Viking

 

L'expansion vikinga es la forma pus visibla dau fenomèn viking de la fin dau sègle VIII a la fin dau sègle XII. Sei causas son pas conegudas precisament mai uneis ipotèsis permeton de desgatjar unei paramètres explicatius. Leis objectius d'aquela expansion evolucionèron segon leis epòcas. Aquela èra foguèt donc devesida entre divèrsei periòdes segon lei caracteristicas presas per leis expedicions vikingas.

Unei causas son avançadas per explicar l'expansion vikinga, especialament son caractèr violent. D'efèct, de relacions comercialas existián dempuei lòngtemps entre lei pòbles dau nòrd d'Euròpa e leis estats pus meridionaus coma l'Empèri Roman. Generalament, lei marchands nòrdics s'installavan dins lei vilas de la region durant la sason comerciala sensa causar de problemas. Òr, a partir de la fin dau sègle VIII, aquelei relacions s'acabèron pauc a pauc per se transformar ocasionalament dins certanei regions en operacions de pilhatge o meme de conquista militara.

Lo premier element major foguèt lo desplaçament dau centre dau comèrci european vèrs lo nòrd dau continent a partir dau sègle VIII. Aqueu centre èra inicialament situat dins la Mar Mediterranèa. Pasmens, a partir dau sègle VII, l'expansion aràbia entraïnèt l'emergéncia d'un piratariá fòrça activa sus aquela mar e lei cambis comerciaus i venguèron fòrça malaisats. Dispausant de naviris eficaç, d'estructuras socialas permetent de viatjar lòngtemps e de tradicions marchandas lòngas, lei Vikings reprenguèron aqueu ròtle explicant l'expansion rapidà de lor preséncia dins lo rèsta d'Euròpa acomençada durant lo sègle VIII.

Lo segond factor important d'expansion foguèt l'afebliment de l'Empèri Carolingian a partir de la mòrt de Carlesmanhe en 814 en causa de sa division e dei luchas intèrnas entre sei senhors. Aquò demeniguèt l'eficacitat dei govèrns centraus e empachèt de concentrar de tropas sufisentas per susvelhar lei costats o defendre lei ponchs alunchats dei sètis senhoriaus. De mai, la mager part deis autoritats localas o centralas preferiguèron negociar lo retirament dei Vikings en cambi dau pagament d'un tribut dich Danegeld. Enfin, lei luchas intèrnas dei senhors francs presentavan una possibilitat d'emplech per de mercenaris vikings qu'èran rarament contraròtlats corrèctament. La situacion èra similara en Anglatèrra onte lo país èra devesit e lei sobeirans locaus fòrça febles.

 

Se pòu devesir lo fenomèn viking en quatre periòdes principaus que van de 800 a 1135. Pasmens, existiá d'autrei divisions e lei datas son principalament indicativas. De mai, segon lei regions, e la capacitat de sei senhors de protegir lei populacions, lei Vikings foguèron mai o mens agressius e audaciós. Enfin, lei regions assostant d'endrechs rics e mau defenduts, coma una abadiá, èran d'objectius fòrça atractius e regularament atacats.

Lo premier periòde se debanèt aperaquí de 800 a 850. En causa de la crisi politica de l'Empèri Carolingian, tròp estendut per èstre defendut eficaçament e devesit entre leis eiretiers de Carlesmanhe en 840, e de la division deis estats anglés, lei marchands vikings acomencèron pauc a pauc de pilhar lei regions mau protegidas. Aquelei pilhatges èran pas organizats a una escala granda e lo motor principau èra l'oportunitat. Quand lo país èra corrèctament defendut, lei Vikings contunièron seis activitats comercialas normalas. En fach, durant toei lei sègles dau fenomèn viking, l'objectiu principau dei Vikings èra d'aquistar de richessas d'un biais o d'un autre.

Entre 850 e 900, lo fenomèn cambièt de dimension e lei cronicas europèanas acomencèron de parlar d'« Armada Granda » e d'operacions de pilhatge vertadier foguèron organizadas en Euròpa de l'Oèst per lei Danés e lei Norvegians e en Euròpa de l'Èst per lei Suedès. Lei vilas grandas foguèron atacadas per de flòtas importantas e de país novèus (Espanha, Itàlia, Empèri Bizantin...) veguèron tanben l'arribada de Vikings. Meme se de tropas de Vikings foguèron desfachs per de senhors capables de resistir (Ethandun en 878, Saucourt-en-Vimeu en 881), la màger part dei sobeirans europèus poguèron pas resistir e certanei paguèron de tributs importants.

A partir de l'an 900, lei territòris d'Occident acomencèron de s'organizar vertadierament còntra lei pilhatges e la piratariá. Lei Vikings èran venguts un element costumier de la politica europèa e èran ja fixats dins certanei regions occidentalas coma lo Danelaw en Anglatèrra, uneis illas dau nòrd de l'Ocean Atlantic, lo sud d'Irlanda o Normandia. A l'èst, avián format dos principats a l'entorn de Nòvgorod e de Kiev. Uneis implantacions vikings aguèron luòc dins aquelei territòris e lei relacions acomencèron de se normalizar ambé lo rèsta d'Euròpa. Dins certanei regions, coma Normàndia, de Vikings obtenguèron de tèrras còntra una ajuda militara per luchar còntra lei pilhatges d'autrei Vikings.

