Grèc ancian

A l’origina, existissiá una granda varietat de dialèctes, amassats en quatre grops: arcadochipriòta, dorian, eolian e ionian-atic^[2]. Parlar del grèc ancian a pas grand sens quand se vòl referir a un dels idiòmas antics: dins los fachs, pasmens, lo grèc ancian designa l’atic (dialècte del grop ionian-atic), lenga de l’Atenas antica. Es en efièch la lenga qu’es escricha la màger partida de la literatura grèga classica^[2]. Pendent lo periòde ellenistic e la mescla de las populacions ellenofònas ne resultant, la Koinè, lenga comuna (es lo sens de l'adjectiu κοινός, koinós) Eissit de diferents dialèctes del grop ionian-atic, s'impausèt progressivament al prejudici dels dialèctes, venent atal la lingua franca de l’Antiquitat, en concurréncia amb lo latin^[2].

La koinè venguèt enseguida lenga oficiala de l’Empèri roman d'Orient abans de contunhar d’evoluïr per far espelir lo grèc modèrne de uèi^[2].

La primièra forma d'escritura atestada per notar un dialècte grèc es lo lineari B, un sillabari sens rapòrt amb l'alfabet grèc, servissent a transcriure lo micenian, forma arcaïca d'un dialècte arcadoqupriòta utilizada en Grècia continentala e en Crèta entre gaireben 1550 e 1200 AbC. Entre 800 e 200 AbC., una escritura pròcha, lo sillabari chipriòta, foguèt utilizada a Chipre per transcriure lo grèc e l'eteoquipriòta (una lenga non indo-europèa parcialament deschifradas, benlèu aparentada al lemnian e a l'etrusc).

D’escrituras mai ancianas existèron en Grècia, mas aurián pas a estat utilizat a notar lo grèc:

• lo lineari A (entre 1800 e 1450 AbC., en Crèta e dins d’illas Egèas) ;
• lo cretés ieroglific (entre 1750 e 1600 AbC. en Crèta) ;
• l disc de Faistos (datacion discutida) compòrta una escritura sens pas cap d’autre exemple ;
• lo sillabari chipro-minoan, a vegada nomenat lineari C (entre 1500 e 1200 AbC., a Chipre), benlèu derivat del lineari A e possiblament a l'origina del sillabari chipriòta mai tardièr. Èra benlèu utilizat per notar una forma primitiva d'eteochipriòta.

Totas aquestas escrituras èran benlèu de natura sillabica.

Es enseguida l'alfabet grèc, eritat dels Fenicians e de lor alfabet, que foguèt utilizat jos diferentas versions (dichas epicoricas) a partir del sègle IX AbC. o del sègle VIII AbC. puèi foguèt normalizat e impausat al rèste del mond ellenofòn per Atenas en 403 AbC^[3]. Apondent de vocalas a aqueste abjad semitic, los Grècs son los inventors dels alfabets occidentals. En efièch, manlevat pels Etruscs (cf. Alfabet etrusc), que lo transmetèron als Romans, Que faguèron espelir l'alfabet latin mas tanben, sens passar pels Etruscs, à l'alfabet gotic, a l'alfabet cirillic, a l'alfabet còpte, etc.

Vejatz l'istòria de l'alfabet grèc dins un article detalhat.

Lo grèc ancian est una lenga d’accent de nautor possedissent doas intonacions: aguda e circonflèxa^[4]. Se caracteriza tanben per un sistèma de aussi consonantas aspiradas e per un jòc d'oposicions de quantitats vocalicas. Existís diferentas règlas de sandhi, intèrnes e extèrnes.

Passant de l'indoeuropèu comun al grèc ancian, la lenga subiguèt modificacions foneticas que las mai flagrantas son descrichas per la lei de Grassmann, la lei d'Osthoff e le lei de Rix. Mai se nòta que permet de tornar dins fòrça escasenças la coloracion de las laringalas indoeuropèas. Fin finala, es una lenga centum.

Coma d’autras lengas indoeuropèas ancianas, lo grèc es nautament flexional. En mai de l'utilisation de desinéncias, lo grèc se caracteriza per de procediments eritat de l'indoeuropèu comun coma l'alternança vocalica e l'utilizacion delredoblament.

Los noms possedisson cinc cas (nominatiu, vocatiu, accusatiu, genitiu e datiu)^[5], tres genres (masculin, feminin e neutre)^[6] e tres nombres (singular, dual, plural)^[7]. Lo grèc modèrne utiliza pas pus lo datiu, Levat unas expressions coma en taxei, mas los autres cas demoran mai sovent.

I a tres grands tipes de declinasons, pels noms e adjectius (tipe en -α / -η, tipe tematic en -ος e tipe atematic), que possedisson de sostipes. Los pronoms seguisson un sistèma que lor es pròpre e que, avent influenciat los tipes nominals, ne son pas plan alunhats.

Los vèrbes an tres voces (activa, mejana e passiva), tres personas e tres nombres^[8]. Se conjugan segon sièis mòdes : quatre personals (indicatiu, imperatiu, subjonctiu e optatiu) e dos impersonal (infinitiu e participi)^[8]. Existís set temps (present, imperfièch, aorist, futur simple, perfach, plus que perfach, e futur anterior, los dos darrièrs essent rarament utilizats), que pasmens existisson pas a totes los mòdes.

