Józef Bonaparte

Józef Bonaparte
Józef I

herb jako król Neapolu
Król Neapolu
Okres	od 30 marca 1806 do 5 lipca 1808
Poprzednik	Ferdynand IV
Następca	Joachim Murat
Król Hiszpanii
Okres	od 6 czerwca 1808 do 11 grudnia 1813
Poprzednik	Karol IV
Następca	Ferdynand VII
Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia	7 stycznia 1768 Corte
Data i miejsce śmierci	28 lipca 1844 Florencja
Ojciec	Carlo Maria Buonaparte
Matka	Letycja Buonaparte
Dzieci	Zénaïde Laetitia Julie Bonaparte Charlotte Napoléone Bonaparte
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Bonaparte, fr. Joseph Bonaparte, wł. Giuseppe Napoleone Buonaparte, hiszp. José I de España (ur. 7 stycznia 1768 w Corte, zm. 28 lipca 1844 we Florencji) – król Neapolu w latach 1806–1808 i Hiszpanii (jako Józef I) w latach 1808–1813. Najstarszy syn Carla Marii Buonaparte i Marii Letycji Ramolino. Starszy brat cesarza Francuzów Napoleona I, króla Holandii Ludwika i króla Westfalii Hieronima.

Rodzice przeznaczyli najstarszego syna do stanu duchownego i wysłali go w r. 1779 do seminarium duchownego w Autun. Czując, że się nie nadaje na księdza, Józef porzucił natychmiast po śmierci ojca (1785) studia teologiczne i udał się do Pizy, by studiować prawo. W roku 1787 uzyskał doktorat, powrócił na rodzinną Korsykę i otworzył w Bastii praktykę adwokata. Po wybuchu rewolucji (1789) wystawił swą kandydaturę na posła do Zgromadzenia Ustawodawczego, ale mandatu nie uzyskał, został natomiast mianowany sędzią przy trybunale w Ajaccio.

W roku 1793 rodzina Buonaparte musiała, po przejęciu władzy na Korsyce przez proangielskiego polityka Pasquale Paoli, uciec z wyspy do Francji. Józef udał się do Marsylii, gdzie otrzymał posadę jako sekretarz Komisarza Rewolucyjnego, Korsykanina Salicettiego. W Marsylii Józef poznał bardzo posażną córkę hurtownika jedwabiu Franciszka Clary, Julię, i poślubił ją 1 sierpnia 1794.

Józef, jeszcze przed ślubem mianowany generalnym liwerantem armii francuskiej we Włoszech, udał się tam do brata Napoleona, który mu powierzył jego pierwszą misję dyplomatyczną – zawiadomienie Dyrektoriatu o francuskich sukcesach wojskowych. W roku 1797 Józef rozpoczął karierę polityczną jako deputowany departamentu Liamone (ob. Corse-du-Sud) do Rady Pięciuset, niższej izby francuskiego parlamentu epoki Dyrektoriatu. Pozostał tam niedługo, gdyż brat Napoleon uzyskał dla niego posadę ambasadora Francji w Państwie Kościelnym. Po zamieszkach antyfrancuskich w Rzymie i zabójstwie generała Duphota Józef zrezygnował ze stanowiska i powrócił do Francji. Po objęciu przez Napoleona władzy jako Pierwszy Konsul brat zlecił Józefowi kierowanie rokowaniami pokojowymi z USA i Austrią oraz pośrednictwo przy opracowaniu warunków konkordatu z Państwem Kościelnym, przy czym Józef zdobył duże zasługi.

