John Ross (odkrywca)

Ten artykuł dotyczy brytyjskiego badacza polarnego. Zobacz też: inne osoby o tym samym imieniu i nazwisku.

John Ross

Portret Johna Rossa (ok. 1833)
Rear Admiral
Data i miejsce urodzenia	24 lipca 1777 Balsarroch
Data i miejsce śmierci	30 sierpnia 1856 Londyn
Przebieg służby
Siły zbrojne	Royal Navy
Główne wojny i bitwy	II koalicja antyfrancuska III koalicja antyfrancuska
Multimedia w Wikimedia Commons

John Ross (ur. 24 lipca 1777 w Balsarroch, w hrabstwie Wigtownshire w Szkocji, zm. 30 sierpnia 1856 w Londynie) – brytyjski oficer Royal Navy, odkrywca, polarnik, dowódca wypraw arktycznych.

W latach 1818–1819 dowodził w wyprawie, która dotarła do Cieśniny Smitha i Cieśniny Lancastera. Podczas wyprawy w latach 1829–1833 odkrył półwysep Boothia i Wyspę Króla Williama. Podczas tej ekspedycji jego bratanek James Clark Ross (1800–1862) jako pierwszy ustalił położenie północnego bieguna magnetycznego. W latach 1850–1851 prowadził poszukiwania zaginionej wyprawy Franklina.

John Ross urodził się 24 lipca 1777 roku w Balsarroch, w hrabstwie Wigtownshire w Szkocji^[1] .

W wieku 9 lat wstąpił jako first-class volunteer do Royal Navy pod opiekę kapitana Seymoura Fincha^[2]. Przez trzy lata służył na statku HMS Pearl na Morzu Śródziemnym, a przez kolejny rok na statku HMS Impregnable pod opieką kapitana Thomasa Byarda (1743–1798)^[2]. Następnie odbył trzy rejsy do Indii Zachodnich i trzy po Morzu Bałtyckim^[2].

W latach 1793–1798 roku Ross pracował dla Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej^[2]. W 1799 roku powrócił do marynarki i służył jako midshipman na slupie HMS Weazel^[2]. Następnie służył na statkach HMS Clyde i HMS Diligence^[3]. W 1803 roku po wypowiedzeniu wojny Francji służył na HMS Grampus^[3]. W 1805 roku otrzymał awans na porucznika^[3]. Poważnie ranny w 1806 roku podczas abordażu na statek hiszpański – w 1809 roku otrzymał rentę z tytułu odniesionych obrażeń^[4]. Od 1808 roku służył na HMS Victory – jednej z jednostek ochraniających brytyjskie statki handlowe na Morzu Bałtyckim^[4]. Flota brytyjska była wspierana przez siły szwedzkie, które były osłabione – załogi szwedzkie rekrutowały się z biednych chłopów^[5]. Posługujący się szwedzkim Ross został oddelegowany jako oficer łącznikowy do marynarki szwedzkiej^[6]. W 1812 roku Ross został awansowany na stopień komandora i został dowódcą HMS Briseis^[7]. W tym samym roku przyjął na statek jako first-class volunteer swojego bratanka Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)^[7].

W 1817 roku brytyjski podróżnik William Scoresby (1789–1857) raportował, że wody wokół Grenlandii między 74°N a 80°N są wolne od lodu^[8]. Wzbudziło to zainteresowanie Admiralicji i rozpoczęto poszukiwania Przejścia Północno-Zachodniego^[8]. W 1818 roku wysłano dwie wyprawy, które zapoczątkowały 35 lat brytyjskich poszukiwań^[8].

• Pierwsza ekspedycja, złożona z dwóch statków HMS Dorothea pod komendą Davida Buchana (1780–1838) i HMS Trent dowodzonym przez Johna Franklina (1786–1847), miała wyruszyć przez Szetlandy, przepłynąć między Grenlandią a Spitsbergenem i dotrzeć do Cieśniny Beringa^[8]
• Druga wyprawa, na statkach „Isabella” pod dowództwem Johna Rossa i „Alexander” dowodzonym przez Williama Edwarda Parry’ego (1790–1855), miała pożeglować wzdłuż zachodniego wybrzeża Grenlandii przez Cieśninę Davisa do Zatoki Baffina^[8].

