Gurbanguly Berdimuhamedow

Gurbanguly Berdimuhamedow

Gurbanguly Berdimuhamedow (2017)
Pełne imię i nazwisko	Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow
Data i miejsce urodzenia	29 czerwca 1957 Babarap
2. Prezydent Turkmenistanu
Okres	od 21 grudnia 2006[1] do 19 marca 2022
Przynależność polityczna	bezpartyjny
Poprzednik	Öwezgeldi Ataýew (p.o.)
Następca	Serdar Berdimuhamedow
2. Przewodniczący Demokratycznej Partii Turkmenistanu
Okres	od 21 grudnia 2006[2] do 18 sierpnia 2013
Poprzednik	Saparmyrat Nyýazow
Następca	Kasymguly Babaýew
Wicepremier Turkmenistanu
Okres	od 1 marca 2001 do 14 lutego 2007
Przynależność polityczna	Demokratyczna Partia Turkmenistanu
Następca	Raşit Meredow
Minister zdrowia i przemysłu medycznego
Okres	od 15 grudnia 1997 do 14 lutego 2007
Przynależność polityczna	Demokratyczna Partia Turkmenistanu
Poprzednik	Chary Kuliew
Następca	Ata Serdarow
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow^[a] (ur. 29 czerwca 1957 w Babarapie k. Gökdepe) – turkmeński lekarz i polityk, w latach 2001–2007 wicepremier, w latach 2006–2013 przewodniczący Demokratycznej Partii Turkmenistanu, od 21 grudnia 2006 do 19 marca 2022 prezydent Turkmenistanu (do 14 lutego 2007 pełniący obowiązki).

Gurbanguly Berdimuhamedow urodził się w 1957 roku we wsi Babarap w wilajecie achalskim. W 1979 roku ukończył Turkmeński Państwowy Instytut Medyczny i rozpoczął pracę jako lekarz dentysta. Ukończył również medyczne studia magisterskie w Moskwie^[3].

W czasach rządów Saparmyrata Nyýazowa, w 1995 roku został dyrektorem centrum dentystycznego przy ministerstwie zdrowia i przemysłu medycznego. W 1997 roku objął stanowisko ministra zdrowia, a cztery lata później fotel wicepremiera. W 2004 roku, jako minister, nadzorował wprowadzaną przez prezydenta Nyýazowa reformę zdrowia, która zakładała m.in. likwidację wszystkich szpitali poza stolicą i największymi miastami oraz zwolnienie 15 tys. pracowników służby zdrowia i zastąpienie ich wojskowymi poborowymi^[3].

Po nagłej śmierci Nyýazowa 21 grudnia 2006^[4], który nie zdążył wyznaczyć swego następcy, Berdimuhamedow został mianowany przewodniczącym komisji odpowiedzialnej za przygotowanie i przeprowadzenie ceremonii pogrzebowych, co było pierwszym świadectwem jego silnej pozycji w turkmeńskiej elicie politycznej.

21 grudnia 2006 został mianowany przez Radę Bezpieczeństwa Narodowego pełniącym obowiązki prezydenta, choć stanowisko to zgodnie z procedurą miało przypadać przewodniczącemu parlamentu^[5]. Pełniący tę funkcję Öwezgeldi Ataýew został uwięziony i oskarżony o „czyny niegodne zajmowanej funkcji”. Wysunięto przeciw niemu zarzuty napastowania, poniżania i podżegania do samobójstwa swojej synowej^[6].

Berdimuhamedow, razem ze Zgromadzeniem Ludowym Turkmenistanu, 26 grudnia 2006 ogłosił przeprowadzenie wyborów prezydenckich w dniu 11 lutego 2007. Wobec autokratycznej specyfiki turkmeńskiego systemu politycznego, przeprowadzenie wyborów było działaniem fasadowym, zaś zwycięstwo Berdimuhamedowa przesądzone. Jego pięciu konkurentów do prezydentury pełniło w rzeczywistości rolę kandydatów technicznych; wszyscy oni należeli do rządzącej Partii Demokratycznej Turkmenistanu^[7]. Według oficjalnych wyników, Berdimuhamedow zdobył w wyborach ponad 89% głosów, przy frekwencji na poziomie 95%^[8]. 14 lutego 2007 został zaprzysiężony na stanowisku prezydenta^[9].

Gurbanguly Berdimuhamedow, jako głowa państwa, w pierwszą podróż zagraniczną udał się w kwietniu 2007 roku do Arabii Saudyjskiej, gdzie odbył pielgrzymkę do Mekki oraz spotkał się z królem Abd Allahem. W następną podróż udał się pod koniec kwietnia 2007 roku do Rosji, gdzie spotkał się z prezydentem Władimirem Putinem. W maju 2007 roku Rosja i Turkmenistan ogłosiły plan budowy nowego gazociągu^[10].

W polityce wewnętrznej podjął kroki w stronę powolnego odejścia od kultu swego poprzednika i międzynarodowej izolacji kraju. Zezwolił na dostęp do nieocenzurowanego internetu w stolicy i wprowadził zmiany w systemie nauczania. 20 marca 2007 anulował prawo prezydenta do nadawania nowych nazw miastom, obiektom geograficznym oraz instytucjom^[11]. W maju 2007 roku usunął ze stanowiska wieloletniego szefa prezydenckiej służby bezpieczeństwa, Akmyrata Rejepowa^[12].

W czerwcu 2007 roku Berdimuhamedow reaktywował działalność Turkmeńskiej Akademii Nauk, zlikwidowanej przez Nyýazowa. W kwietniu 2008 roku prezydent zniósł nazwy dni i miesięcy wprowadzonych przez poprzednika^[13]. W maju 2008 roku zapowiedział zaś przeniesienie złotego posągu Nyýazowa z centrum stolicy, Aszchabadu^[14].

