Formuła E

ABB FIA Formula E Championship

Formuła E

Logo serii
2023/2024
Oficjalny skrót	FE
Dyscyplina	wyścigi samochodowe
Organizator rozgrywek	FIA
Data założenia	2014
Prezes	Alejandro Agag
Sponsor tytularny	ABB
Rozgrywki
Liczba drużyn	12
Zwycięzcy
Pierwszy zwycięzca	Nelson Piquet Jr. (2014/2015; kierowcy) e.dams Renault (2014/2015; zespoły)
Obecny zwycięzca	Jake Dennis (2022/2023; kierowcy) Envision Racing (2022/2023; zespoły)
Najwięcej zwycięstw	Jean-Éric Vergne (kierowcy; 2 razy) Renault e.dams (zespoły; 3 razy)
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Formuła E – klasa wyścigów samochodowych powołana w 2012 roku^[1]. W Mistrzostwach Formuły E stosowane są jedynie jednomiejscowe samochody elektryczne^[1]. Seria, promowana przez konsorcjum Formula E Holdings, jest licencjonowana oraz nadzorowana przez Fédération Internationale de l’Automobile^[1].

Pierwszym sezonem Mistrzostw Formuły E był sezon 2014/2015 (rozpoczęty we wrześniu 2014), podczas gdy samochody serii zostały po raz pierwszy uruchomione w 2013 roku^[1]. Do tej pory rozegrano siedem sezonów. Założycielem i prezesem serii jest Alejandro Agag, natomiast od września 2019 dyrektorem generalnym serii jest Jamie Reigle^[2].

9 stycznia 2018, koncern ABB został sponsorem tytularnym serii, zmieniając nazwę serii FIA Formula E Championship na ABB FIA Formula E Championship^[3].

Propozycja serii wyścigów samochodów elektrycznych została opracowana przez Jeana Todta, prezydenta Fédération Internationale de l’Automobile i została przedstawiona dwóm politykom: Antonio Tajaniemu i Alejandro Agagowi oraz włoskiemu aktorowi Teo Teocoliemu podczas obiadu w małej włoskiej restauracji w Paryżu, która miała miejsce 3 marca 2011^[4][5][6]. Tajani skoncentrował się na elektryfikacji przemysłu samochodowego, zmniejszeniu emisji dwutlenku węgla i wprowadzeniu systemów hybrydowych i elektrycznych. Agag poparł działania Todta po tym, jak ten ostatni omówił przetarg na organizację serii. Hiszpan, będący wcześniej właścicielem zespołu Addax Team, powiedział Todtowi, że podejmie się tego zadania ze względu na jego wcześniejsze doświadczenie w negocjowaniu umów ze stacjami telewizyjnymi, sponsorowaniem i marketingiem^[7].

Przez pierwsze siedem sezonów samochodem bezpieczeństwa był BMW i8^[8]. W sezonie 2020/2021, w wybranych wyścigach samochodem bezpieczeństwa był Mini Electric^[9]. Od sezonu 2021/2022 rolę samochodu bezpieczeństwa pełni Porsche Taycan, który jest pomalowany w kolory wszystkich zespołów^[10].

W grudniu 2019, Fédération Internationale de l’Automobile poinformowała, że Formuła E otrzyma status mistrzostw świata wraz z początkiem sezonu 2020/2021, będąc pierwszą serią wyścigów jednomiejscowych poza Formułą 1, która będzie miała taką rangę^[11].

W mistrzostwach Formuły E rywalizuje obecnie jedenaście zespołów po dwóch kierowców^[12]. Seria ta obejmuje samochody wyścigowe z napędem elektrycznym, podobne stylem do samochodów Formuły 1 z napędem hybrydowym.

Weekend wyścigowy rozpoczyna się od dwóch porannych sesji treningowych, trwających odpowiednio 45 i 30 minut. Pierwotnie kierowcy mieli do dyspozycji dwa samochody^[13], choć po wprowadzeniu samochodu Spark SRT05e w sezonie 2018/2019 korzystają tylko z jednego o mocy 250 kW^[14].

