Centuria (roślina)

Centuria
	; Morfologia (centuria pospolita)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	goryczkowate
Rodzaj	centuria
	Nazwa systematyczna
	Centaurium Hill; Brit. Herbal 62. Mar 1756
	Typ nomenklatoryczny
	Gentiana centaurium L.
Synonimy
	Centaurella Delarbre; Erythraea Reneaulme ex Borkh.; Gonipia Raf.; Hippocentaurea Schult.; Libadion Bubani; Monodiella Maire; Xanthaea Rchb.;
	Centaurella Delarbre; Erythraea Reneaulme ex Borkh.; Gonipia Raf.; Hippocentaurea Schult.; Libadion Bubani; Monodiella Maire; Xanthaea Rchb.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Centuria (Centaurium Hill) – rodzaj roślin z rodziny goryczkowatych. Obejmuje ok. 25 gatunków^[4], z czego 14 występuje w Europie, a reszta w Afryce, Azji, Ameryce Północnej i Południowej^[5]. W Polsce rosną trzy gatunki: centuria nadbrzeżna C. littorale, nadobna C. pulchellum i pospolita C. erythrea^[6]. Rośliny z tego rodzaju rosną na łąkach i murawach, na wydmach nadmorskich i brzegach wód^[5].

Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza Centaurium scilloides, inne wykorzystywane są jako rośliny lecznicze^[7].

Morfologia

Pokrój: Przeważnie rośliny roczne lub dwuletnie, rzadziej byliny. Osiągają do 0,5 m wysokości^[5].
Liście: Łodygowe, czasem także skupione w przyziemną rozetę^[8]. Naprzeciwległe, całobrzegie, zwykle nagie^[5].
Kwiaty: Zwykle zebrane w dwuramienne kwiatostany wierzchotkowe, rzadziej w baldachogrona, grona, główki i wiechy^[8]. Kwiaty są niewielkie, promieniste, zwykle pięciokrotne (rzadziej czterokrotne^[8]) o koronie zrosłopłatkowej, rurkowatej, zwykle różowej, rzadziej białej lub żółtej. W pąku płatki korony skręcone. Kielich zrosłodziałkowy, rurkowaty, ale z łatkami głęboko rozciętymi. Pręcików jest 5, mają bardzo krótkie nitki^[5] i często ich pylniki są skręcone^[8]. Zalążnia górna, jednokomorowa lub pozornie dwukomorowa^[8]. Znamię cienkiego zwykle słupka rozwidlone^[5].
Owoce: Torebki otwierające się dwiema klapami. Nasiona drobne^[5].

Systematyka

Nazwa Centaurium pojawia się w taksonomii roślin jako homonim taksonomiczny: Centaurium Borkhausen = Heteroclita Rafinesque, Centaurium A. Haller = Rhaponticum Ludwig^[3].

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae), w której klasyfikowany jest do plemienia Chironieae i podplemienia Chironiinae^[9].

Wykaz gatunków^[4]

Centaurium ameghinoi (Speg.) Druce
Centaurium × aschersonianum (Seemen) Hegi
Centaurium barrelieroides Pau
Centaurium bianoris (Sennen) Sennen
Centaurium cachanlahuen (Molina) B.L.Rob.
Centaurium capense C.R.Broome
Centaurium centaurioides (Roxb.) S.R.Rao & Hemadri
Centaurium chloodes (Brot.) Samp.
Centaurium × cicekii Yild. & Yaprak
Centaurium cochinchinense (Spreng.) Druce
Centaurium compar (R.Br.) Druce
Centaurium erythraea Rafn – centuria pospolita
Centaurium favargeri Zeltner
Centaurium flexuosum (Maire) J.-P.Lebrun & Marais
Centaurium intermedium (Wheldon) Druce
Centaurium × jolivetinum (P.Fourn.) P.Fourn.
Centaurium × litardierei Ronniger ex Litard.
Centaurium littorale (Turner) Gilmour – centuria nadbrzeżna
Centaurium mairei Zeltner
Centaurium malzacianum Maire
Centaurium maritimum (L.) Fritsch
Centaurium minutissimum Maire
Centaurium portense (Brot.) Butcher
Centaurium pulchellum (Sw.) Hayek ex Hand.-Mazz., Stadlm., Janch. & Faltis – centuria nadobna
Centaurium quadrifolium (L.) G.López & C.E.Jarvis
Centaurium rigualii Esteve
Centaurium scilloides (L.f.) Samp.
Centaurium serpentinicola Carlström
Centaurium tenuiflorum (Hoffmanns. & Link) Fritsch

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].
↑ ^a ^b ^c Centaurium Hill. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-22].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 208. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 55, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 178, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e J.W.J.W. Kadereit J.W.J.W., V.V. Bittrich V.V. (red.), Flowering plants. Eudicots : apiales, gentianales (except rubiaceae), Cham, Switzerland 2018, s. 477, ISBN 978-3-319-93605-5, OCLC 1091623862 .
↑ Genus Centaurium Hill. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-22].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-11-30] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].

[powo-4] Centaurium Hill. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-22].

[philips-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 208. ISBN 0-333-74890-5.

[checklist-6] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 55, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[mabb-7] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 178, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[kubitzki-8] J.W.J.W. Kadereit J.W.J.W., V.V. Bittrich V.V. (red.), Flowering plants. Eudicots : apiales, gentianales (except rubiaceae), Cham, Switzerland 2018, s. 477, ISBN 978-3-319-93605-5, OCLC 1091623862 .

[grin-9] Genus Centaurium Hill. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-22].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]