Corèa del Sud

Corèa comencèt amb la fondacion de Joseon (lo nom de Gojoseon es gaireben sempre utilizat per defugir la confusion amb una autra dinastia Joseon fondada al sègle XIV; lo prefixe Go- significa 'vièlh' o 'mai lèu') en 2333 abans lo Crist per Dangun.^[3] Gojoseon s'espandiguèt fins a çò que contrarotle una granda part de la peninsula nòrd-coreana e de Manchoria. Après de nombrosas guèrras amb la dinastia chinesa Han, Gojoseon se desintegrèt, menant al periòde dels Proto-Tres Reialmes de Corèa.

Dins los sègles primièrs de l'Èra comuna, Buyeo, Okjeo, Dongye, e la Confederacion Samhan ocupavan la peninsula e lo sud de Manchoria. Entre los divèrses pichons estats, Goguryeo, Baekje, e Silla se desvolopèron fins a contrarotlar la peninsula jol nom dels Tres Reialmes. L'unification dels Tres Reialmes per Silla en 676 menèt al Periòde dels Estats del Nòrd e del Sud, que la màger part de la peninsula coreana èra contrarotlada per Silla Unificat, mentre que Balhae contrarotlava la part nòrd de Goguryeo. Durant lo periòde Silla, poesia e art èran encoratjats, e la cultura bodista s'espeliguèt. Las relacions entre Corèa e China venguèron relativament pacificas d'aquesta epòca. Pasmens, Silla s'aflaquiguèt amor de treboladís intèrne, e capitulèt davant Goryeo en 935. Balhae, lo vesin del nòrd de Silla, èra format coma estat successor de Goguryeo. Durant lo seu periòde, Balhae contrarotlèt una granda part de Manchoria e de parts de Russia. Caiguèt davant Khitan en 926.

 

Après lo periòde Nòrd-Sud, los estats successors luchèron pel contraròtle pendent lo periòde dels Tres Reialmes Tardièrs. La peninsula foguèt unificada per l'Emperaire Taejo de Goryeo. Coma Silla, Goryeo foguèt un estat de granda cultura que creèt lo Jikji en 1377, en utilizar la primièra premsa d'estampar de caractèrs metallics del mond.^[4]

Las invasions mongòlas al sègle XIII aflaquiguèron fòrça Goryeo. Pasmens, Goryeo contunhèt de dirigir Corèa coma aligat tributari dels mongòls. Après la casuda de l'Empèri Mongòl, Goryeo contunhèt de o dirigir. Après d'importants trebols politics e d'invasions de contunh, Goryeo foguèt remplaçat per la Dinastia Joseon en 1388 en seguida d'una revòlta del General Yi Seong-gye.

Lo rei Taejo tornèt batejar Corèa en Joseon per referéncia a Gojoseon, e desplacèt la capitala Seol. Los 200 primièrs ans de la Dinastia Joseon foguèron mercats per una patz relativa e veguèron la creacion de l'alfabet Hangul per Sejong lo Grand al sègle XIV e l'espeliment del Confucianisme.

 

Entre 1592 e 1598, los japoneses envasiguèron Corèa. Toyotomi Hideyoshi menèt las fòrças japonesas e ensagèt d'envasir lo continent asiatic a travèrs Corèa, mas foguèt saique rebutat per l'accion de l'Armada vertuosa amb l'ajuda de la Dinastia Ming chinesa. Aquesta guèrra vegèt tanben la pujada de l'amiral Yi Sun-sin e del seu "Vaissèl tartuga". Dins los ans 1620 e 1630 Joseon patiguèt d'invasions pels manchós que benlèu conqueriguèron tanben la Dinastia Ming chinesa.

Après las invasions manchós, Joseon coneguèt un periòde d'aperaquí 200 ans de patz. Mai que mai los reis, Yeongjo e Jeongjo menèron una nòva renaissença de la Dinastia Joseon.

Pendent los darrièrs ans de la Dinastia Joseon, la politica isolacionista de Corèa la faguèt escaissar "Reialme Ermita", mai que mai per proteccion contra l'imperialisme de l'oèst, abans que foguèsse forçada de se dobrir al comèrci dins lo periòde del poder colonial japonés.

