Jazep Waronka

Jazep Waronka

Язэп Варонка

Data i miejsce urodzenia	17 kwietnia 1891 powiat sokólski
Data i miejsce śmierci	4 czerwca 1952 Chicago
Minister ds. białoruskich Republiki Litewskiej
Okres	od grudnia 1918 do kwietnia 1920
Poprzednik	stanowisko utworzone
Przewodniczący Ludowego Sekretariatu Białorusi
Okres	od 21 lutego 1918 do lipca 1918
Przynależność polityczna	Białoruska Socjalistyczna Gromada
Poprzednik	stanowisko utworzone
Ludowy sekretarz spraw zagranicznych Białorusi
Okres	od 21 lutego 1918 do lipca 1918
Przynależność polityczna	Białoruska Socjalistyczna Gromada
Poprzednik	stanowisko utworzone
Deputowany do Tymczasowej Rady Republiki Rosyjskiej
Okres	od 1917 do 1917
Komisarz generalny sprawiedliwości i spraw wewnętrznych Wielkiej Rady Białoruskiej
Okres	od 6 listopada 1917 do ?
Przynależność polityczna	Białoruska Socjalistyczna Gromada
Poprzednik	stanowisko utworzone
Następca	stanowisko zlikwidowane
Multimedia w Wikimedia Commons

Jazep (Iosif) Jakaulewicz Waronka (biał. Язэп (Іосіф) Якаўлевіч Варонка; ur. 17 kwietnia 1891 w powiecie sokólskim, zm. 4 czerwca 1952 w Chicago) – białoruski działacz polityczny, dziennikarz, publicysta, od lutego do lipca 1918 roku przewodniczący Ludowego Sekretariatu Białorusi (szef rządu).

Urodził się 5 kwietnia^?/17 kwietnia 1891 w powiecie sokólskim guberni grodzieńskiej Imperium Rosyjskiego. Był wolnym słuchaczem Wydziału Prawa Uniwersytetu Petersburskiego, został jednak usunięty z listy w 1914 roku z powodu niewniesienia opłaty za nauczanie. Współpracował z petersburskimi gazetami „Stolicznyje wiesti”, „Woskriesnaja wieczerniaja gazieta”, czasopismem „Zritiel”, pisał wierszowane utwory pod pseudonimem Juryj Biehau. Po rewolucji lutowej 1917 roku wstąpił do Białoruskiej Socjalistycznej Gromady, a w czerwcu tego samego roku wszedł w skład jej Komitetu Centralnego. Reprezentował białoruskie organizacje na Specjalnej Naradzie na temat Wypracowania Stanowiska w sprawie Wyborów do Wszechrosyjskiego Zgromadzenia Ustawodawczego. W sierpniu uczestniczył w pracy Narady Państwowej w Moskwie. We wrześniu, w czasie przemówienia na Wszechrosyjskiej Naradzie Demokratycznej w Piotrogrodzie, w imieniu Centralnej Rady Białoruskich Organizacji i Partii (CRBOiP) wypowiedział się przeciwko koalicji rządowej partii socjalistycznych z burżuazyjnymi. Wchodził w skład Tymczasowej Rady Republiki Rosyjskiej (Przedparlamentu)^[1].

W trakcie drugiej sesji CRBOiP w dniach 28 października – 6 listopada (15–24 października st. st.) 1917 roku, w trakcie którego organizacja została przekształcona w Wielką Radę Białoruską (WRB)^[2], Jazep Waronka poparł propozycję nadania białoruskim ziemiom autonomii w składzie demokratycznej rosyjskiej federacji^[1]. Został wówczas także wybrany na komisarza generalnego sprawiedliwości i spraw wewnętrznych WRB^[2]. Do grudnia stał na czele Białoruskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny w Piotrogrodzie. Brał udział w przygotowaniu i przeprowadzeniu w dniach 18–30 grudnia (5–17 grudnia st. st.) w Mińsku I Zjazdu Wszechbiałoruskiego^[1]. 26 grudnia (13 grudnia st. st.) został członkiem Rady Zjazdu^[3]. W styczniu 1918 roku był już jej przewodniczącym^[4]. Od lutego do lipca 1918 roku pełnił funkcję przewodniczącego Ludowego Sekretariatu Białorusi (szefa rządu), a jednocześnie ludowego komisarza (ministra) spraw zagranicznych Białorusi / Białoruskiej Republiki Ludowej. W kwietniu wraz z innymi działaczami Rady Białoruskiej Republiki Ludowej podpisał telegram do cesarza Niemiec Wilhelma II z podziękowaniem za wyzwolenie Białorusi. Redagował czasopismo „Warta”^[1].

Od końca 1918 roku orientował się na litewską Tarybę, uważając ją za naturalnego sojusznika w walce o białoruską państwowość. Od grudnia 1918 do kwietnia 1920 roku pełnił funkcję ministra ds. białoruskich i członka gabinetu ministrów Republiki Litewskiej. Był przywódcą Białoruskiej Partii Socjalistów-Federalistów, a od listopada 1922 roku przewodniczącym towarzystwa Białoruska Hramada w Kownie. Zajmował się działalnością wydawniczą i publicystyczną. W swoich pracach o charakterze historyczno-publicystycznym uogólniał główne fakty z historii białoruskiego ruchu narodowego w okresie rewolucji i wojny domowej w Rosji. Analizował ówczesne położenie polityczne ruchu, twierdząc, że miał on dwóch wrogów − Polskę i Rosję. Negatywnie oceniał politykę narodową zarówno Tymczasowego Rządu Rosji, jak i Rady Komisarzy Ludowych. Jego zdaniem I Zjazd Wszechbiałoruski był zjazdem założycielskim, który ustanowił w granicach Białorusi ustrój republikański, zagwarantował prawo ludu do ziemi itd. Pozytywnie oceniał ogłoszenie Białoruskiej Republiki Ludowej, a utworzenie Białoruskiej SRR uważał za polityczny manewr, za pomocą którego bolszewicy starali się zawładnąć rozumami elementów, które odrodziły się narodowo. Negatywnie oceniał zajęcie przez Wojsko Polskie ziem, które uważał za białoruskie, potępiał politykę działającej na nich polskiej administracji i przypadki, jego zdaniem, naruszania praw miejscowej ludności^[1].

W 1923 roku wyjechał do Chicago, gdzie mieszkał do końca życia. Był jednym z założycieli białoruskiego życia politycznego w Stanach Zjednoczonych. Stał na czele Białorusko-Amerykańskiego Stowarzyszenia Narodowego, wchodził w skład kierownictwa Białorusko-Amerykańskiej Rady Narodowej. Wydawał gazetę „Biełorusskaja Tribuna”, prowadził białoruskie i rosyjskie programy w radiu w Chicago^[1].

• Dorota Michaluk: Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 597. ISBN 978-83-231-2484-9.
• pod red. B. Saczanki: Encykłapiedyja historyi Biełarusi u 6 tamach. T. 2: Bielick – himn. Mińsk: „Biełaruskaja encykłapiedyja” imia Pietrusia Brouki, 1994, s. 537. ISBN 5-85700-142-0. (biał.).