Kandydaturę Rossa na dowódcę „Isabelli” wysunął George Johnstone Hope (1767–1818)^[9]. Wyprawa Rossa potwierdziła informacje Williama Baffina (1584–1622) o Zatoce Baffina i podjęła próbę dalszej przeprawy na północ^[10]. Dotarła do Cieśniny Smitha, osiągając 76°N, gdzie dalszą przeprawę uniemożliwiła obecność lodu^[10]. Następnie Ross skierował się na zachód, docierając do Cieśniny Lancastera^[11] . Zawrócił zmylony mirażem gór blokującym dalsze przejście na zachód, za co spotkała go krytyka po powrocie do domu^[10]. Podczas wyprawy Ross jako pierwszy Europejczyk odwiedził dom grenlandzkiego Inuita^[12].

Po powrocie Ross przeszedł na emeryturę, lecz był skłonny poprowadzić kolejną wyprawę, jednak już nigdy nie powierzono mu takiego zadania^[10]. Zainteresował się silnikami parowymi i frenologią^[10].

W 1829 roku zamożny producent ginu Felix Booth (1780–1850) postanowił sfinansować prywatną wyprawę arktyczną w poszukiwaniu Przejścia Północno-Zachodniego^[10]. Ekspedycję poprowadził John Ross wraz z bratankiem^[10]. Wyprawa wyruszyła na statku „Victory”^[10]. Odkryto Cieśninę Księcia Regenta i ląd po jej stronie zachodniej^[10], który nazwano Boothia na cześć fundatora wyprawy^[13] . Ross odkrył również zatokę na południe od Cieśniny Księcia Regenta, którą również nazwano Boothia^[1] [a]. Wyprawa przezimowała na południowym krańcu zatoki w miejscu, które Ross nazwał Lord Mayor Bay^[10]. Europejczycy przetrwali dzięki pomocy Inuitów, którzy rozbili swój obóz zimowy w pobliżu Lord Mayor Bay^[10]. Podczas pierwszego zimowania w 1831 roku bratanek Rossa – James Clark Ross (1800–1862) jako pierwszy ustalił położenie północnego bieguna magnetycznego^[10]. Dopiero po trzech latach ekspedycji udało się osiągnąć Cieśninę Księcia Regenta^[10]. Uczestnicy wyprawy zmuszeni byli porzucić „Victory” i przeprawili się na północny wschód^[10]. Założyli obóz zimowy w miejscu, gdzie składowano zapasy ze statku Parry’ego^[10]. Przy próbie dalszej przeprawy łodziami zostali zoczeni przez statek wielorybniczy – dawny statek Rossa „Isabellę” – który zabrał ich do Anglii^[10]. Powrót zaginionych przez lata polarników i odkrycie północnego bieguna magnetycznego uczyniły Rossów sławnymi^[10]. W 1834 roku John Ross otrzymał tytuł szlachecki^[1] . Na mocy decyzji Parlamentu Ross otrzymał rentę, a Booth zwrot kosztów ekspedycji^[10]. W latach 1839–1846 Ross pełnił urząd konsula w Sztokholmie^[1] .

 Osobny artykuł: Ekspedycja Franklina (1845).

W 1851 roku Ross stanął na czele kolejnej ekspedycji ratunkowej w celu odnalezienia członków zaginionej ekspedycji Johna Franklina – bez powodzenia^[10][1] .

W 1851 roku został awansowany na stopień kontradmirała (ang. rear admiral)^[1] . Zmarł w 1856 roku w Londynie^[1] .

• 1835 – Narrative of a Second Voyage in Search of a North-West Passage^[1] 

• 1834 – Founder's Medal Królewskiego Towarzystwa Geograficznego^[14]

• Day, Alan: Historical Dictionary of the Discovery and Exploration of the Northwest Passage. Scarecrow Press, 2006. ISBN 978-0-8108-6519-8. [dostęp 2021-09-16]. (ang.).
• Protokół z 35. posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG), 2007. [dostęp 2021-09-18].
• Morza i oceany. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 10, 2008. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2021-09-19]. 
• Nuttall, Mark: Encyclopedia of the Arctic. Routledge, 2005. ISBN 978-1-136-78680-8. [dostęp 2021-09-16]. (ang.).
• Ross John, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-17] .
• Ross, Maurice James: Polar Pioneers: John Ross and James Clark Ross. McGill-Queen’s Press, 1994. ISBN 978-0-7735-1234-4. [dostęp 2021-09-16]. (ang.).
• Sir John Ross, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-09-16]  (ang.).
• Boothia Peninsula, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-09-16]  (ang.).