 

Malgrat lo plan inicial per una Corèa unificada propausat en 1943 a la Declaracion del Caire, la pujada de las bregas de la Guèrra Freja entre los EUA e l'Union Sovietica menèt a l'establiment de dos govèrns separats sostenguts per de poders estrangièrs, cadun amb la seuna ideologia, a abotiguèt a la division de Corèa en doas entitats politicas: la Corèa del Nòrd e la Corèa del Sud. Dins lo nòrd, un ancian militant comunista de la guerilla antijaponesa, Kim Il-sung ganhèt lo poder a travèrs la mobilizacion politica dels coreans, e al sud, un exiliat e líder politic de drecha Syngman Rhee, foguèt installat coma president.

Lo 25 de junh de 1950, la Corèa del Nòrd faguèt una temptativa d'unificar lo país per la fòrça militara, çò que menèt a la Guèrra de Corèa. A aqueste moment, l'Union Sovietica boicotèt las Nacions Unidas (UN), en utilizar son drech de veto. Aquò menèt las Nacions Unidas a intervenir dins la guèrra civila quand venguèt evident que la superioritat de las fòrças nòrd-coreanas unificariá lo país entièr. L'Union Sovietica e la Republica Populara de China sostenguèron la Corèa del Nòrd, amb la participacion dels milions de soldats de las tropas chinesas. Après las enòrmas avançadas dels dos costats, e las pèrdas massivas dins los civils coreans del nòrd e del sud, la guèrra atenguèt una situacion blocada. L'armistici de 1953, jamai signat per la Corèa del Sud, partegèt la peninsula al long de la zòna desmilitarizada prèp de la linha de demarcacion originala. Cap de tractat de patz foguèt pas signat, ne resultèt que los dos païses demorèron tecnicament en guèrra. Aperaquí 2 500 000 personas moriguèron pendent lo conflicte^[5].

En 1960, una revòlta estudianta menèt a la demission del president autocratic Syngman Rhee. Un periòde d'instabilitat politica seguèt, rompuda l'an seguent per lo còp d'Estat del general Park Chung-hee contra lo govèrn flac e ineficaç. Park ocupèt la foncion de president fins a son assassinat en 1979. Son govèrn se caracterizèt per una susprenenta e rapida creissença economica basada sus l'industrializacion de las exportacions, e a l'encòp per una repression politica sevèra. Park foguèt fortament criticat per èsser un dictator militar despietadós, e mai que l'economia coreana se foguès developada significativament jol seu poder.

L'annada après l'assassinat de Park foguèt marcada per un trebolum politic grandàs coma la repression preventiva dels candidats de l'oposicion a las eleccions presidencialas. En 1980 i aguèt un nòu còp d'Estat pel general Chun Doo-hwan contra lo govèrn de transicion de Choi Gyu Ha, lo president interim e l'ancian primièr ministre jos Park. Chun prenguèt la presidéncia. Lo sieu còp d'Estat provoquèt de protestacions del país entièr que demandavan la democracia, en particular dins la vila de Gwangju, en Jeollanam-do, ont Chun mandèt las fòrças especialas per reprimir violentament lo movement de democratizacion.

Fins a 1987, Chun e son govèrn dirigiguèt Corèa jos un poder despotic, quand Park Jong Chul—un estudiant de l'Universitat Nacionala de Seol —foguèt torturat e assassinat. Lo 10 de junh, l'Associacion dels Prèires Catolics per la Justícia revelèt la tortura de Park, provocant de manifestacions per tot lo país. Fin finala, lo partit de Chun, lo Partit Democratic de la Justícia, e son líder, Roh Tae-woo faguèron la Declaracion del 29 de junh, que i anoncièron l'eleccion presidenciala dirècta. Roh ganhèt l'eleccion d'una corta avança contra los dos principals dirigents de l'oposicion, Kim Dae-jung e Kim Young-sam.

En 1988, Seol organizèt amb succès los Jòcs Olimpics d'estiu, e contunhèt son devolopament economic per venir sòci de l'Organizacion per la Cooperacion e lo Desvolopament Economic (OECD) en 1996. Coma mantun dels sieus vesins asiatics, la Corèa del Sud foguèt afectada per la Crisi financièra de 1997, pasmens lo país aguèt la capacitat de contunhar sa creissença economica.

