Grzegorz z Ninu

Grzegorz z Ninu
Grgur Ninski
	; Pomnik Grzegorza z Ninu w Splicie (detal) – rzeźba Ivana Meštrovicia
Data śmierci	929
	Biskup diecezjalny Ninu
Okres sprawowania	900–929
Wyznanie	katolicyzm
Nominacja biskupia	ok. 900
Sakra biskupia	ok. 900
	Multimedia w Wikimedia Commons

Grzegorz z Ninu (chor. Grgur Ninski) – biskup Ninu w latach 900–929.

Uważany w chorwackiej literaturze historycznej XIX w. za obrońcę języka i pisma słowiańskiego (głagolicy)^[1]. Na synodach w Splicie w 925 i w 928 miał zabiegać o formalne wprowadzenie języka chorwackiego do liturgii katolickiej^[2], która wówczas prowadzona była w jęz. łacińskim.

Synody w Splicie

W IX–X w. na terenie Dalmacji istniały dwa kościoły: w Ninie (pod panowaniem Chorwatów) oraz w Splicie (w kręgu wpływów Bizancjum). Ponadto w każdym dawnym mieście rzymskim istniało biskupstwo obejmujące obszar miasta oraz ewentualne ośrodki misyjne na ziemiach zajętych przez Chorwatów. Kwestie jurysdykcji poszczególnych biskupstw pozostawały nierozstrzygnięte^[3].

Za panowania Branimira (879–892) biskupstwo w Ninie uznawało zwierzchnictwo Rzymu, a arcybiskupstwo w Splicie podporządkowało się Konstantynopolowi^[4]. Po śmierci arcybiskupa Splitu urząd ten objął biskup Ninu^[5], co spowodowało konflikt z papieżem. Konflikt z Rzymem zaostrzył się po tym jak Branimir zatwierdził pod wpływem Metodego liturgię w jęz. chorwackim. Mutimir (892–900) zwrócił ziemie zabrane przez Branimira arcybiskupstwu Splitu, które w 923 podporządkowało się Stolicy Apostolskiej.

Za panowania pierwszego króla Chorwacji Tomisława (925–928) w Splicie zwołano dwa synody, by rozwiązać kwestie jurysdykcji biskupich oraz spory pomiędzy kościołem chorwackim, reprezentowanym przez biskupa Ninu, a łacińskim arcybiskupem Splitu i papiestwem.

Na pierwszym synodzie papież Jan X reprezentowany był przez Jana, biskupa Ankony oraz Leo, biskupa Præneste^[2]. Jan X wystosował listy do arcybiskupa Splitu, do Tomisława i ludności chorwackiej oraz do księcia Zahumlje Michała^[6]. W liście do Tomisława nawiązał do chrystianizacji Anglii przeprowadzonej przez papieża Grzegorza I i wprowadzonego tam obrządku łacińskiego, co miało się w dużej mierze przyczynić do rozkwitu kultury i szybkiego rozwoju szkolnictwa^[2]. Na drugim synodzie Rzym reprezentowali legaci papiescy, biskupi Madalbert oraz Jan^[6].

W 925 synod zebrał się po raz pierwszy w celu podjęcia decyzji odnośnie do siedzib biskupich w Ninie i Splicie, przebiegu granic diecezji^[6] oraz wprowadzenia języka chorwackiego do liturgii. W tej ostatniej kwestii biskup Grzegorz z Ninu miał być szczególnie aktywny, broniąc prawa Chorwatów do mszy w ich ojczystym języku. Taki pogląd na rolę Grzegorza z Ninu dominował w XIX w., kiedy to Chorwaci walczyli o przetrwanie swojej kultury i języka w obliczu zagrożenia węgierskiego. W literaturze i sztuce tego okresu Grzegorz stał się symbolem walki narodowej. Nowsze badania historyczne wykazały jednak, że kwestie językowe odgrywały drugoplanową rolę wobec problemu jurysdykcji biskupich^[1]. Ponadto brak materiałów źródłowych z czasów obydwu synodów uniemożliwia sformułowanie ostatecznych wniosków na temat ich przebiegu i roli Grzegorza z Ninu.

Pierwszy synod z 925 zakazał używania jęz. chorwackiego w liturgii oraz zabronił księżom nieznającym łaciny zajmowania wyższych stanowisk kościelnych^[5]. Kościół chorwacki miał przestrzegać obrządku łacińskiego. Jednak w wielu kościołach wybrzeża północnej Dalmacji celebrowano msze według obrządku słowiańskiego, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju języka chorwackiego^[7].

Drugi synod w 928 zdecydował o rozwiązaniu biskupstwa w Ninie^[5] i umocnieniu władzy kościelnej w ośrodku arcybiskupim w Splicie^[8]. Papież Leon VI mianował arcybiskupa Splitu prymasem Dalmacji i Chorwacji, a biskup Grzegorz został przeniesiony do diecezji w Skradinie^[2].

Pomniki Grzegorza z Ninu

Grzegorz z Ninu upamiętniony jest na brązowych pomnikach w Varaždinie (podarowany miastu 20 września 1931), Splicie i Ninie. Wszystkie posągi wykonał chorwacki rzeźbiarz Ivan Meštrović.