Później odbywa się sesja kwalifikacyjna w ciągu dnia i trwa godzinę^[15]. Kierowcy podzieleni są na cztery grupy po pięć lub sześć, przy czym każda grupa ma sześć minut na ustawienie najlepszego okrążenia. Pełna moc 250 kW jest dostępna przez cały czas. Obecnie sześciu najszybszych kierowców wyjeżdża na sesję zwaną Super Pole, w której każdy wyjeżdża pojedynczo, aby wykonać swoje najlepsze okrążenie, które może dać pole position.

Od sezonu 2018/2019 wyścig trwa 45 minut plus jedno okrążenie. Do czwartego sezonu kierowcy robili obowiązkowy pit stop, celem zmiany samochodu. Dwie załogi pomagały kierowcy w zmianie pasów bezpieczeństwa, a ze względu na bezpieczeństwo, ustalono minimalny wymagany czas na pit stop, który był różny w zależności od toru. Wymiana opon nie jest konieczna, o ile nie wystąpi jej przebicie. Ponadto komplet opon nadaje się na każdą pogodę. W trybie wyścigowym maksymalna moc jest ograniczona do 200 kW.

W Formule E punkty są przyznawane pierwszej dziesiątce kierowców, według standardowego klucza, stosowanego w innych seriach nadzorowanych przez FIA:

1.	2.	3.	4.	5.	6.	7.	8.	9.	10.	PP	NO	G
25	18	15	12	10	8	6	4	2	1	3	1[a][b]	1

Na mistrzostwa składają się zarówno mistrzostwa kierowców, jak i mistrzostwa wśród zespołów. Mistrzem serii zostaje kierowca, który zdobędzie największą liczbę punktów po określonej liczbie wyścigów^[15]. Tytuł wśród zespołów zdobywa ekipa, która będzie miała największą liczbę punktów, zdobytych łącznie przez kierowców danego zespołu^[15].

W każdym wyścigu, fani mogą głosować na swojego ulubionego kierowcę za pośrednictwem różnych mediów społecznościowych, w celu zapewnienia im dodatkowej mocy. Głosowanie rozpoczyna się na sześć dni przed wyścigiem i kończy się po piętnastu minutach od rozpoczęcia wyścigu. Pięciu kierowców z najlepszymi wynikami otrzymuje Fanboost w postaci dodatkowej mocy, którą można wykorzystać w 5-sekundowym oknie podczas drugiej połowy wyścigu^[13].

Tryb ataku lub inaczej Attack Mode został wprowadzony w piątym sezonie Formuły E. Kierowcy otrzymywali początkowo dodatkowe 25 kW mocy, jadąc przez wyznaczony obszar toru poza linią wyścigową^[16]. Ich dostępna liczba oraz długość są ustalane indywidualnie dla każdego wyścigu^[16]. Wszystkie tryby ataku muszą być aktywowane na koniec wyścigu, ale nie muszą być zużywane. Od sezonu 2019/2020 dodatkowa moc została zwiększona do 35 kW^[15]. W trakcie neutralizacji i wyjazdu samochodu bezpieczeństwa, kierowca nie może go aktywować.

Przez pierwsze cztery sezony używano elektrycznego samochodu wyścigowego, skonstruowanego przez Spark Racing Technology, nazwanego Spark-Renault SRT_01E. Samochód został zaprojektowany przez firmę Dallara, system akumulatorów stworzyła firma Williams Advanced Engineering, natomiast Hewland skonstruował pięciobiegową skrzynię biegów^[17]. Oficjalnym wyłącznym dostawcą opon zostało Michelin^[18]. W pierwszym sezonie serii zamówiono 42 samochody elektryczne, po cztery samochody udostępnione każdemu z dziesięciu zespołów i dwa samochody przeznaczone do testów.

Samochód miał moc 190 kW. Do 100 km/h przyspieszał w trzy sekundy, przy maksymalnej prędkości 225 km/h^[19]. Generatory używane do ponownego ładowania akumulatorów były zasilane gliceryną, produktem ubocznym produkcji biodiesla^[20].

