Dziećmorowice (Czechy)

Zobacz też: inne znaczenia nazwy Dziećmorowice.

Dziećmorowice

Dětmarovice

gmina
Kościół w św. Marii Magdaleny w Dziećmorowicach
Herb Flaga
Państwo	Czechy
Kraj	morawsko-śląski
Powiat	Karwina
Kraina	Śląsk
Starosta	Ladislav Rosman
Powierzchnia	13,76 km²
Populacja (2018) • liczba ludności	4227[1]
• gęstość	294,91 os./km²
Kod pocztowy	735 71
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba obrębów ewidencyjnych	2
Liczba części gminy	2
Liczba gmin katastralnych	2
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego Dziećmorowice
Położenie na mapie Czech Dziećmorowice
49°53′N 18°28′E/49,886667 18,462222
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Dziećmorowice (cz. Dětmarovice^ⓘDětmarovice, niem. Dittmarsdorf) – wieś gminna i gmina w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Karwina w Czechach, w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Przez miejscowość przepływa rzeka Olza.

Gmina Dziećmorowice składa się z dwóch części i gmin katastralnych:

• Dziećmorowice – o powierzchni 1198,14 ha^[2] (87,1% obszaru całej gminy). W 2001 mieszkało tu 3540 z 3783 osób zamieszkujących całą gminę^[3].
• Koukolná (niem. Konkolna, pol. Kąkolna) – położona w południowo-wschodniej części gminy nad rzeką Olzą, ma powierzchnię 177,92 ha^[4] (12,9% obszaru gminy). W 2001 mieszkały tu 243 osoby^[3].

Gmina położona jest w północno-wschodniej części powiatu Karwina. Na zachodzie sąsiaduje z Lutynią Dolną, na południowym zachodzie z Orłową (Lutynią), na południu z Dąbrową. Kąkolna położona w południowo-wschodniej części gminy na południu i wschodzie sąsiaduje z Karwiną (Starym Miastem). Przez Kąkolną od strony południowej południkowo przepływa rzeka Olza, która dalej na północ oddziela Dziećmorowice od Zawady w gminie Piotrowice koło Karwiny. Następnie Olza skręca w kierunku zachodnim i stanowi północną granicę gminy z powiatem wodzisławskim w Polsce.

W 2001 roku największą mniejszość stanowili Słowacy (3,1%), następnie Polacy (2,9%), Morawianie (1,1%) i Ślązacy (0,8%). Osoby wierzące stanowiły 40,4% populacji, z czego 85,3% to byli katolicy^[5].

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Dithmari villa sunt triginta octo mansi^[6][7][8]. Zapis ten oznaczał, że wieś posiadała 38 łanów mniejszych. Jej powstanie wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową). Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

Miejscową parafię katolicką pw. św. Marii Magdaleny założono jeszcze w XIV lub w pierwszej połowie XV wieku^[9] i po raz pierwszy wzmiankowano w sprawozdaniu z poboru świętopietrza sporządzonym przez archidiakona opolskiego Mikołaja Wolffa w 1447 jako jedną z 51 w archiprezbiteracie cieszyńskim (pod nazwą Ditmari villa)^[10].

