Falaris

Falaris (gr. Φάλαρις) – władca sycylijskiego miasta Akragas (Agrigento) w latach ok. 570 p.n.e.–554 p.n.e.

Jeden z najsłynniejszych tyranów starożytnej Grecji, któremu przypisuje się okrutne rządy i torturowanie poddanych, rzekomo również dopuszczanie się kanibalizmu^[1]. W późniejszym okresie podejmowano próby częściowej rehabilitacji Falarisa, przedstawiając go jako władcę humanitarnego, mecenasa filozofii i literatury, który przyczynił się do rozbudowy i rozkwitu miasta Akragas.

Arystoteles podał przypadek przejęcia władzy przez Falarisa^[2], jako przykład wystąpienia warunków, dzięki którym możliwe jest zaistnienie ustroju tyranii. Zanim Falaris przejął władzę, pełnił funkcję zwykłego poborcy podatkowego.

Około 570 p.n.e. mieszkańcy Akragas postanowili zbudować świątynię Zeusa. W zamian za obietnice dostępu do tanich materiałów oraz zatrudnienie najlepszych specjalistów, wybrali Falarisa na stanowisko kierownika prac przekazując mu pieniądze na budowę świątyni, za które zakupił dużą grupę niewolników i wynajął cudzoziemców, a na wzgórzu, gdzie miała stanąć świątynia, zgromadził materiały budowlane.

Zaraz potem wyznaczył nagrodę za wskazanie rzekomych złodziei tych materiałów i przekonał obywateli, by pozwolili mu wznieść mur zabezpieczający teren budowy, dzięki czemu zmienił świątynię w twierdzę górującą nad miastem. W czasie Tesmoforii (jesiennego święta ku czci bogini Demeter), uzbroił swoich ludzi i napadł na mieszkańców miasta, zabijając większość wolnych mężczyzn. Utrzymywał władzę dzięki znienawidzonej przez obywateli straży przybocznej utworzonej z uwolnionych niewolników i obcych najemników.

Stosował wobec poddanych okrutne rządy, a oponentów poddawał nieludzkim męczarniom. To właśnie Falarisowi, jako pierwszemu, przypisano torturowanie ludzi za pomocą byka z brązu – jednego z najstarszych narzędzi kaźni^[3], w którym jako pierwszy torturowany był twórca tego narzędzia, artysta Perilaos^[4].

Ok. 554 p.n.e. niejaki Telemach, przodek Terona stanął na czele powstania, które obaliło tyrana, a Falaris miał stać się rzekomo ostatnią ofiarą upieczoną w spiżowym byku.

• Lukian z Samosat, Phalaris
• Arystoteles, Polityka oraz Retoryka
• Diodor Sycylijski, Biblioteka historyczna
• Tacjan Syryjczyk, Mowy do Greków
• Poliajnos, Podstępy wojenne
• Pindar, Ody pytyjskie
• Cyceron, De Re Publica oraz list ad Atticum

Książki:

• William Smith: Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. 1870, s. 234-236
• Helmut Berve: Die Tyrannis bei den Griechen. München 1967, s. 129-132, 593-595

Czasopisma:

• Jan M. Długosz: Wzór na tyrana. Starogreckie wzory i przestrogi ustrojowe. Pomocnik historyczny, 7 lutego 2009 nr 1 (12), s. 21

• William Smith: Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, s.234. ancientlibrary.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-12-17)].
• Jona Lendering: Phalaris of Acragas
• Jan Maciej Długosz: Wzór na tyrana. Starogreckie wzory i przestrogi ustrojowe