Oeigoers
| Oeigoers ئۇيغۇرچە, biz uyghur Uyghurche, уйғурчә | ||||
|---|---|---|---|---|
| Gesproken in | Xinjiang (China) | |||
| Sprekers | 10 miljoen | |||
| Taalfamilie |
| |||
| Alfabet | Perzisch alfabet (Arabisch alfabet), Latijns alfabet, cyrillisch alfabet | |||
| Officiële status | ||||
| Officieel in | ||||
| Taalcodes | ||||
| ISO 639-1 | ug | |||
| ISO 639-2 | uig | |||
| ISO 639-3 | uig | |||
| ||||
Het Oeigoers is een Turkse taal, die door ongeveer 10 miljoen mensen in de Oeigoerse autonome regio Xinjiang in Volksrepubliek China wordt gesproken. Het is de taal van de Oeigoeren.
Alfabet
[bewerken | brontekst bewerken]Van oorsprong werd het Oeigoers geschreven met het orchon-alfabet, dat was afgeleid van of geïnspireerd op het Sogdische alfabet (dat weer was afgeleid van het Aramees alfabet). Vanaf de tiende eeuw werd het Oeigoers geschreven met een Perzische aangepaste variant van het Arabisch alfabet (Kona Yezik). Van de jaren 1920 tot de jaren 1940 werd in Xinjiang (tijdens de Eerste en de Tweede Oost-Turkestaanse Republiek) geëxperimenteerd met Latijnse en cyrillische alfabetten. De Chinese overheid introduceerde in 1969 voor meerdere Turkse talen het Yengi Yezik-Latijns alfabet dat dicht in de buurt kwam van het Uniform Turks alfabet van de Sovjet-Unie, maar was gebaseerd op de Hànyǔ Pīnyīn-transcriptie (bijvoorbeeld 'x' voor 'ش' [ʃ] en 'q' voor 'چ' [ʧ]). In 1987 werd het oorspronkelijke Kona Yezik-Perzisch-Arabisch alfabet echter opnieuw ingevoerd, ditmaal met extra diakrieten om alle klinkers van het Oeigoers te onderscheiden. In vroeger door Rusland overheerste gebieden wordt het cyrillisch alfabet gebruikt. Een ander Latijns alfabet wordt gebruikt in Turkije en op het internet.
In de onderstaande tabel zijn de volgende schrijfwijzen met elkaar vergeleken:
- het huidige (Perzisch-Arabisch) Kona Yezik-alfabet;
- het Latijnse Yengi Yezik-alfabet dat van 1969-1987 werd gebruikt;
- de overeenkomende Turkse letters;
- cyrillisch alfabet
- de taalsymbolen van het Internationaal Fonetisch Alfabet (IPA).
De vergelijking staat op volgorde van het huidige alfabet. De letters zijn alleen zichtbaar als het Unicode-font is geïnstalleerd op de computer.
| Arabisch | Latijn | Turks | cyrillisch | IPA |
|---|---|---|---|---|
| ئا | A a | A a | А a | /a/? |
| ئە | Ə ə | E e | Е е | /ɛ/?[~/æ/??] |
| ب | B b | B b | Б б | /b/? |
| پ | P p | P p | П п | /p/? |
| ت | T t | T t | Т т | /t/? |
| ج | J j | C c | - | /ʤ/? |
| چ | Q q | Ç ç | - | /ʧ/? |
| خ | H h | H h | Х х | /x/? |
| د | D d | D d | Д д | /d/? |
| ر | R r | R r | Р р | /r/? |
| ز | Z z | Z z | З з | /z/? |
| ژ | Ⱬ ⱬ | J j | Й й | /ʒ/? |
| س | S s | S s | С с | /s/? |
| ش | X x | Ş ş | - | /ʃ/? |
| غ | Ƣ ƣ | Ğ ğ | [Җ җ ? ] | /ɣ/? |
| ف | F f | F f | Ф ф | /f/? |
| ق | Ⱪ ⱪ | K k | Қ қ | /q/? |
| ك | K k | K k | К к | /k/? |
| ڭ | -ng | -ng | - | /ŋ/? |
| گ | G g | G g | Г г | /g/? |
| ل | L l | L l | Л л | /l/? |
| م | M m | M m | М м | /m/? |
| ن | N n | N n | Н н | /n/? |
| ه | Ⱨ ⱨ | H h | Һ [һ?] | /h/? |
| ئو | O o | O o | О о | /o/? |
| ئۇ | U u | U u | У у | /u/? |
| ئۆ | Ɵ ɵ | Ö ö | Ө ө | /ø/? |
| ئۈ | Ü ü | Ü ü | Ү ү | /y/? |
| ۋ | V v | V v | - | /v/? |
| ئې | E e | E e [É é?] | - | /e/? |
| ئى | I i | İ i/I ı | И и | /i/? of /ɨ/? |
| ﻱ | Y y | y | Ы ы | /j/? |
| Wel in cyrillisch alfabet, maar niet in Latijns/Arabisch alfabet | ||||
| Lat. transcr. | cyrillisch | |||
| W w | В в | |||
| G̍ g̍ | Ғ ғ | |||
| Jo jo | Ё ё | |||
| Ä ä | Ә ә | |||
| Ž ž | Ж ж | |||
| N̍ n̍ | Ң ң | |||
| [? ?] | Х х | |||
| Č č | Ч ч | |||
| Š š | Ш ш | |||
| E̍ e̍ | Э э | |||
| Ju/Jü ju/jü | Ю ю | |||
| Ja/Jä ja/jä | Я я | |||
| Wel in Arabisch alfabet, maar niet in Latijns alfabet of cyrillisch alfabet | ||||
| ﻻ | (la) | /la/ | ||
| [﴾ﺋ﴿ ? ? ] | (’) | ? | - | /ʔ/ |
Externe links
[bewerken | brontekst bewerken]- Omniglot: Oeigoers - Inclusief cyrillisch alfabet (Engels)
- Ethnologue: Uyghur
· 
· 