Pomnik w Ninie, nieopodal kościoła św. Krzyża, to mniejsza replika posągu w Splicie, poświęcona 10 września 1969 w 900 rocznicę wydania dokumentu króla chorwackiego Piotra Krzesimira IV przekazującego leżącą w pobliżu Ninu wyspę Maun klasztorowi św. Krševana w Zadarze^[9].

Posąg Grzegorza w Splicie stał pierwotnie w perystylu pałacu cesarza Dioklecjana (III–IV wiek). Podczas II wojny światowej pomnik został przeniesiony przez wojska włoskie poza miasto i ustawiony poza Złotą Bramą.

Według legendy dotknięcie dużego palca lewej stopy posągu ma zapewnić zdrowie i szczęście.

Pomnik Grzegorza z Ninu w Splicie
Pomnik Grzegorza z Ninu w Ninie
Pomnik Grzegorza z Ninu w Varaždinie
Pomnik Grzegorza z Ninu w Splicie, detal

Przypisy

↑ ^a ^b John Van Antwerp Fine, John V. A. Fine, Jr., The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, University of Michigan Press, 1991, s. 270 ISBN 0-472-08149-7.
↑ ^a ^b ^c ^d Encyklopedia Katolicka Online.
↑ John Van Antwerp Fine, John V. A. Fine, Jr., The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, University of Michigan Press, 1991, s. 268 ISBN 0-472-08149-7.
↑ Andre Vauchez, Richard Barrie Dobson, Adrian Walford, Michael Lapidge, Encyclopedia of the Middle Ages, Routledge, 2000, s. 385 ISBN 1-57958-282-6.
↑ ^a ^b ^c Florin Curta, Paul Stephenson, Southeastern Europe in the Middle Ages, 500-1250, Cambridge University Press, 2006, s. 197 ISBN 0-521-81539-8.
↑ ^a ^b ^c Florin Curta, Paul Stephenson, Southeastern Europe in the Middle Ages, 500-1250, Cambridge University Press, 2006, s. 196 ISBN 0-521-81539-8.
↑ W 1059 kolejny synod w Splicie ustanowił obowiązek liturgii w jęz. łacińskim lub greckim. W praktyce jednak nakaz nie był przestrzegany. W 1248 r. Papież Innocenty IV nadał Chorwatom przywilej używania swojego ojczystego języka i głagolickiego pisma w katolickiej liturgii. Przywilej ten jako unikatowy trwał 7 stuleci – dopiero Sobór watykański II w latach 1962–1965 wprowadził oficjalnie inne narodowe języki do katolickiej liturgii.
↑ John Van Antwerp Fine, John V. A. Fine, Jr., The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, University of Michigan Press, 1991, s. 269 ISBN 0-472-08149-7.
↑ W dokumencie tym po raz pierwszy jest mowa o naszym morzu (łac. nostram propriam insulam in nostro Dalmatico mari sitam, que vocatur Mauni), co może być interpretowano jako dowód panowania chorwackiego również na Morzu Adriatyckim.

Bibliografia

John Van Antwerp Fine, John V. A. Fine, Jr., The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, University of Michigan Press, 1991 ISBN 0-472-08149-7.
Florin Curta, Paul Stephenson, Southeastern Europe in the Middle Ages, 500-1250, Cambridge University Press, 2006 ISBN 0-521-81539-8.
Andre Vauchez, Richard Barrie Dobson, Adrian Walford, Michael Lapidge, Encyclopedia of the Middle Ages, Routledge, 2000 ISBN 1-57958-282-6.

[books.google.be-1] John Van Antwerp Fine, John V. A. Fine, Jr., The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, University of Michigan Press, 1991, s. 270 ISBN 0-472-08149-7.

[autonazwa3-2] Encyklopedia Katolicka Online.

[3] John Van Antwerp Fine, John V. A. Fine, Jr., The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, University of Michigan Press, 1991, s. 268 ISBN 0-472-08149-7.

[4] Andre Vauchez, Richard Barrie Dobson, Adrian Walford, Michael Lapidge, Encyclopedia of the Middle Ages, Routledge, 2000, s. 385 ISBN 1-57958-282-6.

[autonazwa2-5] Florin Curta, Paul Stephenson, Southeastern Europe in the Middle Ages, 500-1250, Cambridge University Press, 2006, s. 197 ISBN 0-521-81539-8.

[autonazwa1-6] Florin Curta, Paul Stephenson, Southeastern Europe in the Middle Ages, 500-1250, Cambridge University Press, 2006, s. 196 ISBN 0-521-81539-8.

[7] W 1059 kolejny synod w Splicie ustanowił obowiązek liturgii w jęz. łacińskim lub greckim. W praktyce jednak nakaz nie był przestrzegany. W 1248 r. Papież Innocenty IV nadał Chorwatom przywilej używania swojego ojczystego języka i głagolickiego pisma w katolickiej liturgii. Przywilej ten jako unikatowy trwał 7 stuleci – dopiero Sobór watykański II w latach 1962–1965 wprowadził oficjalnie inne narodowe języki do katolickiej liturgii.

[8] John Van Antwerp Fine, John V. A. Fine, Jr., The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, University of Michigan Press, 1991, s. 269 ISBN 0-472-08149-7.

[9] W dokumencie tym po raz pierwszy jest mowa o naszym morzu (łac. nostram propriam insulam in nostro Dalmatico mari sitam, que vocatur Mauni), co może być interpretowano jako dowód panowania chorwackiego również na Morzu Adriatyckim.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]