Lo periòde de normalizacion s'acabèt en 980 quand, dins certanei regions coma Anglatèrra, leis invasions acomencèron tornarmai. Prenguèron un caractèr militar important ambé d'ambicions de conquista, especialament per lei Danés en Anglatèrra. Aquela politica conoguèt una revirada decisiva en 1066 pendent la batalha de Stamford Bridge e s'acabèt definitivament en 1135.

Durant aquelei quatre periòdes, lei Vikings foguèron capables d'establir d'implantacions durablas dins unei regions d'Euròpa :

• dins leis illas britanicas e lor region : lo Danelaw qu'èra un territòri sota lo contraròtle viking en Anglatèrra, lo nòrd d'Escòcia, lo sud d'Irlanda e Normàndia.
• dins lo nòrd d'Ocean Atlantic : Islàndia, una partida de Groenlàndia e quauqueis implantacions provisòrias au Canadà.
• dins l'èst d'Euròpa : divèrseis implantacions sus lei costats sud de la Mar Baltica e lei doas principats de Nòvgorod e de Kiev.
• dins la Mar Mediterranèa : en Sicília e dins lo sud d'Itàlia.

 

Dins lo corrent dei sègles VIII a XII, leis estats d'Escandinàvia conoguèron un movement progressiu d'unificacion e de centralizacion. Ansin, s'au començament dau periòde viking, la region èra devesida entre divèrsei territòris pichons e autonòms, se veguèt pauc a pauc aparéisser de reiaumes grands bastits sus lo modèl franc basat sus l'autoritat d'un rèi e la preséncia de la Glèisa catolica.

Danemarc, estat pus meridionau dei territòris, èra ja influenciat per leis estats francs e d'autoritats pron poderós per bastir e entretenir de fortificacions importantas coma la Danevirke i existián tre lo sègle IX. La fondacion dau reiaume aguèt luòc au sègle X ambé lo baptisme dei premiers rèis crestians. Au sègle seguent, lo país foguèt devesit en diocèsis e lei tradicions vikingas perdiguèron lor influencia au profiech d'una societat de tipe feodala devesida en tres classas principalas (aristocràcia, clergat, pòble). Aqueu procediment s'acabèt en 1157 per l'unificacion finala dau reiaume vengut una poissança majora au nòrd d'Euròpa.

Norvègia conoguèt una evolucion similara mai tardiera a partir de la fin dau sègle VIII e de dificultats pus importantas. D'en premier, lo país èra fòrça devesit e la mager part deis abitants defensiguèron lor autonomia. Per exemple, au sègle X, lei rèis Olafr Tryggvason e Olafr Haraldsson qu'assaièron d'unificar lo país dempuei lo sud foguèron vencuts e tuats ai batalhas de Svold (1000) e de Stiklarstadir (1030). De mai, l'influéncia fòrta dei Danés e seis ambicions sus la region foguèron un problema constant per l'unificacion. Ansin, leis etapas decisivas vèrs la formacion dau reiaume de Norvègia se debanèron après la mòrt de Cnut lo Grand en 1035. Dos rèis, Magnus Olafsson (1035-1047) e Harald Sigurdarson (1047-1066), i aguèron un ròtle primordiau e lo procediment s'acabèt vèrs la fin dau sègle XI.

Enfin, lei Suedès conoguèron un procediment d'unificacion tardiu mai eficaç entre lei sègles XI e XII. Vèrs 1050, un rèi unic dirigiguèt lo país. Lo desvolopament economic foguèt pus important gràcias a de condicions geograficas pus favorablas e l'urbanizacion i foguèt pus rapida e importanta.

La fin de l'expansion vikinga acomencèt a partir de la mitat dau sègle XI. La revirada dei projèctes de conquista d'Anglatèrra marquèt la fin finala d'un fenomèn ja afeblit per una tièra de causas intèrnas e extèrnas. Lei causas intèrnas principalas son la feblesa demografica dei país nòrdics incapables de mandar una populacion pron importanta per colonizar lei regions ocupadas, l'expansion dau crestianisme qu'entraïnèt d'evolucions decisivas dins la societat vikinga (abolicion de l'esclavatge...) qu'empachèron lo mandadís d'expedicions lòngas e lo declin dau comèrci viking. Entre lei causas extèrnas, se fau notar leis influéncias estrangieras (centralizacion, crestianisme, unificacion...) qu'empachèron l'organizacion d'expedicions per de caps locaus e l'organizacion de reiaumes poderós dins lei regions generalament pilhadas per lei Vikings. Ansin, leis darriereis operacions vikingas de pilhatge deguèron faciar d'oposicions militaras fòrtas e necessitèron d'ara endavant un nombre d'òmes trop importantas.

 

La demografia dei populacions vikingas es un subjècte malaisat. Leis estimacions son principalament basadas sus lei resultats de cavaments e lei progrès de l'analisis deis esqueletas descubèrts. L'esperança de vida i aparéis fòrça limitada, probablament entre 20 e 25 ans. La mortalitat infantila sembla tanben fòrça importanta. Es estimada a aperaquí 60% durant lei sept premiereis annadas, subretot que la medicina sembla d'èsser estada relativament rudimentària. Lei registres realizats durant la fin de l'Edat Mejana e lei racòntes de la literatura vikinga forman egalament una fònt segondària relativament utilizada. Ansin, au Danemarc país viking pus poblat, s'estima que la populacion èra egala a un milion d'abitants vèrs 1250. Norvègia auriá assostat 300 000 abitants e Islàndia aperaquí 35 000 vèrs 1330. Existís pas de donadas satisfasentas sus la populacion vikinga de Suècia.