W pierwszym sezonie wszystkie zespoły korzystały z napędu elektrycznego opracowanego przez McLarena (takiego samego jaki został zastosowany w samochodzie McLaren P1). Od drugiego sezonu producenci mogli budować własny silnik elektryczny, falownik, skrzynię biegów i układ chłodzenia, natomiast nadwozie i akumulator pozostały takie same. Układy napędowe na sezon 2016/2017 tworzyło dziewięciu producentów: ABT Schaeffler, Andretti Technologies, DS-Virgin, Jaguar, Mahindra, NextEV TCR, Penske, Renault e.dams i Venturi^[21]

Od sezonu 2018/2019 używany jest samochód drugiej generacji („Gen2”) oznaczony jako Spark SRT05e, oferujący znaczący postęp technologiczny w stosunku do poprzedniego samochodu. Bateria, wyprodukowana przez McLaren Applied Technologies i Lucid miała pojemność 54 kWh^[22]. Moc została zwiększona do 250 kW^[14], natomiast maksymalna prędkość wzrosła do około 280 km/h, co oznaczało, że samochody przestały być zmieniane w trakcie wyścigu^[23]. Nowe samochody wyposażone są w układy hamulcowe Brembo, wybrane przez Spark Racing Technology na wyłącznego dostawcę^[24]. Samochody wyposażone są w osłonę typu "halo", stosowaną w innych samochodach wyścigowych. Michelin pozostał wyłącznym dostawcą opon.

W lutym 2020, władze Formuły E zaprezentowały nowy pakiet aerodynamiczny, nazwany EVO^[25]. Pakiet ten zawiera nowe przednie skrzydło, konwencjonalne tylne skrzydło i płetwę rekina^[25]. Pierwotnie zaktualizowane samochody miały zadebiutować w sezonie 2020/2021, lecz z powodu działań, związanych z oszczędnościami, będące następstwem pandemii COVID-19, miał być odroczony na sezon 2021/2022^[26]. W sierpniu 2020 postanowiono porzucić użycie zaktualizowanych samochodów, ze względu na przejście do samochodów trzeciej generacji w sezonie 2022/2023 i koszt samochodu z nowym pakietem aerodynamicznym, którego prowadzenie miało wynieść 380 tysięcy dolarów^[27]

Od sezonu 2022/2023 ma być używany samochód trzeciej generacji („Gen3”). Oczekuje się, że poziom mocy samochodu wyniesie 350 kW w kwalifikacjach i 300 kW w wyścigu^[28], podczas gdy moc rekuperacji ma wynosić 250 kW na osi przedniej i 350 kW na tylnej osi, co dałoby w sumie 600 kW podczas hamowania^[28]. Williams Advanced Engineering został wybrany wyłącznym dostawcą akumulatorów do nowej generacji samochodu^[29]. Nowe akumulatory mają mieć poprawioną gęstość i trwałość energii oraz nowy cykl życiowy, ponadto będzie możliwość szybkiego ładowania, jako że seria chce przywrócić zjazdy do alei serwisowej^[29]. Od sezonu 2022/2023 dostawcą opon będzie Hankook, które dostarczy opony zapewniające długą wydajność i niższy opór toczenia^[30]. Opony będą łatwo prowadziły się na suchej i mokrej nawierzchni, a ogumienie będzie wytworzone z biomasy i zrównoważonego kauczuku^[30].

Pierwszy sezon Formuły E składał się z jedenastu wyścigów, rozgrywanych w dziesięciu różnych miastach-gospodarzach. Wyścigi odbywały się w Pekinie, Putrajayi, Punta del Este, Buenos Aires, Long Beach, Miami, Monte Carlo, Berlinie, Moskwie i w Londynie, gdzie odbyła się podwójna runda.