En junh de 2000, dins l'encastre de la politica de dobertura (Sunshine Policy) del president Kim Dae-jung, se tenguèt un encontre nòrd-sud a Pyeongyang, la capitala de la Corèa del Nòrd. Pus tard dins l'an, Kim recebèt lo Prèmi Nobel de la Patz "per son òbra en favor de la democracia e dels dreches umans en Corèa del Sud e en Asia del Sud-Èst en general, e per la patz e la reconciliacion amb la Corèa del Nòrd en particular "^[6]

En 2002, la Corèa del Sud e Japon coorganizèron la Copa del Mond de Fotbòl, pasmens las relacions entre los dos païses se degalhèron amor del conflicte per la sobeiranetat dels illets Dokdo (tanben sonats Takeshima e Ròcas de Liancourt), qu'anava èsser conegut jol nom de Brega de las Ròcas de Liancourt.

 

Coma fòrça democracias,^[7] lo govèrn de Corèa del Sud es devesit en tres brancas: poder executiu, poder judiciari, e poder legislatiu. Las brancas executivas e legislativas operan d'en primièr al nivèl nacional, a travèrs mantun ministèris dins la branca executiva que tanben an de foncions localas. Los govèrns locals son semiautonòms, e tenon a l'encòp un còrs executiu e un còrs legislatiu. La branca judiciària opèra a l'encòp als nivèls nacional e local. La Corèa del Sud es una democracia constitucionala.

L'estructura del govèrn de Corèa del Sud es determinada per la Constitucion de la Republica de Corèa. Aquel document foguèt revisat mantun còp dempuèi sa primièra promulgacion en 1948 (vejatz Istòria de la Corèa del Sud). Pasmens, sèrva qualques caracteristicas importantas; levat lo periòde de la corta Segonda Republica de Corèa del Sud, lo país sempre aguèt un sistèma presidencial amb un cap executiu independent.^[8] La Corèa del Sud desvolopèt una democracia liberala amb succès dempuèi los ans 1960 e la primièra eleccion foguèt en 1948. Lo CIA World Factbook descriguèt la democracia sud-coreana coma una "democracia modèrna de plen foncionament".^[9]

 

 

Las divisions administrativas màgers de la Corèa del Sud son las províncias, las vilas metropolitanas (vilas autogovernadas que fan pas partida de cap de províncias), e una vila especiala.

 

 

La Corèa del Sud ocupa la part sud de la peninsula de Corèa, que s'espandís sus 1 100 km dempuèi lo continent asiatic. Aquesta peninsula montanhosa es confrontada per la Mar Jauna a l'oèst, e per la Mar de l'Èst a l'èst. Sa part sud es virada cap a l'estrech de Corèa e la Mar de China Orientala.

La superfícia totala del país es de 10 003 200 km^2[10]

La Corèa del Sud se pòt devesir en quatre grandas regions: una region èst de cadenas de nautas montanhas e de planas costièras estrechas; una region oèst de largas planas costièras, bacins de rius e còlas arredondidas; una region sud-oèst de montanhas e vals; e una region sud-èst dominada per lo larg bacin del Riu Nakdong.

Las tèrras de Corèa del Sud son mai que mai montanhosas, e la màger part son pas lauradissas. Las bassas tèrras situada a l'oèst e al sud-èst, constituisson sonque 30% de las tèrras totalas.

Aperaquí 3000 illas, mai que mai pichonas e inabitadas, se trapan al larg de las còstas oèst e sud de la Corèa del Sud. Jeju-do es situat aperaquí a 100 km de la còsta sud. Es la pus granda illa del país amb 1 845 km². Jeju es tanben lo site del trescòl de Corèa del Sud: Hallasan, un volcan atudat, que s'enauça a 1 950 m en dessús del nivèl de la mar. Las illas mai a l'èst incluson Ulleungdo e Liancourt Rocks (Dokdo en corean), que Marado e Socotra Rock son las illas mai sud de Corèa del Sud.

La Corèa del Sud ten 20 pargues nacionals e qualques sites naturals populars coma los camps de tè de Boseong, o lo Pargue ecologic de la baia de Suncheon dins la província de Jeollanam-do.

La Corèa del Sud a un clima continental umid e un clima subtropical umid, e es afectada per la monson èst-asiatica, amb de precipitacions pus importantas en estiu pendent una corta sason pluviosa sonada jangma (장마), que comença a la fin del mes de junh fins a la fin del mes de julhet. Los ivèrns pòdon èsser freges: a Seol, las temperaturas mejanas de genièr van de −7 °C a 1 °C, e las temperaturas mejanas d'agost van de 22 °C a 30 °C. Las temperaturas son mai nautas al ras de la còsta sud e considerablament bassas dins las montanhas interioras. Las casudas de pluèja son concentradas dins los meses d'estiu, de junh fins a setembre. La còsta sud es subjècta als ciclons tropicals a la fin de l'estiu que pòrtan de vents violents e de fòrtas pluèjas. La mejana annadièra de las precipitacions varia de 1,370 mm a Seol a 1,470 mm a Busan. Ocasionalament, los "tifons" pòrtan vents violents e aigats.

