Incydent trubecki

Incydent trubecki – wydarzenie, mające miejsce w Rzeczypospolitej, w okresie od 1644 do 1646 r., a zakończone oddaniem Księstwa Trubeckiego Carstwu Rosyjskiemu.

Preludium i przebieg

Trubeck, a właściwie Księstwo Trubeckie, był to obszar o powierzchni 2350 km² położony na pograniczu litewsko-moskiewskim. Zgodnie z postanowieniami pokoju polanowskiego obszar ten został przyłączony do Rzeczypospolitej. W wyniku wytyczania wspólnej granicy^[1] Moskwa zażądała, by powrócił w jej granice. Władysław IV, licząc, że uda mu się przychylnie usposobić cara do swoich planów wojny z Turcją, wyraził na to zgodę. W roku 1644 nakazał oberszterowi gwardii królewskiej (późniejszemu oboźnemu litewskiemu) Samuelowi Osińskiemu udanie się nad granicę i oddanie Moskwie Trubecka. W razie oporu oboźny miał prawo użyć siły. Ostatecznie do tego nie doszło i Trubeck został oddany (bez rekompensaty) Moskwie. Wydarzenie to wywołało oburzenie w całej Rzeczypospolitej (największe na Litwie, mniejsze w Koronie)^[2]^[3]. Doprowadziło do rozejścia bez uchwał sejmu roku 1645^[4] i zakończyło się dopiero na sejmie rok później^[5].

Skutki

Ostatecznie sejm Rzeczypospolitej z 1646 roku, uznał, iż pretensje Moskwy były bezzasadne. Uznano, że spełnienie żądań przyniosło uszczerbek Wielkiemu Księstwu Litewskiemu i poszczególnym osobom. Aby to zrekompensować postanowiono^[6]:

dwa starostwa koronne (Lubecz i Łojów) przyłączyć do Wielkiego Księstwa, do województwa smoleńskiego, podatki z nich, w razie nałożenia przez sejm, wpływać miały do skarbu litewskiego, zaś kwarta do koronnego, służbę wojskową obowiązani do niej mieszkańcy starostw mieli odbywać w zależności od zagrożenia w armii Korony bądź Litwy^[7];
Jerzemu Trubeckiemu i innym drobniejszym posiadaczom wypłacić odpowiednio 180 i 120 tys. zł (były to sumy jak na owe czasy ogromne, wystarczy tylko wspomnieć, że podatek podymny z obszaru całego Wielkiego Księstwa w 1650 r. dał skarbowi trochę ponad 230 tys. zł^[8]);
zakazano na przyszłość podobnych spraw sine scitu et consensu generali (łac. bez uchwały i zgody powszechnej) na Seymie wszystkiey Rzepltey.

Przypisy

↑ Granicy tej do wybuchu powstania Chmielnickiego nie udało się wyznaczyć.
↑ Litwini wystawiali to za wielki uszczerbek, zadany granicom Xięstwa Litewskiego, oznaczonym przez traktat z Moskwą nad rzeką Polanowką w 1634 spisany. Posłowie Koronni iuż nie tylko ten uszczerbek zważali, ale nadużycie władzy królewskiéy z uymą narodowêy, w odstępowaniu krajów bez wiedzy całéy Rzeczypospolitéy, upatrowali. Kajetan Kwiatkowski, Dzieje narodu polskiego za panowania Władysława IV króla polskiego i szweckiego, Warszawa 1823, s. 346.
↑ Przysięga koronacyjna zobowiązywała Władysława IV, podobnie jak jego poprzedników i następców, by ziem Korony i Wielkiego Księstwa oraz ich lenn nie umniejszać lecz bronić i rozszerzać (łac. non minuam, sed defendam, et dilatabo), a odpadłe przez wojnę lub jakimkolwiek innym sposobem ... przywrócić (alienata, vel bello, vel quovis alio modo ... aggregabo), Volumina Legum, 1859, t. 3, s. 369.
↑ Władysław Konopczyński, Liberum veto, Kraków - Warszawa 1918, s. 321. Ponieważ obsadzanie stanowisk powinno nastąpić w ciągu 6 miesięcy od opróźnienia zaś w trakcie sejmu najpóźniej w pierwszym tygodniu obrad (Volumina Legum, t. 2, s. 258, O wakancyach z 1588) Władysław IV uznał zerwanie za wygodny pretekst do odroczenia obsady dwu wakujących starostw do następnego sejmu i czerpanie z nich dochodów przez ten czas. Ludwik Kubala Jerzy Ossoliński wyd. 2 poprawione i uzupełnione przez autora, Warszawa: Ossolineum, 1924, s. 177.
↑ Instrukcje poselskie Wielkiego Księstwa żądały odzyskania Trubecka bądź odszkodowania. H. Wisner Litwa i plany wojny tureckiej za Władysława IV s. 262n.
↑ Volumina legum, t. 4, s. 44n Inkorporacya Łoiowa y Lubecza do W. X. Lit.
↑ Sprawa
↑ Henryk Wisner, Janusz Radziwiłł 1612 – 1655, Warszawa 2000, s. 76. Wypłata trwała przeszło 30 lat. Inwentarz Voluminów legum ; cz. 1. Do tomów I - VI 1860, s. 481 i 482. Sejm koronacyjny 1676 postanowił wypłacić ostatnie 17 884 zł długu trubeckiego, "który się in toto (w całości) od Rzeczypospolitej tą resztą wypłaca" (VL, t. 5, s. 209n, Cłο nοwe pοdwyższone WXL).