Jeszcze za Konsulatu, po stworzeniu senatu, Napoleon mianował go członkiem tej instytucji. W następnych latach Józef został kanclerzem Senatu, komandorem z gwiazdą i członkiem kapituły Orderu Legii Honorowej. W tych latach Józef, próbując swych sił na niwie literatury pięknej, wydał powieść Motna (1799), która wzbudziła duże uznanie krytyków. Natychmiast przyznano mu fotel w Akademii Francuskiej, który utracił po roku 1814. Oprócz tego został mianowany pułkownikiem armii francuskiej, co dawało niezły dochód i było czystą synekurą, gdyż Józef stał jak najdalej od wszystkich spraw wojskowych. Wszystko to nie zadowalało Józefa, który zgodnie z patriarchalnymi tradycjami korsykańskimi uważał się jako najstarszy syn za głowę rodu Bonapartów i w tej roli wystąpił w czasie konfliktu o drugie małżeństwo brata Lucjana, na co Napoleon mu odpalił: -ród Bonapartów zaczyna się od 18 brumaire’a, ty jesteś tylko panem na małej winnicy koło Ajaccio!

Prowadził negocjacje dotyczące zawarcia pokoju w Lunéville (1801) i pokoju w Amiens (1802)^[1].

Po proklamacji Napoleona jako cesarza Francuzów (1804) Józef wraz z rodziną otrzymał godność księcia francuskiego z tytułem Cesarskiej Wysokości, wysokie apanaże i Wielki Krzyż Legii Honorowej. Został także Wielkim Mistrzem Wielkiego Wschodu, centralnej organizacji lóż masonów francuskich. Do swej dyspozycji dostał także zamek Villandry, do Rewolucji posiadłość rodu de Castellane, blisko spokrewnionego z polskimi Radziwiłłami. Czekały go jeszcze większe zaszczyty.

Po wielkim zwycięstwie w bitwie pod Austerlitz (2 grudnia 1805) Napoleon wziął się za reorganizację Europy i przekazał Józefowi w następnym roku koronę niedawno zdobytego na Burbonach Królestwa Neapolu. Józef starał się, jak mógł o zdobycie popularności w nowej ojczyźnie: założył Akademię Nauk i Starożytności, wybudował w swej stolicy nowy teatr i ufundował wiele nagród literackich. Chcąc uzdrowić gospodarkę wystawił na sprzedaż wiele królewszczyzn, by pokryć deficyt skarbu państwa i wprowadził nowoczesny system podatkowy. Już po dwóch latach udało się ustabilizować finanse państwowe, zreformować sądownictwo i szkolnictwo. Józef świetnie czuł się w Neapolu i zaczął zdobywać prawdziwą popularność, ale już po dwóch latach cesarski brat postanowił pozbawić tronu ostatnich koronowanych Burbonów, zmusił do abdykacji Burbonów z Hiszpanii i przekazał 6 czerwca 1808 roku tron hiszpański Józefowi, osadzając w Neapolu szwagra Murata.

Także w Hiszpanii, do której przybył 6 tygodni po rozpoczęciu wielkiego powstania narodowego przeciw panowaniu francuskiemu, Józef usiłował działać dla dobra narodu, ale szanse osiągnięcia czegokolwiek były znikome: udało mu się tylko zlikwidować terror Świętej Inkwizycji i zdobyć nieco zwolenników zwanych w Hiszpanii josefinos lub afrancesados ("sfrancuziałymi"), ale wojska francuskie ponosiły głównie klęski, więc o rządzeniu nie mogło być mowy. W Ameryce Południowej ruchy wyzwoleńcze wzbierały na sile, jako pierwsza hiszpańska kolonia ogłosiła swą niezawisłość Wenezuela (1810). Wśród narodu Józef pozostał wysoce niepopularny jako cudzoziemiec i jako mason.

Po przegranej bitwie pod Los Arapiles (22 lipca 1812) i ostatecznym utraceniu Madrytu Józef myślał o zrzeczeniu się korony, ale wytrwał jeszcze rok. Po bitwie pod Vitoria (21 czerwca 1813), w której Wellington zadał Francuzom klęskę, cała Hiszpania została stracona; Józef schronił się we Francji, wywożąc hiszpańskie klejnoty koronne i wielkie zbiory sztuki. 7 stycznia 1814 roku podpisał akt abdykacji.

