Cazacstan

Leis originas ancianas dau poblament uman dau Cazacstan actuau son mau conegudas. Au millenari V av. JC, èra poblat per de pòbles nomadas que prefiguravan lei futurs nomadas de l'estèpa. En particular, la cultura de Botaï (millenari IV av. JC), installada dins lo nòrd dau territòri, foguèron probablament leis iniciators de la domesticacion dau cavau per l'òme. Dins lo corrent dei sègles seguents, Cazacstan passèt sota lo contraròtle d'una succession d'empèris nomadas coma lei scitas (sègles VIII-III av. JC) ò leis uns (sègles I-VI ap. JC).

Au sègle VII, passèt sota la dominacion dei Tujue e la region integrèt lo mond turc. Se lo nomadisme demorèt la nòrma dins l'estèpa, una civilizacion urbana se desvolopèt dins leis oasís situadas lòng de la Rota de la Seda. Au sègle XIII, aquelei vilas subiguèron leis invasions mongòlas e foguèron integradas dins l'Empèri Mongòl. Pasmens, aquel empèri se fragmentèt tre la fin dau sègle e son territòri passèt sota lo contraròtle de khanats pus pichons.

Lo pòble cazac se formèt a partir dau sègle XV a partir de l'union de plusors tribüs turcas dins la region dau Lac Balqash. Dins lo corrent dau sègle XVI, formèron tres òrdas dirigidas per un khan : la Granda Òrda èra installada dins la region de Semirechye (sud-èst), la « Mejana » entre lo Lac Balqash e la Mar d'Aral e la « Pichona » entre la Mar d'Aral e lo riu Oral.

 

Au començament dau sègle XVIII, lei Cazacs foguèron atacats per lei Jungars e certanei caps demandèron una ajuda militara ai Rus. En 1731, la Pichona Òrda passèt sota protectorat rus en 1731. La Mejana e una partida de la Granda Òrda l'imitèron au començament dau decenni seguent. Pasmens, aquela proteccion venguèt rapidament una tutèla pesanta.

D'efèct, a la fin dau sègle XVIII, lo poder rus acomencèt de favorizar la colonizacion de l'estèpa cazaca per de populacions russas e tataras (de Vòlga). Lei Tatars, principalament de marchands, prenguèron rapidament una plaça importanta dins l'economia dau país e favorizèron la conversion de la populacion a l'islam. Sa lenga venguèt tanben la lingua franca de l'Asia Centrala. Lei Rus se concentrèron sus lo contraròtle politic amb lo reversament dau khan de l'Òrda Mejana en 1822, d'aqueu de la Pichona en 1824 e d'aqueu de la Granda en 1848. Aquò entraïnèt de revòutas que foguèron reprimidas.

En despiech de la politica russa de somission deis autoritats localas, lei relacions entre Rus e Cazacs se melhorèron après la darriera insureccion cazaca importanta en 1868. D'efèct, l'aristocracia cazaca èra fòrça ostila a l'influéncia dei Tatars e se acceptèt aisament la cultura russa a partir de la fin dau sègle XIX. Aquò permetèt de restablir l'òrdre e la patz dins la region.

En revènge, empachèt pas la colonizacion massiva dei tèrras agricòlas per de populacions russas ò ucraïnianas. La creacion d'una agéncia dedicada a l'installacion de colons rus en 1896 accelerèt lo movement. Ansin, en 1912, lei Rus e leis Ucraïnians representavan 40% de la populacion e lei Cazacs èran sovent obligats de viure dins lei regions aridas dau sud e de l'oèst. Deguèron tanben abandonar lo nomdisme, çò qu'entraïnèt la disparicion deis institucions tradicionalas.

En 1905, aqueleis evolucions nefastas e la penetracion deis idèas modèrnas foguèron a l'origina de la fondacion dau movement nacionalista Alach Orda, inspirat per lo poèta modernizator Abai Qunanbaiuli (1845-1904). Opausat au colonialisme e a la russificacion de la societat, èra en favor d'un programa de reformas socialas. En 1916, la decision de mobilizar 240 000 musulmans d'Asia — normalament excluchs dau servici militar — au sen de « batalhons de trabalh » foguèt fòrça mau acceptada e entraïnèt una revòuta importanta. La repression foguèt saunosa e causèt de desenaus de miliers de victimas. Plusors miliers de Cazacs s'enfugiguèron tanben en China ont una minoritat cazaca importanta existís totjorn dins lei províncias dau nòrd-oèst.