Au contrari de la màger part dei societats de l'Edat Mejana, l'agricultura e lo norrigatge èran un sector segondari de l'economia vikinga en causa d'un sòu tròp paure, de condicions climaticas dificilas, de la talha limitada e de la dispersion de la populacion. Lo premier regardava principalament la cultura de l'òrdi e dau séguel. Lo segond pertocava lei bovins, coma lei buous per utilizats per lo lauratge, e leis ovins, subretot lei cabras per lor produccion de lach. Existiá tanben un norrigatge de pòrcs destinats a la consommacion de carn.

Lo nivèu tecnologic èra inicialament relativament limitat e lo demorèt fins ais annadas 1000. Lo fèrre èra principalament utilizat per la fabricacion d'otís coma lei volames, lei dalhas e certanei partidas deis araires. Lei progrès se desvolopèron lentament. A partir de l'an 1000, acomencèt una generalizacion lenta dei tecnicas de lauratge. Conjugada a l'utilizacion pus importanta d'otís fachs de fèrre, permetèt pauc a pauc d'aumentar la superficia dei tèrras cultivadas e lei revenguts agricòlas dins lei regions sud d'Escandinàvia onte lo clima èra lo pus favorable.

L'artesanat èra una activitat caracteristica e importanta de l'economia vikinga. Dos tipes d'artesanat existián. Lo premier regardèt leis individús qu'èran capables de produrre un objècte per sei besonhs. Aquò èra fòrça desvolopat e leis artesans professionaus, que formavan l segond tipe d'artesanat, èran gaire nombrós e sovent gropats dins lei centres urbans. Lor produccion pertocava unei domenis coma la fòrja, la fornariá, la talha de vèstits... etc. Èra venduda per de marchands itinerants per completar la lista deis otís necessaris dins lei tenements. Au Danemarc, existiá tanben quauqueis artesans itinerants.

Au nivèu tecnic, l'abondància de matèrias premieras e l'abiletat generala dei Vikings permetèron lo trabalh d'un nombre important de matèrias diferentas que lei principaus foguèron :

• la fusta, matèria principala de l'artesanat viking, utilizada per la construccion de bastiments, de mòbles o d'aisinas.
• lo cuer, especialament per la produccion de cauçaduras.
• lo metau qu'èra trabalhat dins lei blòts de tenements e per divèrsei tipes d'artesans especializats (sarralhiers, cotelièrs, armuriers...) apareguts principalament a partir de 1050.
• la terralha qu'èra utilizada per la fabricacion de la màger part deis aisinas domestics.
• lei textils destinats a la produccion de vèstits per la consomacion domestica o per leis exportacions. D'efèct, lo textil èra sovent lo produch principau transportat per leis expedicions vikingas vèrs lo rèsta d'Euròpa.

Lo comèrci èra un aspèct fondamentau d'una economia vikinga que deviá trobar dins lei regions estrangieras lei bens que sei ressorsas limitadas empachèsson de produrre localament. L'aumentacion progressiva dau comèrci viking, puei seis activitats de piratariá, entraïnèron la formacion d'un ret de transpòrts maritims e terrèstres relativament eficaç.

Lo premier es aparegut ambé lei premierei construccions navalas au sègle VII. De relèus e d'entrepeus foguèron bastits de lòng dei còstats. Foguèron pauc a pauc a l'origina de vilas vertadieras ambé d'installacions portuarias permetent d'assostar lei naviris e leis equipatges per la nuech. Lo ret terrèstre se desvolopèt a partir d'aquelei pòrts vèrs l'interior dei tèrras onte lei marchandisas èran compradas o vendudas. Lei rotas èran bastida de plancas dins lei regions desvolopadas e de tèrra dins lo rèsta d'Escandinàvia. La pèira foguèt utilizada solament vèrs la periòde viking. La màger part dei transpòrts èran realizats de pè e, durant l'ivèrn, s'utilizèt tanben d'esquís. Leis autrei mejans de transpòrt, carri e chivau, èran rars.

Certaneis estats vikings bateguèron moneda. Lo premier sembla d'èstre la vila d'Hereby vèrs 825. Pasmens, durant tot lo periòde viking, aquela produccion foguèt largament insufisenta e la màger part dei pèças utilizadas èran d'origina estrangiera. Aquò èra pas una caracteristica especiala dei populacions vikingas. D'efèct, a l'epòca, la valor d'una pèça èra determinada solament per sa massa de metau, generalament aur, argent o coire. Ansin, un nombre fòrça importanta de pèças eissits de país estrangiers, o dispareguts coma l'Empèri Roman, èran en circulacion en Euròpa e lei Vikings adoptèron solament un comportament similar au rèsta dau continent.

Lei cambis comerciaus viking èran principalament realizats en batèu. Pasmens, en causa de l'estructura leugiera dei drakkar, lei quantitats de marchandisas transportadas durant una expedicion èran limitadas. Ansin, lo comèrci viking èra concentrat sus lei cambis d'objèctes de luxe coma lei pelissas, l'ambra o leis esclaus. Lei pelissas èran fòrça apreciadas car permetián de faire de vèstits cauds e de curbir lei sòus e lei muralhas deis ostaus de qualitat. L'ambra èra utilizada per sei proprietats decorativas e lei poders magics que la populacion li donèt. Enfin, leis esclaus formavan la marchandisa principala dau comèrci viking. Dos mercats ais esclaus conoguèron una activitat fòrça importanta a Constantinòple e a Hereby. En retorn, lei Vikings importavan de tèxtils, d'armas, de granas, de sau e de la terralha. Per aquò, lei Vikings avián creats un ret de relèu sus sei rotas comercialas. Permetián de crompar o de vendre certanei marchandisas durant lo viatge, d'obtenir d'ensenhaments sus lei mercats locaus o de faire una pausa. Enfin, se fau notar que lei marchands vikings semblèron aver pas de dificultats au nivèu lingüistic. Es donc probable qu'utilizan d'interprèts o « d'agents » per realizar sei cambis.

