Broek (toponiem)

Het woord(deel) broek heeft een Oudnederlandse herkomst en heeft als betekenis 'vochtig laagland, moeras'.^[1] Het moeras verdween uiteindelijk, maar de benaming bleef. Broek komt in het hele Nederlandse taalgebied nog steeds veelvuldig voor als toponiem, omdat het gebied van oorsprong grotendeels moerassig was. De etymologische betekenis is echter niet meer actief, want het woord is, in zijn oorspronkelijke betekenis, verouderd.

De meeste plaatsen met het toponiem broek lijken al lang niet meer op vochtig, drassig, veenland waar soms ook moerasgassen zoals methaan uit de bodem opborrelden. Sinds de vroege middeleeuwen is de bodemtoestand van de broekgronden verbeterd door drainering. Hierdoor werd goede weidegrond voor het vee verkregen.

Broek is in de betekenis landschap een onzijdig woord, dus Het Broek. Maar de variant De Broek komt ook voor.

Familienamen als Van den Broek, Van de(r) Broek, Van den Broeck of Van den Broucke (België) verwijzen naar deze landschapsvorm of dit toponiem.

-Broek komt vooral onzelfstandig voor, als hoofdbestanddeel gebruikt in samenstellingen met een ander woord, die zo een plaatsnaam vormen, maar het simplex Broek is ook opvallend frequent, met name in Nederland.

 België

• Broeck, gehucht van Bever
• Broek, gehucht in de gemeente Zutendaal
• Broek, Oost-Vlaanderen

 Nederland, per provincie:

Ook komt Broek- in gelede woordvormen voor, zowel als eerste, voorgevoegd lid van een samengestelde plaatsnaam, alsook als tweede, achtergevoegd lid. In de eerste gevallen is Broek- het specificerende lid (een bepaling), en het tweede woorddeel het gespecificeerde (de kern). Daarom draagt het woorddeel Broek- hier de klemtoon. Fonologisch is het woorddeel Broek- hier prominenter aanwezig dan wanneer het als suffix verschijnt. Het wordt daarom op deze plaats behandeld, als semi-zelfstandig, maar niet omdat de etymologische betekenis van het simplex hier nog actief zou zijn.

• Broechem, samentrekking van broek en het toponiem heem.
• Broekom, deelgemeente van Borgloon
• Brussel, van broek+zele

• Broekhem, dorp in de gemeente Valkenburg aan de Geul
• Broekhorn, gemeente Heerhugowaard
• Broekhoven, gehucht in Riethoven
• Broekhuizen, buurtschap in de gemeente Gouda
• Broekhuizen, dorp in de gemeente Horst aan de Maas
• Broekhuizenvorst, dorp in de gemeente Horst aan de Maas
• Broekland, dorp in de gemeente Raalte
• Broekland, wijk in Rosmalen
• Broekpolder, gemeente Rijswijk
• Broekpolder, gemeente Vlaardingen
• Broeksittard, wijk in de gemeente Sittard-Geleen
• Broeksterwoude, dorp in de gemeente Dantumadeel

• Broekburg, stad in het Noorderdepartement
• Broekkerke, gemeente in het Noorderdepartement
• Broksele, gemeente in het Noorderdepartement

Het toponiem Broek (-) is als ongeleed woord ook opvallend frequent, met name in Nederland, maar nog frequenter is het voorkomen van -broek als hoofdbestanddeel gebruikt in samenstellingen met een ander woord, die zo een plaatsnaam vormen. In deze gevallen is -broek de kern van de samenstelling en vormt het eerste lid een bepaling daarbij. Daarom draagt het woorddeel -broek hier nooit de klemtoon.

• Achterbroek, deelgemeente van Kalmthout
• Altenbroek, in de gemeente Voeren
• Assebroek, deelgemeente van Brugge
• Berbroek, deelgemeente van Herk-de-Stad
• Bulbierbroek, natuurreservaat in de Durmevallei in de provincie Oost-Vlaanderen
• Cassenbroek, bij Bonheiden
• Droogenbroeck, gehucht in de gemeente Sint-Martens-Bodegem
• Ginderbroek, in de gemeente Mol
• Mabrouck, buurtschap van Remersdaal in Voeren
• Mechels Broek, bij Mechelen
• Melsbroek, deelgemeente van Steenokkerzeel
• Overbroek, dorp in de gemeente Brecht in de provincie Antwerpen
• Overbroek, gehucht van Wellen
• Ruisbroek, deelgemeente van Puurs-Sint-Amands
• Ruisbroek, deelgemeente van Sint-Pieters-Leeuw
• Schakkebroek, gehucht van Herk-de-Stad
• Schoonbroek, een wijk in het district Antwerpen bij Ekeren
• Schoonbroek, een gehucht van Retie
• Stabroek, dorp en gemeente in de provincie Antwerpen
• Tombroek, gehucht verdeeld onder de gemeenten Kortrijk en Moeskroen
• Verrebroek, deelgemeente van Beveren
• Vlassenbroek, kunstenaarsdorp in Baasrode aan de Schelde
• Weymeerbroek, in de gemeente Waasmunster
• Willebroek, plaats en gemeente in de provincie Antwerpen

• Dennebrœucq, plaats in het departement Pas-de-Calais
• Hazebroek, stad in het Noorderdepartement
• Kapellebroek, gemeente in het Noorderdepartement
• Rubroek, gemeente in het Noorderdepartement
• Schouwbroek, gehucht in het Noorderdepartement en het departement Pas-de-Calais
• Sint-Pietersbroek, gemeente in het Noorderdepartement

• In de Franse Westhoekgemeente Nieurlet (Nieuwerleet) is de voormalige Brouckstraete door een vertaalfout verfranst tot Chemin des Culottes. Een culotte is echter een kledingstuk (damesslip of kuitbroek met wijde pijpen).^[2]

• Broek (landschap)
• Broekbos

• Meer informatie over de oorsprong van het woord 'broek' is te vinden bij het Meertens instituut
• https://www.vzwdurme.be/site22/de-scheldebroeken