26 września 2008 w Turkmenistanie została przyjęta nowa konstytucja, zmniejszająca władzę prezydenta. Prezydent stracił prawo mianowania gubernatorów, burmistrzów miast i członków komisji wyborczej. Zlikwidowana została Rada Ludowa, wyższa izba parlamentu mianowana przez prezydenta, a skład izby niższej został podwojony^[15]. Pierwsze wybory parlamentarne na mocy nowej ustawy zasadniczej przeprowadzono 14 grudnia 2008.

W wyborach prezydenckich, które zostały przeprowadzone 12 lutego 2012, Gurbanguly Berdimuhamedow zwyciężył uzyskując 97,14% głosów. Rywalizowało z nim 7 innych kandydatów, wszyscy byli członkami Demokratycznej Partii Turkmenistanu. Wkrótce później prezydent zaczął wdrażać w życie swoje wcześniejsze zapowiedzi o chęci likwidacji systemu jednopartyjnego. 21 sierpnia 2012 została założona Partia Przemysłowców i Przedsiębiorców Turkmenistanu, druga legalnie działająca formacja polityczna. 10 czerwca 2013 jej przywódca Orazmämmet Mämmedow dostał mandat deputowanego do Mażylisu Republiki^[16]. W perspektywie zbliżających się wyborów parlamentarnych, 18 sierpnia 2013 Berdimuhamedow ustąpił z funkcji przewodniczącego Demokratycznej Partii Turkmenistanu i wystąpił z tej partii na okres trwania swojej prezydentury^[17].

15 grudnia 2013 w Turkmenistanie odbyły się pierwsze w historii wielopartyjne wybory parlamentarne. Demokratyczna Partia Turkmenistanu odniosła w nich zwycięstwo uzyskując 47 na 125 miejsc w parlamencie. Pozostałe mandaty przypadły różnym organizacjom takim jak m.in. Organizacja Związków Zawodowych Turkmenistanu czy Unia Kobiet Turkmenistanu. Frekwencja wyborcza wyniosła 91,33%, wybory zostały skrytykowane przez organizacje broniące praw człowieka i społeczność międzynarodową^[18].

Podczas wojny na wschodniej Ukrainie Gurbanguly Berdimuhamedow oficjalnie nie poparł żadnej ze stron chcąc zachować neutralność. Mimo to Turkmenistan przeważnie odbierany był jako sojusznik Rosji^[19].

Pomimo odchodzenia od kultu poprzednika, w czasie swej drugiej kadencji prezydent coraz bardziej wprowadzał swój kult osobisty. Przyjął tytuł „Arkadaga” (Protektora), a w maju 2015 roku odsłonił w Aszchabadzie swój 15-metrowy pomnik konny, pokryty 24-karatowym złotem. Jako pasjonat jeździectwa, otrzymał od parlamentu honorowe tytuły, Narodowego Hodowcy Koni oraz Mistrza Jeździectwa^[20][21].

W październiku 2016 roku data kolejnych wyborów prezydenckich została wyznaczona na 12 lutego 2017^[22]. Miesiąc wcześniej, 14 września 2016, parlament przyjął poprawki do konstytucji, znoszące cenzus wiekowy powyżej 70 lat dla kandydatów na urząd prezydenta oraz wydłużające jego kadencję z 5 do 7 lat. Wobec braku w konstytucji przepisów o jakimkolwiek limicie kadencji prezydenta, zmiany w prawie umożliwiały 59-letniemu prezydentowi ubieganie się bez ograniczeń o kolejne kadencje. W wyborach prezydenckich z 12 lutego 2017 Berdimuhamedow uzyskał 97,7% głosów przy ponad 97% frekwencji, najwięcej spośród wszystkich dziewięciu kandydatów. Proces wyborczy został skrytykowany przez część organizacji pozarządowych i ponownie uznany za niedemokratyczny^[20][23].

W styczniu 2018 roku wprowadził kontrowersyjny zakaz posiadania samochodów w kolorze czarnym^[24] oraz zakaz prowadzenia samochodów przez kobiety^[25].

W lutym 2022 roku ogłosił, że zamierza „ustąpić młodym ludziom”, w związku z czym zarządzono przedterminowe wybory prezydenckie na 12 marca tegoż roku^[26]. W nich zwyciężył jego syn – Serdar^[27]. 19 marca 2022 roku doszło do zaprzysiężenia prezydenta elekta, w związku z czym Gurbanguly ustąpił ze stanowiska^[28].

W 2017 roku wydał książkę pt. Turkmenistan – serce Szlaku Jedwabnego, gdzie tłumaczy potrzebę neutralności Turkmenistanu na arenie międzynarodowej^[29][30].

• Bohater Turkmenistanu (dwukrotnie, 2011^[31] i 2017^[32])
• Order Ojczyzny (2007)
• Gwiazda Orderu Prezydenckiego (1994)
• Order Państwowy Republiki Tureckiej (2012)
• Order Al-Chalifa (2011)^[33]
• Order Złotego Orła (2022)^[34]
• Medal „10 lat Astany” (2008)
• Order Republiki Serbii (2013)^[35]
• Order Ismaila Samaniego (Орден Исмоили Сомони) (2010)
• Order „Za wybitne zasługi” (2007)
• Order Republiki (2016)^[36]
• Order „Za zasługi dla Ojczyzny” IV klasy (2022)^[37]
• Order Aleksandra Newskiego (2017)^[38]