De veire: Economia de la Corèa del Sud

 

 

La Corèa del Sud aviá la segonda creissença economica mai rapida del mond entre 1960 e 1990.^[11] La transformacion de la Corèa del Sud en un país desvolopat pendent aqueste passa foguèt sonada lo Miracle del Riu Han, la Corèa del Sud èra considerada coma un dels Quatre Tigres Asiatics. Lo vam de la creissença foguèt complit a la debuta en pagar de salaris bas dins las fabricas produsent intensivament de produches destinats a l'exportacion.^[12] La Corèa del Sud es sòci de l'OCDE, e es classificada coma una economia de naut revengut nacional brut per la Banca Mondiala e coma una economia avançada per lo Fons Monetari Internacional e la CIA^[13][14] e coma un mercat desvolopat per lo Grop FTSE. Pasmens, es sempre considerat coma un mercat emergissent per lo MSCI a causa de «la manca d'un plena convertibilitat del won, la rigiditat del sistèma d'identificacion, e de practicas anticompetitivas».^[15]

Uèi, l'economia de la Corèa del Sud es dominada per de grops d'afars bèls apelats Chaebol. Aqueles incluson de companhiás coma Samsung, LG, Hyundai-Kia e SK. Los Chaebol son de multinationalas globalas poderosas e sostengudas pels govèrns e proprietàrias de nombrosas entrepresas internacionalas. Lo mot corean significa «afar familial» o «monopòli» e s'emplega sovent dins lo meteis sens que conglomerate en anglés.^[16]

Malgrat de feblas ressorsas naturalas e un territòri pichon, entre las economias màgers del G-20, l'economia sud-coreana es la quatrena d'Asia e la quinzena al mond. Coma l'Alemanha de l'Oèst e Japon, l'industrializacion rapida dempuèi los ans 1960 faguèt de la Corèa del Sud un dels dètz primièrs exportadors mondials Es lo seten partenari comercial dels EUA per òrdre d'importància^[17] e l'ochen per l'Union Europèa.^[18] En 2009, la Corèa del Sud foguèt classificada coma lo país pus innovador al mond entre las economias màgers per BCG e la NAM.^[19]

La Corèa del Sud es lo primièr bastidor de naus als mond,^[20][21] e un dels cinc primièrs fabricant d'automobilas.^[22] La Corèa del Sud domina tanben per las importacions de petròli brut,^[23][24] e rafinat ^[25] e l'industria de la bastison.^[26]

La siá capitala, Seol, foguèt classificada sus la tièra de las dètz primièras vilas pel comèrci e la finança per Forbes e Mastercard,^[27][28] e es lo centre de l'industria dels servicis en Corèa del Sud^[29][30]

En 2008, l'Airal de Liure Comèrci amb los Estats Units (o KORUS FTA) E l'Union Europèa foguèt realizat.^[31] A aqueste moment, lo PIB per cap de la Corèa de Sud èra estimat a 27 646 $.^[32]

 

Dempuei la guèrra de Corèa (1950-1953), Corèa dau Sud e Estats Units son d'aliats pròches. D'efèct, Corèa dau Sud a mandada aperaquí 325 000 òmes per combatre ambé leis Estatsunidencs durant lei diferentei guèrras de la Guèrra Freja, coma la Guèrra de Vietnam, o dau començament dau sègle XXI, coma la Segonda Guèrra d'Iraq en 2003. Enterin, leis Estats Units an totjorn un còrs de 28 500 militars sus lo territòri corean. D'exercices comuns son regularament organizats entre lei doas armadas.

 

De veire: Forças armadas de Corèa del Sud

Lei fòrças de Corèa dau Sud son entre lei mai poderosas d'Asia Orientala ambé leis armadas de la Republica Populara de China, de Japon e de Corèa dau Nòrd. En 2010, leis efectius èran egaus a 672 000 militars per un budget de 24,0 miliards de dolars, siá 2,8% dau PIB dau país. Corèa dau Sud a tanben una industria militara desvolopada e diversificada.