W 1792 wieś została zakupiona przez przedstawiciela wpływowego rodu Larisch-Mönich, którzy władali nią aż do 1927 roku. W opisie Śląska Cieszyńskiego autorstwa Reginalda Kneifla z 1804 Dittmansdorf, pohlnisch Dietmarowicze miało 99 domów i 573 mieszkańców posługujących się śląsko-polskim językiem^[11]. Jako polski język mieszkańców parafii niemiecko-lutyńskiej określił natomiast szematyzm z 1847 roku. Po zniesieniu poddaństwa miejscowość stanowiła wraz z Kąkolną gminę na Śląsku Austriackim, w powiecie sądowym Frysztat, najpierw w powiecie cieszyńskim, potem w samodzielnym powiecie politycznym Frysztat. W 1869 Dziećmorowice i Kąkolna liczyły kolejno 1208 i 172 mieszkańców. 1863 do miejscowości przybył czeski ksiądz Filip Quitta, urodzony w Lipníku nad Bečvou, który przyczynił się do wzniesienia w latach 1869–1870 w miejscowości nowego kościoła w stylu neoromańskim, siedziby nowej samodzielnej parafii, na której czele ks. Quitta stał do 1889 roku, kiedy to przeniósł się do Karwiny^[12]. W tym czasie miejscowość stała się jednym z najsilniejszych ośrodków czeskiego ruchu narodowego w okolicy. W czterech ostatnich spisach ludności Austro-Węgier liczba deklaracji deklarowanego języka potocznego polskiego często zmieniała się. W 1880 było to 13,9%, 34,6% w 1890, w 1900 roku było to 86,7%, a w 1910 21,8%^[13]. W 1910 Dziećmorowice i Kąkolna miały łącznie 3453 mieszkańców, a w samych Dziećmorowicach 3144, z czego 3103 było zameldowanych na stałe, 2405 (77,5%) było czesko-, 661 (21,3) polsko- a 37 (1,2%) niemieckojęzycznymi, 3082 (98%) było katolikami, 10 (0,3%) ewangelikami, 9 (0,3%) kalwinistami, 28 (0,9%) wyznawcami judaizmu a 15 osób było innej religii lub wyznania. W Kąkolnej zaś mieszkało 309 osób (290 zameldowanych), 211 (72,8%) było czesko- a 79 (27,2%) polskojęzycznymi, 306 (99%) było katolikami a 3 przedstawicielami religii żydowskiej^[14]. Pod względem politycznym miejscowość była zdominowana przez socjalistów. W 1905 otwarto budynek Domu Robotniczego, jedynego w swoim rodzaju na Śląsku Cieszyńskim. W pierwszych powszechnych wyborach do parlamentu wiedeńskiego w latach 1907 i 1911 dwukrotnie wygrał tu ze znaczną przewagą nad konkurentami Tadeusz Reger^[15][16].

Pomimo tego w pierwszych powszechnych wyborach do parlamentu wiedeńskiego w latach 1907 i 1911 dwukrotnie wygrał tu polski socjalista Tadeusz Reger, w 1911 również przeciwko kandydatowi czeskich socjalistów Gardowskiemu (który otrzymał tu jedynie ok. 20% głosów)^[15][16].

Ludność polskojęzyczna stanowiła 89,6% większość w Lutyni Niemieckiej położonej na zachód od Dziećmorowic, 95,5% w Lutyni Polskiej na południowym zachodzie i Starym Mieście na południowym wschodzie, a w Zawadzie za Olzą na wschodzie 95,2%. Jedynie w położonej na południu Dąbrowie większość ta liczyła mniej, 62,8%, zaś język czeski zadeklarowany był tam przez 34,7% osób. W trakcie czechosłowacko-polskiego konfliktu granicznego o Śląsk Cieszyński, przez krótki czas Dziećmorowice stanowiły eksklawę administracji czechosłowackiej, jednak jeszcze w 1920 roku cała okolica znalazła się w granicach Czechosłowacji. W październiku 1938 miejscowość została wraz z Zaolziem zaanektowana przez Polskę a podczas II wojny światowej przez nazistowskie Niemcy. Po wojnie weszła w skład Czechosłowacji.

 Osobny artykuł: Elektrownia w Dziećmorowicach.

W latach 1971–1976 w północnej części gminy, pomiędzy linią kolejową a Olzą, wybudowano elektrownię, Jest największą elektrownią w Czechach zasilaną węglem kamiennym. W roku 1998 zainstalowano filtry przeciw zanieczyszczaniu powietrza. Elektrownia została posadowiona w zakolu rzeki Olzy tuż nad granicą z Polską.

• 
  Widok na elektrownię
• 
  Widok od strony dworca kolejowego

Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe: 10, 6257 i 6258.

Najważniejszym zabytkiem jest zbudowany w latach 1869–1870 rzymskokatolicki kościół pw. św. Marii Magdaleny.

Przez Dziećmorowice przebiega linia kolejowa Bohumín – Čadca.

• Stacja kolejowa w Dziećmorowicach

• Dziećmorowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 269 .