Tschad

République du Tchad
جمهورية تشاد
Jumhūriyyat Tshād

(Flagg) (Wapen)
Wahlspröök: « Unité, Travail, Progrès » frz., „Eenigkeit, Arbeit, Vörankamen“
Natschonalhymne: La Tchadienne
Hööftstadt	N'Djamena 13° 31′ N, 2° 07′ O
Gröttste Stadt	N'Djadema
Amtsspraak	Franzöös'sche Spraak
Regeren Präsident Premierminister	Präsidialrepubliek Mahamat Idriss Déby Succès Masra
Sülvstännigkeit	11. August 1960 vun Frankriek
Grött  • Allens  • Water (%)	1.284.000 km²  %
Inwahnertall  • 2023 afschätzt  • Inwahnerdicht	bi 18,5 Mio. 14,4/km²
Geldsoort	CFA-Franc BEAC ([[ISO 4217|]])
BBP	7.095 Mio. US$ (127.) $ (2007) 747 US$ (143.) $ je Kopp
Tietzoon	UTC+1 (UTC+1)
Internet-TLD	.td
ISO 3166	TD
Vörwahl	+235

De Tschad is en Land in Afrika un grenzt an Libyen, Sudan, Zentraalafrikaansche Republiek, Kamerun, Nigeria un Niger. Delen vun dat Land liggt in de Sahelzoon. De Tschad hett kenen direkten Togang nah de See.

De Norden vun dat Land is Deel vun de Wööst Sahara. Dor liggt ok de Tibesti-Bargen mit den höögsten Barg vun dat Land, den Emi Koussi (3415 m). In den Nordosten liggt dat Hoochland vun Ennedi. Dat is um un bi 1450 m hooch. In’t Zentrum vun den Tschad finnt sik dröög Grasland. In den Süden gifft dat de Siedlänner mit tropisch Weer. Dor loopt ok de Strööm dör, de dat Tschadmeer mit ehr Water spiest. Düt Meer liggt langs de Grenz mit Nigeria un Kamerun.

Vun dat Wöstenklima in den Norden bit nah dat tropische Klima in'n Süden gifft dat in’n Tschad veer ünnerscheedliche Zonen mit ganz verscheeden Aarten vun Planten. In'n Süden fallt in'n Döörsnitt 1000 Millimeter Regen in't Johr, in'n Norden sünd dat man bloß 130 Millimeter. Rund um de Hööftstadt N'Djamena fallt in't Johr in’n Dörsnitt 630 Millimeter Regen.

Tschad hefft ummer mal wedder to kriegen mit Plagen vun Grashüppers un mit Dröögde.

Mehr as 200 Volksgruppen leevt in den Tschad. Mit de Kuntreien, wo de Arabers tohuse sund, un de annern Kuntreien, wo de Swarten Afrikaners wohnt, draapt sik in den Tschad ganz verscheeden Welten. In den Osten un in de Midd vun dat Land sund de Lüe mehr oder minner as de Arabers wurrn. Dat is so vunwegen ehren lang Kontakt mit Ägypten un mit den Sudan. Mehr as twee Drüddel vun de Inwahners vun'n Tschad leevt up dat platte Land. De gröttste Volksgrupp sund de Sara mit um un bi 20 Perzent. Gröttere Gruppen sund ok noch de Bagirmi, de Kreish, de Teda un de Mbum. De offiziellen Spraken vun dat Land sünd Franzöösch un Araabsch, man de meisten Volksgruppen hefft bovenhen ehr eegen Spraak. In dat Jahr 1998 konnen 51 % vun de Mannslüe un 69 % vun de Froonslüe nich lesen un nich schrieven.

Um un bi 40 % vun de Lüe sund Muslimen, 33 % sund Christenlüde un 27 % hangt an den olen Globen vun dat Heidendom. De Muslimen wahnt mehrstendeels in'n Norden un in'n Osten vun dat Land, de Christen un Heiden mehrstendeels in den Süden.