En fòra dau comèrci, una autra fònt de revenguts dei Vikings èra lo mercenariat subretot desvolopat a partir dau sègle IX per lei senhors d'Euròpa Occidentala. Lor nivèu militar èra apreciat e, tre la mitat dau sègle IX, foguèron engatjats dins lei conflictes intèrnes entre senhors francs. Es e mai possible qu'una partida dei pilhatges viking foguèron realizats dins lo corrent d'un periòde d'engatjament au servici de senhors continentaus. A partir dau sègle X, l'activitat de mercenariat prenguèt un ròtle important e d'unitats permanentas de soudats vikings foguèron creadas en Anglatèrra e benlèu a Constantinòple. En França, Rollon obtenguèt Normandia en cambi de son ajuda per protegir lo reiaume franc còntra seis enemics.

Lei Vikings èran dirigits per de rèis dichs konungr qu'èran lei senhors de territòris relativament limitats coma lo fons d'un fjòrd. Èra cargat de l'aplicacion de la lèi, dau drech, de la realizacion dei rites religiós e, pus generalament, dau benèstre de sei subjèctes. En cas de revirada, lei rèis podián èstre rebutats e tuats. D'autra part, la reiautat vikinga èra pas ereditaria. Pasmens, lo procediment de designacion dei rèis es totjorn mau conegut. Èran elegits per de captaus dau reiaume mai la composicion e lei règlas de formacion dau collègi electorau son desconegudas. Lei candidats èran chausits entre certanei familhas. Dins aquò, la rason per aquò que certanei familhas podián presentar de candidats a l'eleccion es tanben pas coneguda.

Au nivèu territoriau, lo sistèma d'organizacion es mau conegut per lei periòdes situats avans la crestianizacion. L'unitat principala èra probablament lo land. Son unitat èra generalament assegurada per de practicas religiosas similaras e d'un meme ensems economic. Teniá tanben una assemblada centrala unica e l'autoritat i èra tenguda per un rèi, un captau solet o un grop de captaus. Lo herred èra un autre tipe d'unitat territoriala fòrça presenta au Danemarc e en Islàndia. Enfin, existiá lo fylki qu'èra probablament una unitat administrativa de la talha d'una region francesa actuala.

La justiciá vikinga regardava leis òmes liures, es a dire lei personas qu'èran membres d'una familha donada e que tenián una abitacion reconeguda. Lei lèis, lo debanament dei procès e lei penas èran fòrça codificadas. Permetián d'assegurar de drechs importants a l'accusat per assegurar sa defensa. Ansin, un procès èra dirigit per un ensems de jutges e la decision finala èra presa per aquel ensems o, de còp, per un grop de jurats. Lei jutges, que lo nombre èra definit per la lèi, èran chausits entre leis abitants de la region onte se situava l'abitacion de l'accusat. Aqueu darrier aviá lo drech de recusar un certan nombre de jutges au començament dau procès. L'accusasion deviá demostrar la culpabilitat gràcias a la presentacion de testimònis o de personas prestant jurament. Ansin, la preséncia de testimònis èra necessaria per cada etapa de la procedura. A la fin de la presentacion d'un cas, un jutge recapitulava l'ensems deis arguments dei doas partidas e lo verdict èra decidit per un vòte dei jutges o de la jurada. Lei penas anavan d'emendas, au bandiment, mai o mens importantas segon lo delicte, e a la proscripcion. Per leis afaires pus grèvas (murtre, viol...), l'accusat podiá perdre son estatut d'òme riscant alora la pena de mòrt. Dins lo cas onte ges de decision se desgatjèt entre lei jutges, se podiá organizar un duèl o una ordalia per obtenir una decision. Enfin, l'ordalia èra egalament lo biais unic per « demostrar » certanei elements. Per lei fremas, permetiá de provar la mòrt o la partença de lor marit. Per leis òmes, permetiá de se disculpar d'una accusacion de murtres, de comportaments sexuaus defenduts (incèst, adultèr...) o d'utilizacion de la magia.

 

La lenga d'origina dei Vikings èra lo noroèc qu'acomencèt de disparéisser a partir de l'an 800 sota l'influéncia d'un procediment de diferenciacion e va pauc a pauc se devesir entre un noroèc occidentau (norvegian, islandés) e un noroèc orientau (suedés, danés). Pasmens, aqueu procediment a pas empachat a l'ora d'ara lo mantenement d'una intercomprenença importanta entre lei lengas modèrnas de la region coma lo danés o lo suedés. Ansin, entre lei sègles IX e XI, es generalament supausat que la lenga vikinga èra encara fòrça similara dins tota l'Escandinàvia maugrat l'existéncia de variacions localas. De son caire, l'escritura vikinga èra basada sus lo sistèma runic. Aqueu darrier èra d'origina germanica mai se difusèt vèrs l'Escandinàvia onte conoguèt de transformacions prefondas vèrs lo periòde 750-800. Èra utilizada per escriure de tèxtes sus de subjèctes variats coma de fachs istòrics, de lèis, d'elements geografics, d'aspècts sociaus (religion, familha...) o l'art e la poesia.