Inauguracyjny wyścig Formuły E odbył się 13 września 2014 na torze znajdującym się przy Stadionie Narodowym w Pekinie. Zwycięzcą wyścigu został Lucas Di Grassi, po tym kiedy Nick Heidfeld i Nicolas Prost zderzyli się ze sobą na ostatnim okrążeniu. W pierwszym sezonie wygrywali Sébastien Buemi (trzykrotnie), Sam Bird, Nelson Piquet Jr. (obaj dwukrotnie), António Félix da Costa, Nicolas Prost, Jérôme d’Ambrosio i Lucas Di Grassi (po jednym razie). O mistrzostwie zadecydował ostatni wyścig w Londynie, gdzie Piquet ostatecznie o jeden punkt wyprzedził Sébastiena Buemiego. Tytuł wśród zespołów zdobyła ekipa Renault e.dams z liczbą 232 punktów.

Drugi sezon Formuły E rozpoczął się w październiku 2015, a zakończył na początku lipca 2016. Kalendarz obejmował dziesięć wyścigów w dziewięciu różnych miastach. W tym sezonie wprowadzono ośmiu producentów, którym pozwolono opracować nowe układy napędowe. Sébastien Buemi zdobył mistrzostwo, z przewagą dwóch punktów nad Lucasem di Grassim, natomiast mistrzostwo wśród zespołów drugi raz z rzędu zdobyła ekipa Renault e.dams.

Trzeci sezon rozpoczął się w październiku 2016 roku w Hongkongu, a zakończył w lipcu 2017 roku w Montrealu. Lucas Di Grassi zdobył mistrzostwo w ostatnim wyścigu sezonu, wyprzedzając o 24 punkty Sébastiena Buemiego i 54 punkty przed debiutantem Felixem Rosenqvistem, który zajął trzecie miejsce. Mistrzostwo wśród zespołów trzeci raz z rzędu zdobyła ekipa Renault e.dams.

Sezon 2017/2018 był czwartym sezonem Formuły E. Rozpoczął się w grudniu 2017 w Hongkongu i zakończyło w lipcu 2018 w Nowym Jorku. Tytuł mistrzowski zdobył Jean-Éric Vergne, wyprzedzając dotychczasowego mistrza, który z kolei wyprzedził o jeden punkt Sama Birda. Tytuł wśród zespołów zdobył Audi Sport ABT Schaeffler, który wyprzedził zespół Techeetah o dwa punkty.

Sezon 2018/2019 był piątym sezonem Formuły E. Został wprowadzony samochód drugiej generacji, ze znacznie poprawioną mocą i zasięgiem, co całkowicie wyeliminowało konieczność zmiany samochodu i pit-stopów, z wyjątkiem uszkodzeń. Jednak samochody są nadal podatne na wyczerpanie mocy, jeśli czerwone flagi i samochody bezpieczeństwa wydłużają wyścig. W Gen2 wprowadzono również system ochrony kierowcy typu "halo".

BMW, Nissan i DS Automobiles dołączyli do Formuły E jako oficjalni producenci na sezon 2018/2019. Nissan zastąpił Renault, które opuściło mistrzostwa, skupiając się na programie zespołu w Formule 1. Zmienił się również format wyścigów z ustalonej liczby okrążeń do 45 minut plus jedno okrążenie. Wyścig o ePrix Hongkongu było 50. wyścigiem w historii Mistrzostw Formuły E, od momentu powstania serii w 2014. Czterech kierowców startowało w każdym wyścigu tych mistrzostw od samego początku – są to Lucas Di Grassi, Sam Bird, Daniel Abt i Jérôme d’Ambrosio^[31].

Tytuł obronił Jean-Éric Vergne, stając się pierwszym kierowcą Formuły E, który obronił mistrzostwo i pierwszym, który zdobył więcej niż jeden tytuł mistrzowski, ponadto czyniając to drugi raz z rzędu. Mistrzostwo wśród zespołów wywalczyła ekipa Techeetah.

