Daniel Ellsberg

Ten artykuł od 2017-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Daniel Ellsberg

Daniel Ellsberg, 2006
Data i miejsce urodzenia	7 kwietnia 1931 Chicago
Data i miejsce śmierci	16 czerwca 2023 Kensington
Zawód, zajęcie	ekonomista
Multimedia w Wikimedia Commons

Daniel Ellsberg (ur. 7 kwietnia 1931 w Chicago, zm. 16 czerwca 2023 w Kensington^[1]) – amerykański ekonomista, pracownik RAND Corporation, sprawca wycieku w 1971 roku zbioru tajnych dokumentów Departamentu Obrony Stanów Zjednoczonych znanego pod nazwą Pentagon Papers. W roku 2006 uhonorowany nagrodą Right Livelihood Award – „za działania na rzecz pokoju i ujawnienie prawdy o działaniach władz Stanów Zjednoczonych w czasie wojny wietnamskiej”.

W 1959 roku otrzymał doktorat z ekonomii na Uniwersytecie Harvarda. W pracy doktorskiej opisał między innymi pojęcie nazwane potem paradoksem Ellsberga. Następnie służył przez dwa lata w US Marines, potem zaczął pracować w RAND Corporation. W 1964 roku pracował w Pentagonie, następnie służył w Wietnamie podczas toczącej się tam wojny jako cywilny pracownik Departamentu Stanu. Podczas pobytu tam doszedł do wniosku, że Stany Zjednoczone są skazane na przegraną w wojnie i co więcej kierownictwo rządu zdaje sobie z tego doskonale sprawę, jednak nie chce poinformować o tym opinii publicznej.

Po powrocie z Wietnamu w 1967 roku jako ekspert został ponownie zatrudniony przez RAND Corporation, gdzie uczestniczył w tworzeniu ściśle tajnego raportu o historii amerykańskiego zaangażowania w Wietnamie (raport zamówił sekretarz obrony Robert McNamara). Raport ten otrzymał następnie nieformalną nazwę Pentagon Papers. Dzięki posiadaniu wysokiego stopnia wtajemniczenia (security clearance) – Ellsberg był jedną z niewielu osób z dostępem do całego zbioru dokumentów. Najważniejszą zawartością dokumentu były dowody, że od początku wojny wietnamskiej wysoko postawieni przedstawiciele rządu amerykańskiego uważali, że wojna jest nie do wygrania, jednak nie informowali o tym opinii publicznej z powodu politycznych kalkulacji^{[potrzebny przypis]}.

Pod koniec 1969 roku Ellsberg podjął decyzję o przekazaniu raportu opinii publicznej. Zaczął stopniowo robić fotokopie liczącego ponad 7000 stron raportu i przemycać je na zewnątrz. Gdy jednak próbował przedstawić raport kilku politykom, ci nie chcieli z nim rozmawiać, gdyż wykradzenie tajnego raportu było przestępstwem w świetle prawa. Po tych daremnych próbach Ellsberg przekazał raport dziennikowi New York Times, który rozpoczął jego publikację 13 czerwca 1971 roku. Rewelacje raportu poruszyły amerykańską opinię publiczną i jeszcze bardziej obniżyły poparcie dla amerykańskiego zaangażowania w Wietnamie. 29 czerwca 1971 roku senator Mike Gravel przedstawił część raportu podczas prac amerykańskiego senatu, dodając go do sprawozdania z obrad, dzięki temu udostępnił go opinii publicznej i umożliwił całkowicie legalną publikację w formie książkowej przez Beacon Press.

Prezydent Richard Nixon, choć nie był wymieniony w raporcie (który dotyczył wydarzeń przed objęciem przez niego prezydentury w 1969 roku), uważał przeciek dokumentu za zdradę i poprosił sąd o wydanie zakazu publikacji dokumentów. Po 15 dniach Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uchylił go jako nielegalny^[2]. Choć gazeta nie wyjawiła źródła przecieku, FBI rozpoczęło poszukiwanie Ellsberga, który zaczął się ukrywać.

28 czerwca 1971 roku Ellsberg oddał się w ręce organów sprawiedliwości. Po ujawnieniu, że administracja Nixona próbowała skompromitować go podczas operacji związanych z aferą Watergate, sąd wycofał wszystkie zarzuty przeciwko niemu.

W 2003 roku zrealizowano film The Pentagon Papers (Akta z Pentagonu) o wykradzeniu dokumentów przez Ellsberga. W jego postać wcielił się aktor James Spader.