 

L'afondrament de l'Empèri Rus foguèt aprofichat per lei nacionalistas cazacs de l’Alach Orda per proclamar la formacion d'una region autonòma lo 13 de decembre de 1917. Pasmens, trobèron ges d'aliat e foguèron atacats tant per lei Roges que per lei Blancs. En 1920, foguèron definitivament vencuts per lei Bolchevics e Cazacstan foguèt alora integrat au sen de la Republica Socialista Sovietica Autonòma Quirguiza — lei Cazacs èran alora dichs « Quirguizs » per lei Rus — creada lo 26 d'aost de 1924. Fins a 1936, la Republica subiguèt divèrsei cambiaments territòrias e transferiments de capitala que li donèron pauc a pauc son aspèct actuau. Son estatut evolucionèt tanben mai d'un còp per li donar mai d'autonòmia e, en 1936, venguèt una republica constitutiva de l'URSS.

La colonizacion foguèt enebida dins lo corrent deis annadas 1920 avans de tornar prendre durant lo decenni seguent. L'agricultura foguèt collectivizada a partir de 1928 en despiech de l'oposicion dei païsans. Coma en Ucraïna, aquò entraïnèt una repression d'amplor amb de miliers de desportacions e una desorganizacion de la produccion que causèt de faminas grèvas. De desenaus de miliers d'abitants quitèron tornarmai lo país per s'installar en China. Ansin, avans la Segonda Guèrra Mondiala, lei Cazacs representavan solament 30% de la populacion de la Republica e l'arribada de « pòbles punits » (Alemands de Vòlga... etc.) agravèt lo desequilibri.

Aquò contunièt fins ais annadas 1950 amb la decision de Nikita Khrushchov de desvolopar lei « tèrras verges » de Cazacstan. De mai, lo govèrn centrau decidèt de desvolopar l'industria, çò que renforcèt l'integracion dei regions septentrionalas amb lei territòris rus de Siberia. L'alunchament de Cazacstan a respèct dei frontieras sovieticas foguèt tanben utilizat per i installar de basas estrategicas e de centres scientifics coma lo cosmodròme de Baikonur. Ansin, la russificacion agantèt un nivèu fòrça important dins lei regions dau nòrd e, en 1960, un novèu decopatge dau territòri cazac foguèt estudiat. En revènge, lo sud dau país gardèt una cultura pus pròcha deis autrei republicas sovieticas d'Asia Centrala.

Dins lo corrent deis annadas 1980, Cazacstan foguèt un centre important dau nacionalisme dei pòbles d'Asia Centrala mai assaièt en parallèl de mantenir l'URSS en causa de sa dependéncia economica. En 1986, Almaty foguèt ansin tocada per de manifestacions fòrça violentas que s'opausavan a la nominacion d'un Rus a la tèsta dau PC Cazac. Pasmens, en 1991, Cazacstan foguèt un dei darrierei republicas que proclamèt son independéncia (lo 16 de decembre de 1991).

Dempuei son independéncia, Cazacstan es dirigit per Nursultan Nazarbayev. D'efèct, nomat cap dau PC Cazac en 1989, foguèt elegit president en decembre de 1991. Modifiquèt mai d'un còp la constitucion per poder contuniar de se presentar e es regularament tornat elegir gràcias a d'eleccions trucadas (95,5% dei votz en 2011, 97% en 2015... etc.) e a un regime fòrça autoritari qu'empacha l'emergéncia d'una oposicion politica vertadiera.

Pasmens, en despiech de la natura dictatiorala de son regime, Nazarbayev capitèt d'amaisar lei tensions intèrnas entre comunautats cazaca e russa. D'un caire, lei trachs culturaus dei Cazacs (lenga, istòria... etc.) son ansin venguts leis atributs oficiaus de l'Estat mai d'autre caire, leis interès dei populacions russas son respectats. En particular, lo rus es reconegut coma lenga cooficiala e la capitala foguèt transferida en 1997 a Astana dins una region russofòna. Gràcias a aquela estabilitat, Cazacstan assaia donc de s'afirmar coma poissança regionala tot en gardant de relacions privilegiadas amb Russia. Son esfòrç es donc subretot diplomatic amb l'afirmacion de l'identitat « europèa » dau país e lo desvolopament dei relacions amb l'Union Europèa, leis Estats Units d'America e China.