Kedyw (wicekról Egiptu)

Ten artykuł od 2010-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Kedyw – tytuł dziedziczny pochodzenia perskiego, używany w XIX i XX wieku przez władców Egiptu.

Tytuł „kedyw” (tur. Hıdiv), tłumaczony na język polski jako „wicekról”, a na angielski „viceroy”, został po raz pierwszy użyty nieoficjalnie przez Muhammada Alego paszę, ówczesnego osmańskiego namiestnika (wali) Egiptu i Sudanu, uznany oficjalnie przez rząd osmański w 1867, a następnie używany przez Isma’ila Paszę i jego następców do 1914.

Tytuł „kedyw” trafił do języka angielskiego jako „khedive”, za pośrednictwem francuskiego „khédive”, z tureckiego „hıdıv”. Z kolei do tureckiego przeszedł z nowoperskiego „khidiw”, gdzie oznaczał „księcia”.

W 1798 Napoleon Bonaparte pokonał broniące Egiptu wojska osmańskie, składające się w dużej mierze z potomków miejscowych mameluków. Wówczas rząd w Stambule wysłał w celu odzyskania władzy nad Nilem wojska z Rumelii (z prowincji bałkańskich imperium osmańskiego) pod wodzą Muhammada Alego Paszy. Ten pokonał wprawdzie Francuzów i wyparł ich ostatecznie z Egiptu, ale nie zamierzał również podporządkowywać się rządowi w Stambule. W 1805 Porta uznała jego tytuł paszy i namiestnika (wali) Egiptu, on jednak, wyrażając, iż jego aspiracje sięgają wyżej, przyjął tytuł kedywa (wicekróla), a w ślad za nim podobnie postąpili jego następcy: Ibrahim Pasza, Abbas I i Sa’id Pasza.

Dopiero sułtan osmański, Abdülaziz I (1861-1876) oficjalnie uznał tytuł kedywa jako należny Ismai’lowi Paszy, oraz dziedziczenie z ojca na syna zamiast zasady senioratu, która była przyjęta w imperium osmańskim, oraz w większości dynastii arabskich.

26 czerwca 1879, pod naciskiem Wielkiej Brytanii i Francji Isma’il Pasza został zdetronizowany przez sułtana Abdülhamida II (1876-1909) ustępując miejsca swemu synowi, Taufikowi Paszy, bardziej ugodowemu. Isma’il Pasza przeniósł się do Neapolu, stamtąd do Stambułu, gdzie pozostawał w areszcie domowym do śmierci. Pochowany został w Kairze. W 1882 Brytyjczycy okupowali Egipt, aby wesprzeć Tawfika Paszę w obronie przeciw powstaniu nacjonalistów egipskich. Egipt pozostawał formalnie pod zwierzchnictwem Turcji osmańskiej do 1914, faktycznie jako protektorat brytyjski, a jego władcy zachowali tytuł kedywów. Dopiero po wybuchu I wojny światowej w 1914 Brytyjczycy zdecydowali się zdetronizować proosmańskiego Abbasa Hilmiego paszę i powierzyć władzę nad Egiptem powolnemu im Husajnowi Kamilowi. Doszło wówczas do zerwania nominalnych nawet więzi z Turcją, oraz zaprzestania używania tytułu kedywa.

Ostatniego kedywa Egiptu, Abbasa Hilmiego Paszę sułtanowie Egiptu, Husajn Kamil i Fu’ad I, pozbawili majątku w Egipcie i Sudanie, prawa wstępu do Egiptu, dochodzenia swoich praw przed sądami egipskimi. Abbas Hilmi Pasza formalnie abdykował 12 maja 1931 i przeniósł się do Szwajcarii, gdzie zmarł 19 grudnia 1944. Na mocy artykułu 17 traktatu lozańskiego z 1923 Turcja jako sukcesor państwa osmańskiego zrzekła się wszelkich roszczeń do Egiptu i Sudanu.

• Lewis B.: Muzułmański Bliski Wschód, Gdańsk 2003
• Stępniewska-Holzer B.: Muhammad Ali. Narodziny nowoczesnego państwa egipskiego, Wrocław Ossolineum 1978