Lei tropas son devesidas en fòrças terrèstras, navalas e aerianas. L'armada de tèrra es lo grop principau ambé 522 000 òmes que pòdon alinhar 5 850 carris de combats e veïculs blindats, 11 337 sistèmas d'artilhariá, 13 000 sistèmas de sostèn d'infantariá. Sei materiaus son variats, ancians e modèrnes au còp. Per exemple, lei carris M48 Patton, apareguts en 1953 son totjorn utilizats enterin que lei pus modèrnes K1 e K1A1 en servici dempuei leis annadas 1990 e 2000. Lei fòrças navalas son principalament destinadas a la defensa dei còstas e ais operacions de desbarcament. Son fachas de 170 naviris e 27 000 marins. Enfin, l'aviacion tèn mai de 600 aparelhs de combat que son, coma lei veïculs terrèstres, una mescla d'unitats ancianas e modèrnas (F4, F5, F-15 e KF-16).

• (en) Cumings, Bruce. Korea's place in the sun. New York: W.W. Norton, 1997. ISBN 0393316815. 

• (en) Korea Overseas Information Service. Handbook of Korea. 11th ed. Seoul: Hollym, 2003. ISBN 1-56591-212-8. 
• (en) Nahm, Andrew C. Korea: A history of the Korean people (2nd ed.). Seoul: Hollym, 1996. ISBN 1-56591-070-2. 
• (en) Yang, Sung Chul. The North and South Korean political systems: A comparative analysis (rev. ed.). Seoul: Hollym, 1999. ISBN 1-56591-105-9. 
• (en) Yonhap News Agency. Korea Annual 2004, 2004. ISBN 89-7433-070-9. 
• (en) Hart, Dennis. From Tradition to Consumption: Constructing a Capitalist Culture in South Korea, 2003. ISBN ISBN 89-88095-44-8. 
• (en) Breen, Michael. The Koreans: Who They Are, What They Want, Where Their Future Lies. St. Martin's Griffin, 2004. ISBN 0-312-32609-2. 
• (en) Gi-wook, Shin; Robinson, Michael. Colonial modernity in Korea. Harvard University Press, 1999. 

1. ↑ «Preconizacions del Conselh de la Lenga Occitana» (en occitan) p. 124.
2. ↑ Gross domestic product. Data for the year 2007. 2008-07-01. World Bank
3. ↑ «Korea's History».
4. ↑ Digital Jikji
5. ↑ Korean War (1950–53). Britannica Online Encyclopedia.
6. ↑ «The Nobel Peace Prize 2000».
7. ↑ The Economist Intelligence Unit's Index of Democracy 2008
8. ↑ «South Korea - Constitution».
9. ↑ «Korea, South».
10. ↑ The estimated area rises steadily from year to year, possibly due to land reclamation. «행정구역(구시군)별 국토적».
11. ↑  Handbook of Markets and Economies. ISBN 978-0-7656-0972-4. Modèl:Page number
12. ↑ http://countrystudies.us/south-korea/45.htm
13. ↑ IMF Advanced Economies List. World Economic Outlook, Database—WEO Groups and Aggregates Information, October 2008.
14. ↑ .
15. ↑ http://www.reuters.com/article/marketsNews/idUSN1524411720090615
16. ↑ http://www.economist.com/businessfinance/displaystory.cfm?story_id=13962534
17. ↑ .
18. ↑ .
19. ↑ The Innovation Imperative in Manufacturing: How the United States Can Restore Its Edge
20. ↑ http://www.straightstocks.com/investing-in-asia-stocks/south-korea-dominates-shipbuilding-industry
21. ↑ https://web.archive.org/web/20210109055008/http://www.shipbuilding.or.kr/Report/Foreign/Foreign_Review/Foreign_Review.html
22. ↑ autoindustry.co.uk
23. ↑ World's Fourth Largest Crude Oil Importer - http://www.energykorea.or.kr
24. ↑ Rising import costs cloud S.Korean economy
25. ↑ http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=newsarchive&sid=aXCTb.flA4_c
26. ↑ «Dubai skyscraper symbol of S. Korea's global heights».
27. ↑ http://www.forbes.com/2008/07/15/economic-growth-gdp-biz-cx_jz_0715powercities_slide_7.html?thisSpeed=15000
28. ↑ http://www.citymayors.com/economics/financial-cities.html
29. ↑ .
30. ↑ «OECD Regional Accounts».
31. ↑ Modèl:Cite news
32. ↑ .