Iwan Bohun
Iwan Teodorowicz Bohun, ukr. Іван Богун (ur. ok. 1608, zm. 27 lutego 1664) – pułkownik kozacki, jeden z głównych przywódców powstania Chmielnickiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się prawdopodobnie około 1608 roku (gdyż w momencie wybuchu wojny z Rzecząpospolitą miał około 40 lat) w Bracławiu. Jego pochodzenie jest nieznane, choć istnieje przypuszczenie, że był synem drobnego szlachcica, dzierżawcy wsi Bubnowa[1] (Kijowszczyzna).
Sotnik pułku czehryńskiego, w 1650 roku pułkownik kalnicki. W 1651 roku zdobył i spalił Winnicę. W maju tegoż roku wraz z innymi pułkami bezskutecznie oblegał Kamieniec Podolski i Ołykę (Wołyń). Pod Beresteczkiem wyprowadził resztki wojsk kozackich z okrążenia.
Być może latem 1652 r. towarzyszył Tymofiejowi Chmielnickiemu w wyprawie do Mołdawii[2].
Zdecydowany przeciwnik uzależnienia od Moskwy, nie przysiągł wierności carowi podczas rady perejasławskiej. Walczył u boku Chmielnickiego z wojewodą Stanisławem Lanckorońskim i Stefanem Czarnieckim. Występując po stronie rosyjskiej w bitwie pod Ochmatowem w 1655 roku, atakiem na flankę wojsk polskich uratował armię kozacką od pewnej klęski.
Podczas potopu szwedzkiego namawiał hetmana do opowiedzenia się po stronie Rzeczypospolitej, potem poparł go jednak przeciw Polsce. Wobec coraz bardziej prawdopodobnych planów rozbioru Polski (traktat w Radnot) i związanej z tym możliwości powstania suwerennej Ukrainy, przyłączył się do wojsk księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego, pozostając przy nim aż do klęski w bitwie pod Czarnym Ostrowem w 1657 roku. Poparł unię hadziacką, był zwolennikiem Iwana Wyhowskiego; Jerzego Chmielnickiego popierał do czasu, gdy ten, łamiąc unię hadziacką, postanowił związać się z Moskwą. Walczył po stronie polskiej z Rosjanami, został jednak usunięty ze stanowiska, pozbawiony tytułu pułkownika i uwięziony w Malborku. Uwolniony w 1663 roku, uczestniczył w zmaganiach z promoskiewskim Iwanem Brzuchowieckim. Rozstrzelany 27 lutego 1664 roku w obozie pod Nowogrodem Siewierskim pod zarzutem zdrady[3].
Posłużył Henrykowi Sienkiewiczowi za pierwowzór bohatera powieści Ogniem i mieczem, Jurka Bohuna. Jest także tytułowym bohaterem powieści Jacka Komudy Bohun, opowiadającej o największej klęsce wojsk Rzeczypospolitej, poniesionej w bitwie pod Batohem w 1652 roku.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Być może Bubnów, w gub. półtawskiej, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 430., dziś Бубнівська Слобідка.
- ↑ Tomasz Ciesielski: Od Batohu do Żwańca. Wojna na Ukrainie, Podolu i o Mołdawię 1652–1653. Zabrze: Inforteditions, 2007, s. 54, seria: Seria Bitwy/Taktyka.
- ↑ Zbigniew Wójcik, Traktat Andruszowski 1667 i jego geneza Warszawa 1959, s. 147.
Bibliografia, literatura
[edytuj | edytuj kod]- Eugeniusz Latacz: Bohun Iwan. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 2: Beyzym Jan – Brownsford Marja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1936, s. 227–229. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0.
- Богун Іван w: Енциклопедія історії України: Т. 1. Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. – Київ 2003, Wyd. «Наукова думка». ISBN 966-00-0632-2.
- Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9.
- Władysław Serczyk, Na dalekiej Ukrainie: Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, Kraków 1984, Wydawnictwo Literackie, ISBN 83-08-01214-0.
- Władysław Serczyk, Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651, Warszawa 1998, wyd. Książka i Wiedza, ISBN 83-05-12969-1.