworzyć tu prywatną szkołę realną, czego rezygnacji domagali się działacze czescy. Jednocześnie w 1892 założyli oni staraniem fundacji SMOL własną szkołę, której prezes skomentował to Było dla nas jasne, że poprzez stratę Orłowej jest rozstrzygnięty los całego rewiru i tym samym Cieszyńskiego. Dlatego krok polski musiał być sparaliżowany, gdyby nawet miały być poniesione największe ofiary majątkowe^[11]. Polskie Gimnazjum realne otwarte zostało pomimo problemów finansowych wiosną 1909. Działało tu szereg zarówno czeskich jak i polskich towarzystw kulturalnych i sportowych. Wówczas niespełna dwutysięczna (ponad 20%) mniejszość ewangelicka skupiona była przy wybudowanym w 1861 kościele i powstałym przy nim zborze.

Po I wojnie światowej doszło do polsko-czechosłowackiego sporu granicznego o Śląsk Cieszyński. Orłowa była już wówczas być może najważniejszym ośrodkiem czeskiego ruchu narodowego w regionie i według porozumienia lokalnych organów władzy została podporządkowana czechosłowackiej administracji. Stanowiła przez następnych kilka miesięcy jakby wysunięty w stronę eksklawy Dziećmorowic klin, w sąsiedztwie polskich Poręby, Dąbrowy i Karwiny. Po arbitralnym podziale Śląska Cieszyńskiego w 1920 roku Orłowa znalazła się definitywnie w granicach Czechosłowacji. W 1922 roku otrzymała pełne prawa miejskie, jednak jej rozwój zostaje zatrzymany, głównie za sprawą wielkiego światowego kryzysu gospodarczego w latach 30. W 1938 jako część Zaolzia Orłowa zostaje przyłączona do Polski i wchodzi w skład powiatu frysztackiego. Po zakończeniu II wojny światowej Orłowa decyzją władz ZSRR została włączona do Czechosłowacji, jednak nadal pozostawała mało znaczącym ośrodkiem miejskim, w dodatku nieustannie dotykanym przez szkody górnicze. W 1946 do Orłowej przyłączone zostają Łazy i Poręba, a w 1960 Lutynia Górna (d. Polska) (jako Lutynia)^[12]. W 1963 na terenie dzielnicy Lutynia rozpoczęto realizację projektu rozbudowy Orłowej jako miasta-sypialni dla Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego. Ten charakter miasto zachowało do dzisiaj. W architekturze Orłowej dominują typowe dla II połowy XX wieku w tej części Europy bloki mieszkalne, zaś jedynym ocalałym zabytkiem jest neogotycki kościół Najświętszej Marii Panny.

• kaplica św. Jana Nepomucena

Całkowita populacja miejscowości (według spisu austriackiego) Orlau, Lazy, Poremba i Polnischleuten w 1869 liczyła 3875, w 1890 7806, w 1900 15820^[13]. Najszybciej populacja rosła w Orłowie i Łazach, które w 1910 miały kolejno 8334 i 7896 mieszkańców. Według austriackiego spisu ludności z 1910 wymienione wcześniej cztery gminy zamieszkiwało łącznie 21116 osób, z czego 20855 było zameldowanych na stałe, 10241 (49,1%) było polsko-, 9765 (46,8%) czesko- a 846 (4,1%) niemieckojęzycznymi, 16380 (77,6%) było katolikami, 4137 (19,6%) protestantami, 537 (2,5%) wyznawcami judaizmu a 62 (0,3%) było innej religii lub wyznania^[14].

Po II wojnie światowej południowe dzielnice stopniowo opustoszały, za to wzrosła liczba ludności w tych położonych w północnej części: Porębie, ale głównie w Lutyni, gdzie wybudowano nowe osiedla z wielkiej płyty. Obecnie w Lutyni i Porębie żyje łącznie 32125 osób, co stanowi 92,1% populacji miasta na 54,8% jego powierzchni (1350,79 ha), ich średnia gęstość zaludnienia wynosi 2378,2 os./km². W Łazach i Mieście mieszkają łącznie 2745 osoby na 45,2% powierzchni całej gminy, a gęstość zaludnienia tych dwóch dzielnic wynosi 245,9 os./km².

Według czeskiego spisu ludności w 2001 roku miasto zamieszkiwało 34856 osób z czego 29848 (85,6%) narodowości czeskiej, 2148 (6,2%) słowackiej, 1215 (3,5%) polskiej, 491 (1,4%) morawskiej, 188 (0,5%) śląskiej, resztę stanowili Niemcy, Romowie, Ukraińcy i Wietnamczycy. Pod względem religii 9819 (28,2%) stanowiły osoby wierzące, w tym największą grupą wyznaniową byli katolicy – 7548 (76,9% wierzących)^[15].

W miejscowości dominuje folklor górniczy. Orłowski strój ludowy różni się od cieszyńskiego, kobiecy jest uproszczony, a mężczyźni często wkładali mundur górniczy^[16].

Swoją siedzibę miał tu polski klub piłkarski Piast Orłowa.

• Adolf Fierla – polski poeta i pisarz.
• Józef Berger – polski duchowny protestancki, działacz polityczny II RP.
• Emanuel Chobot – polski działacz lewicowy na Śląsku Cieszyńskim.
• Otokar Balcy – polski operator dźwięku w filmach animowanych.
• Antoni Gaweł – polski geolog, mineralog i petrograf.
• Eugene Balon – kanadyjski, polski i czeski zoolog i ichtiolog.
• Lech Wojciech Haydukiewicz – polski działacz narodowej demokracji

• 
  Ratusz
• 
  Kościół Najświętszej Marii Panny
• 
  Kościół ewangelicki
• 
  Budynek gimnazjum
• 
  Szyb nieczynnej kopalni „Zofia"
• 
  Pomnik Czechów i Słowaków poległych w czasie wojny polsko-czechosłowackiej w roku 1919

• Czechowice-Dziedzice, Polska
• Illnau-Effretikon, Szwajcaria
• Rydułtowy, Polska

• Interaktywna mapa miasta
• Olšina - folklorystyczny zespół z Orłowej
• Występ zespołu Olšina na przeglądzie folklorystycznym