Jade

Lo jade (chinés: 玉) es una pèira gemma fòrça dura e tenaça utilizada en ornementacion e en joielariá. Las diferentas varietats de jade essent utilizadas en Euròpa a l'epòca de la pèira polida (lo Neolitic) per la confeccion dels destrals. Los artistas chineses utilizan dempuèi longtemps aquesta pèira fina per realizar d'objèctes d'art pichons.

Lo jade designa en realitat de minerals difererents podent aver una aparéncia e de proprietats pro semblablas: la jadeïta, la nefrita e lo cosmoclor. Los dos premièrs minerals èran pas diferencias per abans.

Es en 1863 qu'Alexis Damour descriu e nomena la jadeïta, après aver observat una varitat de jade que la composition se destriva radicalament d'aquesta d'una autra varietat qu'aviá estudiada en 1846 (la nefrita) e identificada coma apartenant a la familha de las tremolitas. Se destria ara:

• lo jade nefrita compausat subretot de nefrita, un silicat de calci e magnesi del grop dels anfibòls, pro commun;
• lo jade jadeïta compausat subretot de jadeïta, un silicat de sòdi e alumini del grop dels piroxèns, mai dur, mai dense, mai rare e considerat coma mai preciós.

L'origia etimologica es espanhòla: los conquistadors dègle XV la nomena piedra de ijada - textuellement pèira pel clòt (iliac): que la cresença indiana, la fasiá passar per garrir las mals de rens e las colicas nefreticas mas tanben per alunhar los esperits marrits^[1].

Los noms jada e nefrita son de mèsma origina: lapis nephriticus es l'équivalent latin de l'espanhòl piedra de ijada, es a dire pèira del flanc, en referéncia a son utilizacion pels pòbles mesoamericans per garrir diferents mals intèrnes, coma los problèmas nefretics.

• Lo jade es mai sovent d'un verd mai o mens intens.
• Lo jade blanc es lo jade pur.
• Lo jade verd conten de sals de cròm.
• Lo jade blau-verd conten de sals de cobalt.
• Lo jade negre conten de sals de titan.
• Lo jade ròse conten de sals de fèrre e de manganès.

S'escava uèi la nefrita en China, en Russia, en Nòca Zelanda e am Canadà. La jadeïta foguèt tanben utilizada al Guatemala pels Maias; deuriá venir de las tèrras nautas del país (Sierra de las Minas). Al Guatemala, lo geològ Jay Ridinger e son esposa Mary Lou qu'èra arqueològa, cerquèron dins la region d'Antigua, las broas del flevi Motagua. En 1974, i descobriguèron los ancians jaces qui foguèron escava a l'epòca precolombiana. Dins los jaces que son de nòu en expleitacion, s'i trapa de colors de jade anant del blanc al negre passant pel tradicional verd e tanbe de ròse fòrça rare. Lo jade blau-verd es nomenat « jade dels Olmecas », lo jade verd escur « jade dels Maias ».

Se'n trapa tanben al Cazacstan, e en Birmania ric en cosmoclor (jade imperial).

Existís de jaces de jadeïta dins los Alps occitans, près del mont Vísol. Descobèrts en 2003 per Pierre Pétrequin^[2], los jaces alpins avián estat expleitats al neolitic per realizar de destrals de prestigi en pèira polida exportadas en granda quantitat dins tota l'Euròpa occidentala^[3]. De destrals que lo material ven d'aquestes jaces doguèron trobats fins en Angletèrra^[4],[5].

L'antigorita, una serpentina es sovent utilizada, colorizada, per simular de jade alara qu'es fòrça mai correnta e mens cara que lo jade. L'autre rason essent que l'antigorita es fòça mens dura que lo jade e donc mai aisit de talhar^[6].

Es, din l'estat actual de las conesseissenças (2012) , dins la cultura de Hongshan^[7] (una cultura neolitica, v. 4700-2900 abans uèi) del nòrd-èst de la China (Hebei e de cada costats de cors superiors del Daling (大凌河) e del Xiliao (西遼河) al Liaoning e en Mongolia Interiora) e dins una mendre mesura dins la Cultura de Zhaobaogó que l'a precediguèt (v. 5000-4400) dins la mèsme region, qu'apareisson los primièrs objèctes de jade en China. Son donc de contemporanèus de las culturas : « pre-Yangshao » del periòde 5500-4500: culturas de Laoguantai a l'Oèst, e de las fasas finalas de las culturas Cishan-Peiligang a l'Èst. Lo primièr « apogèu » d'aqueste art se trapa dins la cultura de Liangzhu (v. 3300-2000 abant l'èra comuna, dins lo Dèlta del Yangzi Jiang), que multiplica la produccion e ne fa un usatge ceremonial sistematicament associat a l'emergéncia d'un grop social distincte, ont lo mòrt dispausant d'un prestigi d'aparéncia incontestable es literalament sebelit jol jade: un elèit pren atal una matèria associada a un trabalh dificil e lent, e ne fa sa marca distinctiva. Aquesta practica contunharà jos diferentas variantas pendent los millenaris seguents, e la pèira es sempre polida a mai o mens talhada de biais artistic demerarà ligat al prestigi dels reng social e de la beutat fins a l'epòca modèrna.