En mai del temps, lo verbe exprimís subretot tres aspèctes (aspècte perfectiu/imperfectiu e estatic)^[8] e, coma totas la lengas, diferents mòde de procès (incoatiu, iteratiu, frequentatiu, etc.). Sol l'indicatiu marca lo temps; als autres mòdes, ces l'aspècte qu’es mai sovent indicat

Existís doas grandas categorias de conjugason: las tematicas (o vèrbes en -ω) e las atematicas (dich vèrbes en -μι)^[9] : los vèrbes tematics se caracterizan per la preséncia d'una vocala abans la desinéncia, absenta dins los vèrbes atematics. Aquestas categorias se divisan en un grand nombre de soscategorias. Lo sistèma verbal es plan complèxe que la flexion utiliza fòrça procediments coma l'alternança vocalica, la sufixacion pel jòc de desinéncias, l'utilizacion d'una vocala tematica, coma l'aument e lo redoblament. A totes aquestes procediments s’apondon de modificacions foneticas importantas al sel d'un mèsme paradigma.

Tot aquò es indicatiu, que al biais de fòrça lengas flexionalas, lo grèc ancian ten un granda libertat dins la plaça dels grops.

Pels vèrbes, lo grèc plaça sovent lo verbe en fin de proposicion, que siá la principala o subordonada, mas plan mens sistematicament que lo latin. Existís una excepcion pels imperatius e los vèrbes de torn impersonal (coma lo verbe « èsser »: ἐστί, « es ») que son mai sovent al començament de proposition.

Règla del genitiu enclavat: le genitiu se plaça just après l’article, es adire entre l’article e lo mot designant lo possessor, o après repeticion de l’article^[10]. Dins lo grop nominal « lo filh del ciutadan » s’escriu en grèc: Ὁ τοῦ πολίτου υἱός, literalament « lo del ciutadan filh » ; mas es tanben possible de posicionar lo genitiu après repeticion de l'article, per exemple : Ὁ υἱός ὁ τοῦ πολίτου, « lo filh lo del ciutadan ». L’adjectiu, el, se plaça mai sovent entre l'article e lo nom (τὸ μικρὸν ἄνθος : la pichona flor), o alara après lo nom amb una repeticion de l’article (τὸ ἄνθος τὸ μικρόν, literalament « la flor la pichona »).

 

Un grand nombre de mots en latin, e lengas latinas son d'origina grèga, e la majoritat dels neologismes sabents utilizats pel monde es bastida sus de radicals grècs (sobent mesclat de radicals latins).

De mots coma « botica », « caractèr » ou « burre » vendrián del grèc ancian, passats pel latin. Patiguèron de las meteissas modificacions foneticas que los autres mots eiretats e son ara plan alunhats de lor etimon grècs que cal reconéisser rèire cadun d’aquestes: ἀποθήκη, apothếkê ; χαρακτήρ, kharaktếr et βούτυρον, boúturon.

Vaquí un exemple per illustrar l’omnipreséncia del grèc dis las lengas occidentalas, un tèxte de Xenofon Zolotas (Ξενοφών Ζολώτας) que cada mot (levat los mots-otils) es d’origina grèga:

• Henri Estienne, Thesaurus linguæ græcæ, 1572.
• Anatole Bailly (dir.), Dictionnaire grec-français, Paris, Hachette, 1895. Edicion numerica dicha Hugo Chávez en 2023.

• Éloi Ragon, Grammaire grecque, Paris, De Gigord, 1889 (édition refondue par A. Dain, J. De Foucault et P. Poulain en 1951).
• Jean Allard et F. de Feuillâtre, Grammaire grecque, Paris, Hachette, 1944 (deuxième version refondue en 1963).
• A. L. Sihler, New Comparative Grammar of Greek and Latin, Oxford, Oxford University Press, 1995.
• Ch. Van de Vorst, Grammaire grecque, H. Dessain, 1987, ISBN: 2-502-07001-5

• Jean Humbert, Syntaxe grecque, Paris, Klincksieck, 1945 (3e éd. 1960).
• Marcel Bizos, Syntaxe grecque, Paris, Vuibert, 1947.

• Jean-Victor Vernhes, ἕρμαιον : Initiation au grec ancien, Paris, Éditions Ophrys,‎ 2016 (1re éd. 1994), 421 p. (ISBN 978-2-7080-0728-4). .

• Michel Lejeune, Précis d'accentuation grecque, Paris, Hachette, 1945.

• John Dewar Denniston, Greek Particles, Oxford, Clarendon Press, 1934 (2e éd. 1954).

• Pierre Chantraine, Dictionnaire étymologique de la langue grecque, Paris, Klincksieck, 1968 (3e éd., 1980 ; nouvelle éd. avec un supplément, 2009).
• Charles de Lamberterie, « Le grec ancien », dans Dictionnaire des langues, Paris, PUF, 2011, p. 487–498.
• M. Meier-Brügger, Griechische Sprachwissenschaft, 2 vol., Berlin, Walter de Gruyter, 1992.
• Antoine Meillet, Aperçu d'une histoire de la langue grecque, 4e éd., Paris, Hachette, 1935 (1re éd., 1913).
• J. Perrot, « Le grec ancien », dans Le langage, sous la dir. de A. Martinet, Paris, Gallimard (La Pléiade), 1968, p. 906–928.

• (it) Andrea Marcolongo, La lingua geniale : 9 ragioni per amare il greco, GLF editori Laterza, 2016 (ISBN 9788858125250, OCLC 981545565), traduit en français sous le titre La Langue géniale. 9 bonnes raisons d'aimer le grec.
• Bernard Sergent, Notre grec de tous les jours. Petit dictionnaire pour un usage quotidien, Imago, 2017.

• dialèctes del grèc ancian
• declinasons del grèc ancian
• conjugasons del grèc ancian
• Alfabet grèc
• Numeracion grèga
• literatura grèga
• Lenga mòrta

• Les Auteurs latins, Les Auteurs grecs - Nombreux textes latins et grecs en juxtalinéaire (c'est-à-dire avec une traduction phrase par phrase).