Odmieniec (kultura ludowa)
Odmieniec (takżeː podrzut, odmienek, podrzuc, podciep[1]) – dziecko podrzucone przez demony; demon z wierzeń słowiańskich[2].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Folklor Europy Zachodniej zawiera wierzenia w odmieńce jako dzieci podrzucone przez wróżki lub diabła[3]. W folklorze słowiańskim natomiast odmieniec był podmienionym dzieckiem boginek, mamun lub dziwożon, które zabierały ludzkie dziecko, zostawiając młodym matkom swoje[4]. Tym samym odmieniec sam był postacią demoniczną, której należało się pozbyć. Dziecko uznane za odmieńca głodzono, pozostawiano na rozstajach dróg lub wysypiskach, pojono wodą ze skorupki jajka lub obijano je np. brzozowymi rózgami[5][6]. Liczono na to, że przywołane płaczem boginki zwrócą ludzkie dziecko, a zabiorą swoje[7].
Odmieniec był opisywany m.in. jako „diabeł z wielką głową”, osobnik brzydki, głośno i ciągle krzyczący[8], o wielkim apetycie[5], wielkim brzuchu, nie mówiący zrozumiale, zachowujący się gwałtownie i dziwnie[9]. Opis ten wskazuje na objawy charakterystyczne dla różnego rodzaju niepełnosprawności[6], dla których społeczność wiejska nie znajdowała zrozumienia i akceptacji[10]. Zdarzały się przypadki zabójstw „odmienionych” dzieci, np. poprzez utopienie[10].
Lokalne wersje nazw i wierzeń
[edytuj | edytuj kod]Na Górnym Śląsku odmieniec znany był pod nazwamiː podciep, podciepek. Na Opolszczyźnie funkcjonował pod nazwąː mamuna[8]. W Krakowskiem powszechne było określenie bogieniak/bugieniak[11].
Na wsi podkarpackiej praktykowano chowanie odmieńca pod blaszaną wanienką na podwórkuː matka uderzała w nią patykiem, prowokując dziecko do płaczu, a tym samym – przywołując boginki[12]. W okolicach Mielca odmienione przez mamunę dziecko głodzono, gotując jedynie skorupkę jajka w izbie z rozścieloną na podłodze słomą. Płacz głodnego „odmieńca” miał przywołać demona i doprowadzić do ponownej zamiany dzieci[13]. W Krakowskiem odmieńca należało obić trzykrotne wierzbowym prętem, by wywołanym płaczem wywołać litość u mamuny. Podobnie w okolicach Wrocławia znana była opowieść o wieśniaczce, której przypołudnica podmieniła dziecko w polu – po obiciu odmieńca rózgą, demon zjawił się z ludzkim noworodkiem[14].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bohdanowicz, Janusz., Polskie Towarzystwo Ludoznawcze., Komentarze do Polskiego atlasu etnograficznego = Commentaries to Polish ethnographic atlas, Wrocław: Polskie Tow. Ludoznawcze Wydawn, 1993–, ISBN 83-901387-2-7, OCLC 35813339 [dostęp 2019-01-26].
- ↑ Kazimierz Moszyński, Kultura ludowa Słowian: Kultura duchowa, cz. 1-2, 1967.
- ↑ Katharine Mary. Briggs, An encyclopedia of fairies : hobgoblins, brownies, bogies, and other supernatural creatures, wyd. 1st American ed, New York, ISBN 0-394-40918-3, OCLC 2493210 [dostęp 2019-01-26].
- ↑ Michał Zieleniewski, O przesądach lekarskich ludu naszego..., Kraków 1845.
- ↑ a b Magdalena Zowczak, Biblia ludowa : interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej, wyd. 2, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2013, ISBN 978-83-231-3014-7, OCLC 857953408 [dostęp 2019-01-26].
- ↑ a b Kaja Kojder - Demska, Bohynie, dziwożony, mamuny, czyli skąd się biorą niepełnosprawne dzieci, [online]
- ↑ Nikolaj Fedorovič Sumcov, Boginki-Mamuny, 1891.
- ↑ a b Dorota. Simonides, Folklor Górnego Śląska, wyd. 1, Katowice: Wydawn. "Śląsk", 1989, ISBN 83-216-0604-0, OCLC 20935625 [dostęp 2019-01-26].
- ↑ Adam Fischer, Etnografja Słowiańska: Polacy, Ksia̧żnica-Atlas, 1934.
- ↑ a b Bohdan Baranowski, W kręgu upiorów i wilkołaków, 1981.
- ↑ Wiedza o Polsce, t. t.3, s. 271.
- ↑ Tereszkiewicz i inni, Kultura wsi podkarpackiej, Kraków: TAiWPN Universitas, 2003, ISBN 83-242-0256-0, OCLC 54025334 [dostęp 2019-01-26].
- ↑ Wilhelm Gaj-Piotrowski, Duchy i demony w wierzeniach ludowych z okolic Stalowej Woli, Rozwadowa i Tarnobrzega, PTL, 1993.
- ↑ Krzysztof. Kwaśniewski, Legendy i podania wrocławskie i dolnośląskie, Poznań: Wydawn. Poznańskie, 2006, ISBN 83-7177-400-1, OCLC 191696846 [dostęp 2019-01-26].