Alfons X Mądry

Zobacz też: Alfons X (stacja metra).

Ten artykuł od 2012-11 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Alfons X Mądry

Alfons X Mądry
Król Kastylii i Leónu
Okres	od 1 czerwca 1252 do 4 kwietnia 1284
Poprzednik	Ferdynand III Święty
Następca	Sancho IV Odważny
antykról Niemiec (w opozycji do Ryszarda z Kornwalii, a następnie Rudolfa I)
Okres	od 7 kwietnia 1257 do 1275
Poprzednik	Wilhelm z Holandii
Następca	Rudolf I Habsburg
Dane biograficzne
Dynastia	burgundzka
Data urodzenia	23 listopada 1221
Data śmierci	4 kwietnia 1284
Ojciec	Ferdynand III Święty
Matka	Elżbieta Hohenstauf
Żona	Jolanta Aragońska
Dzieci	Ferdynand Berengaria Beatrycze Ferdynand de la Cerda Eleonora Sancho IV Odważny Konstancja Piotr Jan Izabela Jolanta Jakub
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Alfons X Mądry, hiszp. Alfonso X El Sabio (ur. 23 listopada 1221 w Toledo, zm. 4 kwietnia 1284, w Sewilli) – król Kastylii i Leónu w latach 1252–1284, antykról Niemiec w latach 1257–1275 (w opozycji do Ryszarda z Kornwalii, a następnie wybranego Rudolfa Habsburga).

Był najstarszym synem Ferdynanda III Świętego i Elżbiety, córki Filipa Szwabskiego. Objął tron po swoim ojcu 1 czerwca 1252 roku. Alfons X zapisał się w historii jako mecenas nauki i sztuki, który zgromadził wokół siebie kolegium żydowskich i arabskich uczonych znanych jako szkoła tłumaczy w Toledo. Z jego inicjatywy spisano Historię Hiszpanii (Estoria de Espana, ok. 1260) obejmującą okres od niepamiętnych czasów do XIII wieku. Poza tym uczeni pod jego przewodnictwem zajęli się kodyfikacją prawa zapisanego w tzw. Las Siete Partidas. Na podstawie tego kodeksu można wysnuć wniosek, że Alfons odznaczał się wyjątkowym jak na tamte czasy liberalizmem i tolerancją w odniesieniu do zamieszkujących półwysep muzułmanów oraz żydów. Popierał tzw. Toledańską Szkołę Tłumaczy, uczonych, którzy przekładali na łacinę i hiszpański teksty arabskie i hebrajskie znajdowane w podbijanych miastach.

Za jego czasów język hiszpański (kastylijski) zaczął zastępować wcześniej panującą łacinę. Alfons X zajmował się także astronomią; prowadził obserwatorium w swej stolicy, Toledo, a także zwołał kolegium najlepszych astronomów, które stworzyło Tablice alfonsyńskie (Tablas alfonsíes) dotyczące konstelacji gwiezdnych i ruchów gwiazd. Kazał przetłumaczyć arabski traktat o kamieniach (Lapidario, 1241) oraz zbiór bajek i przypowieści wschodnich Calila y Dimma (1251). Jest także autorem ok. 450 cantigas, czyli pieśni religijnych ku czci Matki Boskiej (Cantigas de Santa Maria), zawartych w 4 rękopisach.

Jest autorem pierwszego na świecie (1283 r.) manuskryptu, opisującego grę w szachy klasyczne^[1]. Manuskrypt ten, przechowywany w bibliotece klasztoru św. Wawrzyńca w Eskurialu koło Madrytu dotyczy również innych gier, takich jak kości, warcaby, szachy nieortodoksyjne i inne gry tablicowe, również te oparte na rzutach kośćmi^[1].

Jego zasługi na polu sztuki, nauki i kultury nie szły w parze z sukcesami politycznymi. Nie udało mu się wyprzeć z Półwyspu Iberyjskiego Maurów, ani opanować Nawarry czy też Portugalii – co prawda udało mu się zdobyć Kadyks. Mimo pretendowania do tronu Świętego Cesarstwa Rzymskiego i wyboru przez część książąt na króla rzymskiego, nie udało mu się nigdy faktycznie zostać cesarzem – przegrał rywalizację z bratem króla Anglii Ryszardem z Kornwalii. Nieudane próby reformy prawodawstwa i nakładane podatki spowodowały rewoltę w kraju, a w końcowym efekcie detronizację Alfonsa przez jego syna Sancho IV.

Urna z sercem Alfonsa X Mądrego znajduje się w katedrze w Murcji.

W 1246 poślubił Jolantę Aragońską, wówczas dziesięcioletnią córkę króla Aragonii – Jakuba I Zdobywcy i Jolanty Węgierskiej. Para miała razem 12 dzieci:

• Ferdynanda (zm. w dzieciństwie i pochowanego w Las Huelgas, w Burgos),
• Berengarię (1253 – po 1284),
• Beatrycze (1254–1280), żonę Wilhelma VII, markiza Montferrat,
• Ferdynanda de la Cerda, infanta Kastylii (1255–1275), męża Blanki (córki króla Francji Ludwika IX Świętego),
• Eleonorę (1257–1275),
• Sancha IV Odważnego, króla Kastylii (1258–1295),
• Konstancję (1258–1280), zakonnicę w Las Huelgas,
• Piotra (1260–1283),
• Jana, pana Walencji (1262–1319),
• Izabelę (zm. w dzieciństwie),
• Jolantę (1265–1296), żonę Diega Lopeza de Haro,
• Jakuba (1266–1284).

Jego imieniem nazwano krater Alphonsus na Księżycu^[2].