De Verfaten vun’n Tschad is 1996 nah een johrelangen Börgerkrieg annahmen wurrn. Tschad is en demokraatsche Republiek. An de Topp vun dat Land steiht de Präsident Idriss Déby vun de Partei Mouvement Patriotique pour le Salut. He is 1996 wählt wurrn un 2001 hefft se em to’n tweten Mol to’n Präsidenten maakt. Twaars hett dat bi de Wahlen keen Striet geben, man international Beupdragten, de en Oog up de Wahlen smeten harrn, hefft seggt, dor sund en paar Saken bi aflopen, de nich in Ordnung weern. Idriss Déby is al siet 1990 Präsident un nah de Verfaten vun 1996 kann en Präsident man bloß twee Malen an de Macht blieven. Man de Tiet vör de Verfaten hefft se eenfach nich mittellt.

Düsse Parteien gifft dat in’t Land: Mouvement Patriotique pour le Salut/MPS 55 vun 125 Setels; Union pour le Renouveau et la Démocratique/URD 31; Union Nationale pour le Développement et le Renouveau/UNDR 15; de annern Parteien tohopen 24.

De Präsident vun den Tschad hett veel direkte Macht. He is tostännig för dat Beropen vun den Ministerpräsidenten, vun den Staatsrat (Kabinett) un snackt mit bi dat Beropen vun Richters, Generalen, Politikers vun de Provinzen un de Direktors vun de Bedrieven, de den Staat tohören doot.

Tschad hett en Parlament vun ene Kamer, de Nationale Assemblee.

Bit to den 1. September 1999 weer de Tschad updeelt in 14 Départements. Vun dor af an besteiht dat Land ut 28 Départements un een Stadt.

De Tschad is een vun de armsten Länner vun de Welt. Dat Bruttosozialprodukt in dat Johr 1999 bedreeg per Inwohner 210 US-Dollar. Vunwegen de Laag midden mank anner Länner up dat dröge Land is dat In- un Utföhren vun Produkten besunners swaar. Dorum geiht dat ok nich so richtig vöran mit dat Land. 1 Euro=655,98 CFA-Francs.

Um un bi 80 % vun de Inwahners arbeit in den Landboo un Veehtucht. Kattuun, Veeh-Produkten un Eerdnööt (Pindas) sünd de wichtigsten Produkten. De Export geiht besunners nah Frankriek un nah Kamerun.

En Inwahner vun’n Tschad konn in dat Jahr 1998 dormit reken, datt he 48 Jahr an'n Leven bleev. 19,8 % vun de Söögkinner starvt jedet Jahr un ok 19,8 % vun de ölleren Kinner blievt jedet Jahr dood.

De Landstreken, wo hüdigendags de Tschad liggt, is al in de Minschheit ehre ganz fröhen Tieden bewohnt wurrn. Dat kann een sehen an de Resten vun Minschen, de een dor finnen kann un an ole Höhlenmaleree. Later sund verscheden Königrieken upkamen un amenn hett dat grote Riek vun Kanem den ganzen Süden vun dat Land utmaakt. Dat weer ungefähr vun dat 8. Johrhunnert af an. Rund um düt Riek umto geef dat noch allerhand lüttjere Königrieken.

In dat Middeloller is de Infloot vun buten grötter wurrn. Araabsche Höker hefft mit de Minschen in dat Land Hannel dreben.

An 't Enn vun dat 19. Johrhunnert keemen franzöösche Höker un Entdecker in dat Land. 1902 is Tschad een Kolonie vun Frankriek wurrn. In den tweeden Weltkrieg weer Tschad de eerste franzöösche Kolonie, de mit dat Régime vun Vichy braken hett un up de Siet vun de Alliierten överträden is. An'n 11. August 1960 is Tschad in Freden vun Frankriek unafhängig wurrn. Man al 1965 hett een Börgerkrieg anfungen. Dat weer toeerst een Upstand gegen de Stüür, de in den Norden vun dat Land losgüng. Dor sünd mehrstendeels de Muslimen tohuse. De Upsternaatschen hefft allerhand Hölp kregen vun dat Naberland Libyen. De Libyers wollen geern den Aouzoustrepen in den Norden vun dat Land för sik hebben. Man ok in den Süden vun Tschad geef dat Unroh mank verscheden Volksgruppen. 1987 hefft Libyien un Tschad beslaten, datt de Wapen stillswiegen mössen un 1994 hett de International Gerichtshov ordeelt, datt Libyen keen Recht up den Aouzoustrepen hett. De Börgerkrieg duur bit 1996. Denn is Freden slaten un een nee Verfaten annahmen wurrn. Dormals is ok Idriss Déby to 'n Präsident wählt wurrn.