Fa uèit mila ans los abitants de çò que venguèt la China d'uèi, pujats per de motivacions poderosas e un esperit creatiu segur, comencèron a polir mininosament aquestas pèiras finas fòrça duras per ne far d'ornaments que portavan sus los còrs. Mas aquesta accion fòrça complèxa e fòrça lenta, associada a las formas singularas que causissián de segur d'actes sens pas cap d'importança, veire de sens.

La China es lo país mai important dins la produccion, la fabricacion e l'utilizacion del jade ^[8]

Pendent la preïstòria de China, lo jade es vengut una pèrie preciosa cargada de proprietats magicas. Las legendas contribuiguèron a aqueste imatge d'elegéncia, de caractèr fòrme, d'aspècte de tranquillitat, de resèrva, de puretat e de vertut. Atal la legenda de Nuwa, la creatritz de l'umanitat, quand lo dòme del Cèl s'asclèt, Nuwa tapèt las ascladuras del cèl trissant ensemble cinc pèiras de colors diferentas. aquesta posca cobrissiá la tèrra pendent d'eons. Sus tèrra los esperits del cèl e de la Tèrra, los dieus dels rius, e lo mèl immortal on las flors e totas las plantas banhan, an pel primièr còp acampat l'esséncia de la vida, e un còp lo temps vengut, se manifestèt dins la douça esplendor de las pèrlas, l'incandescenta brilhança de las gemmas, las compaténcias de la complexitat e la plena magnificéncia. Après, le jade apareguèt al sen de l'umanitat. Lo signe chinés pòrte en el una goteta que sembla posada a costat del pilar que represente la Tèrra, aquesta gota es aquesta matèria preciosa que Nuwa espandiguèt sus tèrra: le quite jade^[9]. Mas los chineses valorizan la beutat del jade per manifestar lors desirs per una melhora qualitat de vida. Atal la legende de Pangu, a l'escasença del primièr uman mòrt son buf venguèt vents e nívols, sa carn venguèt tèrra, e sos òsses de pèrlas e de jade. Le jade tanben venguèt pèira de bonastre, creada amb la proprietat magica d'alunhar lo mal.

Dins la simbolica chinesa, lo jade èra una pèira en relacion amb l'emperaire, simbòl d'un poder absolut. L'emperaire deviá portar un scèptre de jade (Ruyi) pendent las grandas ceremonias. Los cinc rengs de princes recevián cadun una tauleta de jade d'un tipe particular.

• Lo primièr reng receviá una tauleta oblonga amb doas colomnas gravadas.
• Lo segond reng receviá una tauleta oblonga ont figurava un òme de pè, de còrs drech.
• Lo tresen reng receviá una tauleta oblonga on èra presentat un òme corb.
• Lo quatren rang receviá una tauleta anulara ont figurava de milh.
• Lo cinquèn reng receviá una tauleta anulara gravada de fuèlhas de jonc.

Cada annada, los princes anèron en audiéncia debans l’emperaire e tornavan lors tauletas qu'èran alara comparadas amb los modèls servats al palai. Se tot èra parelh las tauletas lor èran retornadas. Lo simple fach que l’emperaire volguesse pas tornar una tauleta signifiacava la destitucion del prince. Los enviats de l’emperaire e los ambassadors possedavan, eles, de mièg tauletas trencadas dins la longor e qu'embedoas devián perfièchament correspondre. Possedir un jade, en China, es donc, d'un biais, poder pretendre a una dignitat imperiala.

Mai, se plaçava dins la boca dels defunts una cigala de jade, simbòl de la vida eternala e de la resurreccion dins l'al delà. Los nòus orificis del còrs tampats per d'aur e de pèira de jade qu'apararián de la putrefaccion. En China, lo jade es tanben assimilat al semen del dragon^[10].

Modèl:Références

• Sofía Martínez del Campo Lanz, préface de Marc Restellini, Les Masques de jade mayas, catalogue de l'exposition de la Pinacothèque de Paris, 2012, 312 p. ( ISBN: 978-235-867022-7)

• Nefrita
• Jadeïta

• Geminterest
• [vidèo] Jade e arqueologia dins los Alps