La frema vikinga aviá un estatut inferior ais òmes mai un ròtle relativament important dins lo foncionament de la societat. D'efèct, enfant, èra considerada coma un objècte que lei negociacions de maridatge èran gaire diferentas qu'aquelei per la crompa d'un tenement o d'un batèu. Mariada, generalament vèrs lo temps de 12 ans, obteniá un estatut e una consideracion pus importantas, magerament dins la gestion dau domeni de son òme durant l'abséncia d'aqueu darrier. Aviá tanben lo drech de divorciar meme s'aquela situacion èra fòrça rara. Pasmens, lo ròtle principau de la frema mariada èra d'enfantar car, meme se son mariat aviá generalament unei concubinas, seis enfants èra lei solets que podián eiretar dei possessions dau paire. De mai, lo pensament de la subrevida dau clan e de la familha èran de consideracions majoras de la societat vikinga. Leis emprenhaments èran donc fòrça frequents coma lo mostra l'existéncia d'un vocabulari fòrça variat per descriure aquel estat.

Lo mantenement de l'existéncia d'un clan o d'una familha èran de subjèctes majors de la societat vikinga. Ansin, la naissança d'un enfant èra un eveniment esperat e èran enviroutats d'una consideracion e d'una preocupacion fòrça importantas. Pasmens, èran devesits entre doas categorias :

• leis enfants legitims que vendrián leis eiretiers dau domeni.
• leis enfants illegitims que podián èstre reconeguts dins lo cas d'abséncia d'enfants legitims.

Pasmens, avans la crestianizacion, existiá tanben un mejan per se desbarrassar d'un novèu-nat qu'èra l'exposicion de lòng d'una rota.

Dos tipes d'esclaus existián dins la societat vikinga. Lo premier èra una marchandisa destinat a la crompa sus lei mercats exteriors. Formavan la màger part dei produchs venduts per lei Vikings, especialament a Constantinòple. Lo segond tipe èra leis esclaus domestics vikings que tenián un ròtle primordiau dins lo foncionament dau domeni en l'abséncia de son mèstre. D'efèct, s'èran generalament cargats dei trabalhs pus malaisats, èran ben tractats. De mai, l'estatut d'esclaus dins la societat viking èra pas definitiu estent que podián èstre liberats per lor mèstre o crompar lor libertat après lo pagament d'una soma prevista per la lèi.

La vida d'un Viking èra ritmada per quatre rites sociaus principaus qu'èran sa naissança, son maridatge e sei funeralhas :

• la naissança se dabanèt a l'ostau. Lo novèu-nat deviá arribar sus la tèrra. Puei, sa maire o una assistenta l'auçava vèrs lo cèu, probablament per consacrar l'enfant ai tres grands elements (èr, tèrra e fuòc). Es possible qu'aquela etapa èra plaçada sota la proteccion d'un o d'unei divinitats. Enfin, l'enfant èra reconegut, o non, per son paire que chausissiá un nom. Dins lo cas d'una non-reconaissanàa, l'enfant èra abandonant sus un camin mai la crestianisacion entraïnèt pauc a pauc la disparicion d'aquela practica.
• lo maridatge èra un afaire principalament economic e politic. Lei sentiments deis espós futurs èran pas necessariament exclús mai lor consideracion èra pas un element decisiu. L'objectiu principau dau maridatge èra d'unir dos domenis de valors egalas. Per aquò, lei doas familhas donavan de presents : aquela dau mariat deviá donar una compensacion au paire de la maridada e aqueu darrier deviá donar una dòta. Generalament, la compensacion e la dòta avián una valor similara. Se fau tanben qu'entre leis acorlhadas e lei nòças, l'òme aviá un relambi, sovent tres annadas, per partir faire fortuna.
• lei funeralhas avián per objectius d'assegurar lo passatge de l'esperit dau defunt vèrs lo monde dei mòrts e dempachar son retorn dins l'univèrs dei vivents. Devián tanben permetre de realizar lo passatge dei bens d'un domeni a l'eiretier dau proprietari defuntat.

Lei cavaments e lei condicions de conservacion favorables dins lo nòrd d'Euròpa (paluns, torbièras...) an permes la descubèrta d'unei vèstits vikings. Ansin, lei vèstits ordinaris èran amples e avián pas de botons, de crochets o de correjons. D'un biais generau, èran pauc sotisficats mai principalament comòdas e foncionaus. La matèria premiera pus utilizada èra la lana.

Lei fremas èran generalament abilhadas d'un rauba portada dirèctament sus lo còrs. Lei dos pans podián s'abaissar per se protegir durant lei trabalhs domestics. De còp, l'ensems èra completat per un faubau totjorn utilizat durant lei trabalhs domestics. Enfin, coma lei fremas avián regularament d'enfants d'alachar, lo daut de la rauba èra escavat per desgatjar aisament lei sens. Sus aqueu vèstit, portavan generalament un chal de lana per se parar dau freg.

De lor caire, lei vèstits deis òmes èran probablament d'origina germanica. Portavan generalament de braias lòngas e estrechas tengudas per una cencha de cuer, de debàs de teissut e una tunica corta. Un mantèu èra utilizat còntra lo freg. Desgatjava un braç per manejar una arma o un otís e èra completat per un capochon.

