Kretoworowate
| Notoryctidae | |||
| Ogilby, 1892[1] | |||
 Przedstawiciel rodziny – kretowór południowy (Notoryctes typhlops) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina |
kretoworowate | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Notoryctes Stirling, 1891 | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Rodzaje | |||
| |||
Kretoworowate[4], krety workowate[5][6] (Notoryctidae) – rodzina ssaków z rzędu kretoworokształtnych (Notoryctemorphia). Obejmuje dwa gatunki podobne do złotokretów, występujące w Australii.
Budowa
[edytuj | edytuj kod]
Pod względem morfologii kretoworowate przypominają zaliczane do łożyskowców złotokretowate. Łączą je podobne rozmiary, ale i wygląd, w tym kształt ciała i ubarwienie futra. W budowie kretoworowatych zwracają uwagę szczątkowe oczy bez soczewek, a nawet źrenic, które nie zapewniają widzenia. Nie występuje także ucho zewnętrzne. Pysk z kolei pokrywa tarcza rogowa. Uzębienie kretoworowatych także wykazuje cechy redukcji, a wręcz degeneracji. Nie stwierdza się diprotodontii ani oligoprotodontii. Zęby zakorzenione są słabo. Szczęka zawiera 3-4 siekacze, pojedynczy kieł, dwa przedtrzonowce i 4 trzonowce, połówka żuchwy natomiast 3 siekacze, 1 kieł, 3 przedtrzonowce i 4 zęby trzonowe. Zarówno siekacze, jak i kły czy przedtrzonowce są tępe. Trzonowce szczęki wykazują zalambdodontyzm. Talonidy trzonowców żuchwy nie zachowały się w toku ewolucji. Z siedmiu kręgów budujących szyjny odcinek kręgosłupa pięć dystalnych zrasta się ze sobą, dzięki czemu może podtrzymywać szyję, gdy kretowór ryje głową w glebie. Na tułowiu występuje dobrze rozwinięta, aczkolwiek osiągająca niewielkie rozmiary torba lęgowa. Nie stwierdza się syndaktylii. Przednie kończyny służą do kopania w ziemi, dlatego też zakończone są pazurami sprawiającymi wrażenie niewielkich łopatek. Szczególnie duże są trójkątne pazury trzeciego i czwartego promienia. Ciało wieńczy krótki i tępo zakończony ogon, którego pokrywę określa się jako skórzastą[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Do rodziny należy jeden występujący współcześnie rodzaj[7][8][9][4]:
Opisano również rodzaj wymarły[10]:
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Kretoworowate żyją w glebie. Drążą w niej korytarze, nie budując jednak nor. Ich aktywność przypada i na dzień, i na noc. Przyjmują pokarm mięsny, złożony głównie z larw bezkręgowców, których poszukują zarówno w glebie, jak i na jej powierzchni[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ J.D. Ogilby: Catalogue of Australian mammals, with introductory notes on general mammalogy. Sydney: Printed by order of the Trustees, 1892, s. 5. (ang.).
- ↑ H. Winge: Jordfundne og nulevende pungdyr (Marsupialia) fra Lagoa Santa, Minas Geraes, Brasilien: med udsigt over pungdyrenes slægtskab. Kjøbenhavn: F. Dreyer, 1893, s. 88, 93. (duń.).
- ↑ W.K. Gregory & J.K. Mosenthal: Outline classification of the Mammalia recent and extinct. W: H.F. Osborn: The Age of Mammals in Europe, Asia and North America. New York: The Macmillan Company, 1910, s. 516. (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 6. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 150, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b c d Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 78.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
- ↑ Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 42. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 58. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ M. Archer, R.M. Beck, M. Gott, S.J. Hand, H. Godthelp & K.H. Black. Australia’s first fossil marsupial mole (Notoryctemorphia) resolves controversies about their evolution and palaeoenvironmental origins. „Proceedings of the Royal Society of London B”. Biological Sciences. 278 (1711), s. 1498–1506, 2010. DOI: 10.1098/rspb.2010.1943. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Czesłąw Błaszak, Maciej Skoracki, Joanna Gliwicz, Infragromada: ssaki żyworodne niższe – Metatheria; torbacze – Marsupialia, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).