Literatura

Henryk Wisner, Janusz Radziwiłł 1612–1655, Warszawa 2000, s. 80–81.
Urszula Augustyniak, Historia Polski 1572–1795, Warszawa 2008, s. 64.

Linki zewnętrzne

Scylla Trubecka

[1] Granicy tej do wybuchu powstania Chmielnickiego nie udało się wyznaczyć.

[2] Litwini wystawiali to za wielki uszczerbek, zadany granicom Xięstwa Litewskiego, oznaczonym przez traktat z Moskwą nad rzeką Polanowką w 1634 spisany. Posłowie Koronni iuż nie tylko ten uszczerbek zważali, ale nadużycie władzy królewskiéy z uymą narodowêy, w odstępowaniu krajów bez wiedzy całéy Rzeczypospolitéy, upatrowali. Kajetan Kwiatkowski, Dzieje narodu polskiego za panowania Władysława IV króla polskiego i szweckiego, Warszawa 1823, s. 346.

[3] Przysięga koronacyjna zobowiązywała Władysława IV, podobnie jak jego poprzedników i następców, by ziem Korony i Wielkiego Księstwa oraz ich lenn nie umniejszać lecz bronić i rozszerzać (łac. non minuam, sed defendam, et dilatabo), a odpadłe przez wojnę lub jakimkolwiek innym sposobem ... przywrócić (alienata, vel bello, vel quovis alio modo ... aggregabo), Volumina Legum, 1859, t. 3, s. 369.

[4] Władysław Konopczyński, Liberum veto, Kraków - Warszawa 1918, s. 321. Ponieważ obsadzanie stanowisk powinno nastąpić w ciągu 6 miesięcy od opróźnienia zaś w trakcie sejmu najpóźniej w pierwszym tygodniu obrad (Volumina Legum, t. 2, s. 258, O wakancyach z 1588) Władysław IV uznał zerwanie za wygodny pretekst do odroczenia obsady dwu wakujących starostw do następnego sejmu i czerpanie z nich dochodów przez ten czas. Ludwik Kubala Jerzy Ossoliński wyd. 2 poprawione i uzupełnione przez autora, Warszawa: Ossolineum, 1924, s. 177.

[5] Instrukcje poselskie Wielkiego Księstwa żądały odzyskania Trubecka bądź odszkodowania. H. Wisner Litwa i plany wojny tureckiej za Władysława IV s. 262n.

[6] Volumina legum, t. 4, s. 44n Inkorporacya Łoiowa y Lubecza do W. X. Lit.

[7] Sprawa

[8] Henryk Wisner, Janusz Radziwiłł 1612 – 1655, Warszawa 2000, s. 76. Wypłata trwała przeszło 30 lat. Inwentarz Voluminów legum ; cz. 1. Do tomów I - VI 1860, s. 481 i 482. Sejm koronacyjny 1676 postanowił wypłacić ostatnie 17 884 zł długu trubeckiego, "który się in toto (w całości) od Rzeczypospolitej tą resztą wypłaca" (VL, t. 5, s. 209n, Cłο nοwe pοdwyższone WXL).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]