L'espitalitat èra considerat coma un deure dins la societat vikinga e la refusar èra generalament una fònt d'ofensa. Ansin, meme lei mendicants e lei vagabonds èran aculhits. Dins certanei regions coma Islàndia, l'espitalitat èra reglada per de lèis e leis abitants pus rics èran cargats de l'aculhença de grops pus nombrós coma leis equipatges de naviris.

L'onor e la reputacion èran d'elements centraus de la societat vikinga. Existiá donc un vocabulari fòrça desvolopat per descriure aquela nocion. Èra ligada a la nocion de venjança egalament prefondament marcada dins la societat. Pas defendre son onor èra considerat coma indigne e aquò èra generalament la fònt d'una reputacion marrida.

 

Lei Vikings pagans avián una idèa precisa de la concepcion de l'Univèrs. Verticalament, èra una estenduda plana que son centre èra ocupat per l'aubre Yggdrasill qu'assostava nòu mondes. Au nivèu orizontau, èra devesit entre tres ceucles concentrics que lo pus pichon èra tanben ocupat per l'Yggdrasill. Son dichs Asgard, Midgard e Utgard. Lo ceucle centrau èra abitat per lei dieus, lo ceucle intermediari èra la demorança deis umans e dau Grand Sèrp. Enfin, lo domeni exterior èra ocupat per la Mar Primitiva poblada de mòstres. Lo Grand Sèrp, que se mordiá la coa e enviroutava lo monde, aviá un ròtle especiau d'estabilitat e de destruccion quand son estrencha se relargará.

La religion vikinga es mau coneguda. Èra politeïsta e caracterizada per l'importància de la destinat que s'impausa ais umans, ai dieus e ai mòstres. La conóisser, l'acceptar e l'assumir èra d'elements centraus. Lo culte dirèct dei divitats èra donc benlèu pas necessari car lo Destin èra pus poderós que lei dieus. D'efèct, lo futur dei dieus, e lor mòrt, durant lei Ragnarok (eveniments de la fin dau monde conegut e de la renaissança d'un novèu) èra ja conegut. Ansin, la religion vikinga desvolopèt una tolerància granda qu'èra fòrça utila per lei marchands vikings en contact regulars ambé d'autrei religions. La conversion au crestianisme dei Vikings foguèt d'alhors relativament rapidà.

Lei dieus vikings èran nombrós e probablament devesits entre doas familhas qu'èran leis Ases e lei Vanes. Lei premiers èran bessai d'origina orientala. Èran lei divinitats de la sobeiranetat, de l'intelligéncia e de la victòria. Lei segonds èran probablament d'origina indigèna. Regardavan lei domenis de la feconditat e de la fertilitat. Segon lei regions e lei sègles, la distincion entre lei doas familhas èra pas totjorn realizada e toei lei dieus èran alora dichs Ases. Lei principaus èran :

• Odin qu'èra lo dieu fondator dau panteon, dieu dei mòrts, de la victòria, de la magia, dei runas, dau saber e dei poetas. Será tuat pendent lei Ragnarok per lo lop Fenrir.
• Tòr qu'èra benlèu lo dieu pus popular d'Escandinàvia amb Odin. Èra lo dieu dau tròn en lucha constanta còntra leis enemics deis umans e dei dieus. Durant lei Ragnarok, tuará Jormungand avans de morir a son torn victima dau verin dau Grand Sèrp.
• Baldr qu'èra un dieu fondamentau dau panteon, probablament dieu de la lutz, cargat de reinar sus lo monde format après lei Ragnarok.
• Loki qu'èra un dieu ambigú, enemic d'Odin e dei dieus durant lei Ragnarok mai tanben dieu civilizator per leis umans e aliats d'umans o de dieus pendent certaneis epopèias.
• Tyr que son nom significava « dieu » dins la lenga vikinga èra una divinitat anciana que lo ròtle aviá demenit ai sègles IX-XI.
• Frigg qu'èra la frema d'Odin. Aviá probablament un ròtle de divinitat de la familha.
• Freyr e Freyja que serián benlèu la division d'una divinitat pus anciana consacrat a la Tèrra e a la feconditat.
• Ullr qu'èra probablament una divinitat fòrça anciana ligada au cèu.

Lo subrenaturau aviá un ròtle major dins lei cresenças vikingas. Ansin, totei lei divinitats vikingas son capablas d'utilizar la magia e lo monde èra considerat coma poplat de creaturas magicas. La nocion de magia èra donc fòrça presenta dins la societat a travèrs de creaturas, de rites, de cultes, de disciplinas e d'objèctes.

Lei creaturas subrenaturalas èran fòrça presentas dins l'univèrs mentau d'Escandinàvia anciana. Avián divèrseis originas e estatuts que podián evolucionar dins lo corrent dei sègles. Per exemple, lei gigants èran inicialament leis enemics dei dieus mai certanei venguèron pauc a pauc d'aliats o meme dirèctament de dieus coma foguèt lo cas per Aegir. D'autrei creaturas avián un culte pròpri coma leis elfes que l'estatut divin èra benlèu similar ai dieus d'Asgard. Leis intencions d'aquelei creaturas a respèct deis umans èran egalament fòrça variadas. Per exemple, lei landvaetir avián un ròtle de proteccion d'un luòc mentre que lei draugr avián generalament un ròtle nefast.