W czasie walk o Francję roku 1814 Napoleon mianował Józefa wiceregentem i komendantem paryskiej Gwardii Narodowej. Józef ogłosił wprawdzie proklamację, że pozostanie w stolicy w razie ewentualnego oblężenia, niemniej jednak opuścił miasto 30 marca 1814 r. wraz z cesarzową Marią Luizą, upoważniając marszałków do kapitulacji. Towarzyszył cesarzowej i jej synowi do Blois, po czym, po abdykacji brata, schronił się w Prangins (do dziś dnia posiadłość Bonapartych) w Szwajcarii.

W czasie Stu Dni Józef powrócił do Paryża, został mianowany członkiem Izby Parów i, po wyjeździe Napoleona na front, prezesem Rady Ministrów. Po klęsce pod Waterloo Józef przyłączył się do brata w Rochefort i zaproponował mu wspólną ucieczkę do USA na wynajętym przez siebie amerykańskim żaglowcu. Napoleon odmówił (sądził, że uzyska azyl w W. Brytanii) i Józef, załadowawszy statek po brzegi najdroższymi koniakami i szampanami, udał się sam do Ameryki, przybywając do Nowego Jorku 20 sierpnia 1815. Żona Julia i córki pozostały w Brukseli, rodzina zobaczyła się znowu prawie 30 lat później.

Sprzedaż koniaków i szampanów przyniosła duże zyski. Bonaparte, przybrawszy miano hrabiego de Survilliers, postanowił zająć się rolnictwem i hodowlą bydła i zakupił fermę Point Breeze nad brzegiem rzeki Delaware. Gdy mógł się oderwać od swych zajęć jako rolnik, pisał pamiętniki i przyjmował różnych gości, głównie z Francji. Udawał brak zainteresowania polityką, ale w roku 1830 (18 września), po obaleniu Karola X, wystosował manifest do parlamentu francuskiego, w którym, jako głowa rodu Bonapartych, przypomniał o plebiscytach, które wyniosły jego ród na tron, i o proklamowaniu Napoleona II cesarzem w roku 1815, protestując przeciw uzurpacji tronu przez Ludwika Filipa.

Po przedwczesnej śmierci bratanka, Napoleona II (1832), wielu bonapartystów chciało wystawić kandydaturę Józefa na pretendenta do tronu cesarskiego Francji, ale Józef nie zgodził się, przypominając o sukcesji Ludwika Napoleona, ustalonej przez cesarza w jego testamencie w przypadku śmierci syna.

W latach 1832–1837 Józef przebywał w Anglii, kierując sprawami spadkowymi rodziny Bonaparte. Na lata 1837–1839 przypada jego ostatni pobyt w USA, po sprzedaży fermy w mieście Bordentown w stanie New Jersey. W roku 1839 osiedlił się ostatecznie w Anglii, ale atak paraliżu zmusił go do przeniesienia się do kraju o cieplejszym klimacie. Dzięki wstawiennictwu szwagierki, królowej szwedzkiej Dezyderii, otrzymał od wielkiego księcia Toskanii pozwolenie na pobyt we Florencji, gdzie się przeniósł w roku 1841 i połączył z żoną i córkami. Ostatnim jego czynem jako głowa rodu Bonapartych było przekazanie Francji Wielkiego Łańcucha Legii Honorowej (1843), który należał do cesarza Napoleona i został teraz umieszczony koło jego sarkofagu w paryskim Kościele Inwalidów. W tymże kościele Józef spoczął po swej śmierci w roku 1844.

Nazwisko jego nosi Zatoka Józefa Bonapartego w australijskim Terytorium Północnym. Pozostawił gigantyczną korespondencję, wydaną w 10 tomach w latach 1850–1852 w Paryżu, bezcenne źródło dla historyków epoki napoleońskiej.

• Dictionnaire de biographie française, tom VI, Paryż 1937
• Nouvelle biographie générale, tom 42, Paryż 1862