W szóstym sezonie Formuły E dołączyli dwaj nowi producenci: Mercedes-Benz i Porsche. Do mistrzostw wprowadzono szereg zmian zasad, w szczególności odjęcie energii użytecznej podczas pełnej neutralizacji i wyjazdu samochodu bezpieczeństwa, przy czym odejmowano 1 kWh na minutę. Z powodu pandemii COVID-19, w marcu 2020 tymczasowo zawieszono sezon, natomiast wszystkie zaplanowane wyścigi odwołano^[32]. Sezon ostatecznie zakończył się w sierpniu sześcioma wyścigami na torze znajdującym się przy porcie lotnicznym Berlin-Tempelhof^[33], gdzie użyto trzech wariantów toru^[34].

Mistrzem w sezonie 2019/2020 został António Félix da Costa, zapewniając tytuł na dwa wyścigi przed końcem, natomiast drugi raz z rzędu tytuł wśród zespołów wywalczył DS Techeetah.

Począwszy od sezonu 2020/2021, Formuła E zyskała status mistrzostw świata^[11], gdyż spełniła kryteria minimum czterech producentów i wyścigów rozgrywanych na trzech kontynentach.

Mistrzem świata w sezonie 2020/2021 został Nyck de Vries, natomiast tytuł wśród zespołów wywalczyła ekipa Mercedes-EQ Formula E Team.

W pierwszym sezonie serii pojawiła się seria FE School Series. Lokalne szkoły budowały małe elektryczne pojazdy, a zestawy do ich budowy były przygotowywane przez firmę Greenpower^[35]. Zaledwie po jednym sezonie porzucono dalszą organizację tych wyścigów^[36].

Władze Formuły E i Jaguara uruchomiły serię towarzyszącą z elektrycznymi SUV-ami Jaguar I-Pace z zasilaniem akumulatorowym^[35]. Seria nosiła nazwę I-Pace eTrophy i towarzyszyła Formule E w sezonie 2018/2019 i 2019/2020. W maju 2020, Jaguar ogłosił zakończenie serii, ze względu na panujący kryzys ekonomiczny, spowodowany pandemią koronawirusa^[37].

W czasie zawieszenia sezonu przez pandemię COVID-19, władze Formuły E zorganizowały wirtualne wyścigi Race at Home Challenge^[38][39]. Odbywały się dwa wyścigi – w pierwszym uczestniczyli kierowcy biorący udział w Mistrzostwach Formuły E, natomiast w drugim gracze e-sportowi i influencerzy^[40]. Zwycięzca w rywalizacji simracerów ma otrzymać test w samochodzie Formuły E w świecie rzeczywistym^[40].

Lp.	Miejscowość	2014/2015	2015/2016	2016/2017	2017/2018	2018/2019	2019/2020	2020/2021	2021/2022	2022/2023	2023/2024
1.	Pekin
2.	Putrajaya
3.	Punta del Este
4.	Buenos Aires
5.	Miami
6.	Long Beach
7.	Monte Carlo
8.	Berlin
9.	Moskwa
10.	Londyn						[c]
11.	Meksyk
12.	Paryż						[c]
13.	Hongkong
14.	Marrakesz
15.	Nowy Jork						[c]
16.	Montreal
17.	Santiago
18.	Rzym						[c]
19.	Zurych
20.	Ad-Dirijja
21.	Sanya						[c]
22.	Berno
23.	Seul						[c]
24.	Dżakarta						[c]
25.	Walencja
26.	Puebla
27.	Hajdarabad
28.	Kapsztad
29.	São Paulo
30.	Portland
31.	Tokio
32.	Misano
33.	Szanghaj

Sezon	Mistrz (kierowcy)	Mistrz (zespoły)
2014/2015	Nelson Piquet Jr.	e.dams Renault
2015/2016	Sébastien Buemi	Renault e.dams
2016/2017	Lucas Di Grassi	Renault e.dams
2017/2018	Jean-Éric Vergne	Audi Sport ABT Schaeffler
2018/2019	Jean-Éric Vergne	DS Techeetah
2019/2020	António Félix da Costa	DS Techeetah
2020/2021	Nyck de Vries	Mercedes-EQ Formula E Team
2021/2022	Stoffel Vandoorne	Mercedes-EQ Formula E Team
2022/2023	Jake Dennis	Envision Racing

• Oficjalna strona serii (ang.)