Lei ritas magics avián tanben un ròtle fòrça important per lei Vikings. D'efèct, coma lo monde èra poblat de creaturas e de causas magicas, se podiá assaiar de lei consultar, de demandar lor ajuda o d'utilizar lor poder per la vida quotidiana. Tres rites avián un ròtle important. Lo premier èra un sacrifici dich blot que permetiá probablament de consultar un augur. Sa practica sembla d'èstre estat relativament frequenta. Lo segond rite major èra un rite de malediccion dich nid. Enfin, lo tresen, nomat sedr èra un rite de divinacion fòrça frequent pertocant lo futur d'una communautat. Enfin, la magia èra un art tenent divèrseis aplicacions per atacar, se protegir, sonhar, enmascar, contactar de creaturas magicas... etc. D'objèctes èran associats a aquelei practicas per se protegir o ajudar la realizacion d'un sòrt.

La conversion dau nòrd d'Euròpa au crestianisme foguèt un fenomèn que se debanèt durant tot lo periòde viking a partir dau sègle IX. Vèrs l'an 1000, la màger part dei sobeirans nòrdics èran venguts oficialament crestians e la conversion foguèt quasi acabada au sègle XII. De mai, aquela conversion èra sincèra car la religion indigèna dispareguèt totalament de la region e es encara fòrça mau coneguda.

Unei rasons permeton d'explicar la propagacion aisada dau crestianisme en Escandinàvia. D'en premier, aquela religion èra ja ben coneguda per lei Vikings qu'èran en contacte regular ambé lo rèsta d'Euròpa per seis afaires comerciaus. Per èstre autorizats de comerciar sus lei territòris crestians, devián recebre la primasignatio. Certanei decidiguèron meme de se far batejar, probablament per oportunitat au començament. La segonda rason principala es qu'a partir dau sègle IX, la conversion d'Escandinàvia venguèt un objectiu major deis autoritats crestianas. Una politica constanta foguèt adoptada per aquò caracterizada per un esfòrç sus lo mandadís de missionaris nombrós, la formacion rapidà d'un clergat competents, d'una ierarquia eficaça, la bastida de luòcs de culte e la canonizacion d'unei sants vikings coma lo rèi Olaf Haraldsson. Durant lei premiers sègles, la Glèisa acceptèt egalament lo mantenement, mai o mens secrèt, de certanei practicas coma lei sacrificis de divinacion, l'abandon deis enfants o lo maridatge dei prèires que dispareguèron pauc a pauc vèrs la fin de l'Edat Mejana. Una partida dei tradicions paganas foguèron tanben crestianizadas coma certanei ceremonias deis assembladas localas. Enfin, la darriera rason es la resisténcia febla de la religion indigèna que dispareguèt totalament.

Lo calendièr pagan viking es pas completament conegut en causa de la manca de fònts istoricas. Teniá d'annadas probablament devesidas en doas sasons (estiu e ivèrn) de sièis mes de trenta jorns. Cada mes aviá un nom inspirat d'ivèrn per de fenomèns climatics e d'estiu per d'activitats agricòlas coma « frermanudr » (mes de la gelada) o « korskurdarmanudr » (mes dei meissons). Lei mes d'estiu acomençavan en abriu. La jornada èra egalament devesida en doas partidas diferentas definidas per la preséncia de la sorniera o de la lutz. Èra tanben devesida entre uech partidas en relacion ambé lei ponchs cardinaus e la posicion dau Soleu.

 

Lo naviri, dich drakkar, es un element indispensable de la descripcion costumiera dau Viking. De fach, aqueu pòble disposava d'una avança tecnologica fòrça importanta dins la construccion de naviris fins au sègle XII.

N'en existiá divèrsei tipes. D'en premier, èran devesits entre batèus (skip) e barcas (bátr) en foncion de la talha. Puei, lei batèus èran gropats entre l'activitat prevista per lo naviri (comèrci, guèrra) e lo nombre de vogaires. Enfin, existiá de critèris de diferenciacion basats sus la velocitat. D'un biais generau, lo vocabulari viking teniá fòrça mòts per designar lei naviris. Pasmens, se fau notar que, maugrat aquelei diferéncias, lei naviris demoravan fòrça polivalents.

L'estructura e l'arquitectura de basa dei naviris èran similaras per toei lei tipes. Lei caracteristicas principalas son una còca de clins vius facha de fusta, una quilha tot d'un tenant, una estructura quasi simetrica e de bancs de vogaires despartits regularament e liats ambé la quilha per assegurar la soliditat de l'ensems. La còca èra estancada per una mèscla de canebe e de quitran. I aviá pas de pònt mai certanei naviris avián de partidas autas a l'avans e a l'arrier. La propulsion èra assegurada per una vela o per lei remas e la direccion per un timon fixat a tribòrd arrier.

Lei Vikings avián una cultura rica e una produccion artistica eissida de tradicions celticas e germanicas. fòrça orientada vèrs leis arts ornamentaus, es tanben coneguda per sa produccion literària (epopèias, poesias...) fòrça desvolopada.

La poesia escaldica èra una forma de poesia contemporanèa dei Vikings. Tractava de subjèctes istorics coma la vida d'un cap, lo racònte d'una batalha o la descripcion d'un fach o d'un luòc interessant. Son estructura èra fòrça complexa e sofisticada e la composicion o la comprenença d'aquelei poemas pausan de questions malaisadas. Escrichs per de poetas professionaus, teniá de reglas de versificacion, de mètres, d'òrdres de mòts e divèrseis estils. Leis autors pus celèbres foguèron Bragi Boddason (autor de la Ragnarsdrapa, sègle IX), Thjodolfr dei Hvinir (Ynglingatal, sègles IX-X), Thorbjorn Hornklofi (Haraldskvaedi, sègles IX-X), Egill Skallagrimsson (Hofudlausn, Arinbjarnarkvida, Sonatorrek, sègle X), Einarr Helgason ('Velleka, sègle X), Eyvindr Finnsson (Hakonarmal, sègle X) o encara Ulfr Uggasson (Husdrapa, sègle X).

Lei sagas literàrias son caracteristicas, levat de quauqueis excepcions, dei populacions vikingas islandesas entre 1180 e 1350. Son de racòntes istorics en pròsa de còps basats sus de fachs vertadiers. Lei subjèctes principaus son la vida d'un personatge durant la colonizacion dau país. Aquelei sagas permetèron ai familhas islandesas d'assegurar lor legitimitat e de mantenir l'equilibri entre lei clans principaus de l'illa. Existián unei tipes :

• lei sagas reialas que lo subjècte èra lo racònte de la vida d'un rèi viking, generalament danés o norvegian.
• lei sagas deis Islandès que tractavan dei familhas dei Vikings islandès.
• lei sagas contemporanèas que regardavan lo racònte de fachs istorics.
• lei sagas legendàrias que contavan de racòntes legendaris pas necessàriament vikings.
• lei sagas dei chivaliers que son eissidas d'adaptacions de tèxts epics d'Euròpa continentala.

• Les Vikings : les Scandinaves et l’Europe 800-1200, Paris, AFAA, 1992.
• Sagas des peuples du Nord : les Vikings, Amsterdam, Time-Life Books, 1997.
• Pierre Bauduin, Les Vikings, Paris, Presses Universitaires de France, 2004.
• Régis Boyer, Héros et dieux du Nord : guide iconographique, Paris, Flammarion, 1997.
• Régis Boyer, Jean Robert, Au nom du viking, Paris, Belles lettres, 2002.
• Régis Boyer, L’Art viking, Tournai, Renaissance du livre, 2001.
• Régis Boyer, Le Mythe viking dans les lettres françaises, Paris Éditions du Porte-Glaive, 1986.
• Régis Boyer, Les Vikings (800-1050), Paris, Hachette, 2003.
• Régis Boyer, Les Vikings : histoire et civilisation, Paris, Perrin, 2002.
• Régis Boyer, Les Vikings, Paris, Cavalier bleu, 2002.
• Régis Boyer, Les Vikings, Histoire, mythes, dictionnaire, Paris, Robert Laffont, 2008.
• Anne Civardi, James Graham-Campbell, Stephen Cartwright, L’aventure des Vikings, Paris, Bordas, 1978.
• Sigurd Curman, Objets d’art d’origine suédoise des X premiers siècles de notre ère, Stockholm, Nordisk rotogravyr, 1933.
• Igor Davin, Nicolas Martelle, Les Dieux racontent les Vikings, Toulouse, Milan Editions, 2011.
• Pierre Efratas, Hrólf le Vagabond, Editions Cheminements, 2005.
• Oddveig Foldøy, Inga Lundström, Le Viking dans l’identité norvégienne, Stavanger, Musée Archéologique de Stavanger, 1995.
• James Graham-Campbell, Colleen Batey, Atlas du monde viking, Paris, Fanal, 1994.
• Charles Guyot, E. Wegener, Le Livre des Vikings d’après les anciennes sagas, Paris, Piazza, 1924.
• Anders Hagen, Les bateaux vikings, Oslo, Universitetets Oldsaksamling, 1961.
• Roar Hauglid, Art norvégien, mille ans de tradition viking, Paris, Les Presses Artistiques, mars-mai 1954.
• Angus Konstam, Atlas historique du monde viking, [S.l.], Succès du Livre, 2004.
• Jean-Pierre Langellier, Les Héros de l’an mil, Paris, Seuil, 2000.
• Gutorm Gjessing, Les bateaux vikings, Oslo, J. Petlitz Boktrykkeri, 1955.
• Claudine Glot, Michel Le Bris, L’Europe des Vikings, Paris, Hoëbeke, 2004.
• Daniel Lacotte, Erik le Viking, Paris, Acropole, 1992.
• Margaret Mulvihill, Les Drakkars vikings, Tournai ; Montréal, Gamma ; Saint-Loup, 1990.
• Robin Place, Les Vikings : réalités et légendes, Paris, Sorbier, 1988.
• Jean Renaud, Archipels norrois : Orcades, Shetland et Hébrides dans le monde viking, Göppingen, Kümmerle, 1988.
• Roger Renaud, L’Explosion viking ou l’Agonie d’un monde (Préface de Robert Jaulin), Publications de l’université Denis Diderot-Paris 7, 1998, 272 pages.
• Elisabeth Ridel, L’Héritage maritime des Vikings en Europe de l’ouest, Caen, Presses universitaires de Caen, 2002.
• Thorleif Sjøvold, Les Vaisseaux vikings : de Gokstad, d’Oseberg et de Tune : brève introduction illustrée, Oslo, Dreyer, 1954.
• Elis Wadstein, Le mot viking : anglo-saxon wicing, frison wising, etc., Gotenb, Elanders boktryckeri Aktibolag, 1925.
• Patrick Weber, Vikings, Paris, Timée-Éditions, 2006.
• Robert Wernick, L’Épopée Viking, Amsterdam, Time-Life, 1980.