Huussen

Huussen (Nederlands: Huissen) is n darp en stad in et oosten van Nederland, in de previnsie Gelderlaand (gemeente Lingewaard, in de straeke Oaver-Betuwe) en hef 17.383 inwonners (1 januari 2008). Howal Huussen op groand van geografiese kenmarken n darp is, neumt de Huussenoaren et ne stad (umdat et tussen 1314 en 1795 stadsrechten had). Huussen is de grootste plaatse in de gemeente en ligt an den Nederrien, in et gebeed tussen Arnem en Nimwaege.

De plaatse besteet uut Huussen-stad, dat wil zeggen de olde "stad" en angrenzende wonwieken, Huussen-Zand, ne tweede angrenzende kern veural ericht op den tuunbouw, en de in de joaren 70 van de veurige eeuwe ontstoane wiek Zilverkamp. Noa wat kleinere ni-jbouwwieken is vandages de wiek Loovelden in untwekkeling. Oostelek van et darp bunt grote uterweerden te vinden. Bi-j et kleine industriegebeed Looveer is Huussen deur nen veerpont oaver den Nederrien verboanden mit de Liemers. An de oaverkante van de revier beheurt nen kleinen strook in de uuterweerden tot Huussen.

Et olde darpscentrum wöd kenmarkt deur winkelstroaten en horeka. Deur den krieg bunt der weineg historiese huze. De uutstraoling wöd bepoald deur de parochiekarke en n toonemmend antal flatgebouwen.

Huussen wierd al tiedens de vrogge middeleeuwn as Hosenhym eneumd; later (noa de invallen van de Wiekingen) wodden dizze plaatse Hosenheim eneumd. Vanof 1033 en de doaropvolgende eeuwn wierd Hosenheim eerst as Huschenheim of Heuschenheim, dan as Heuschen of Heussen, en uutendelek als Huessen, noe speld as Huussen, mangs ok espeld as Huesse) vermeld. Huussen (in de tied as Heuschenheim eneumd) blek in 1242 in hende te waen van de graven van Kleef. Zi-j richten nen tol in an den Rien en stichen nen burcht. Rundumme den burcht untsteet ne handelsnaederzetting. Dee plaatse kreg in elk geval veur 1319 stadsrechten. De wiede umgaeving van de enclave beheurden tot et Groafschap en later Hartogdom Gelre.

Noa den Tachtigjoarigen Oorlog is Huussen nen kattelieke enclave in et prottestante Nederland. Völle kattelieken uut de wiede umgaeving van Huussen gingen daor noar de karke. Et staedjen en noabi-j elaegen darp Malburgen (de karke ging vort in de 16de eeuwe) blef - net zoas de Liemers - tot et Hartogdom Kleef en met Kleef vervolgens tot Brandenburg (1614-1701) en Prusen (noa 1701) beheuren. Tussen 1795 en 1816 verwesselden Huussen verskillenden moalen van eigenaar. Noa et Congres van Wenen wodden Huussen in 1816 n deel van Nederlaand.

Huussen hef zwoar eleden tiedens den Tweeden Waeldoorlog. Noa n braandbombardement op 13 mei 1943 volgen tiedens en noa den Slag um Arnem in 1944 nog n antal bombardementen, woarbi-j völle van et olde Huussen vernetegd wodden. Op 17 september 1944 wodden et Looveer etroffen, woarbi-j nen schuulkeller nen voltreffer kreg. Op 2 oktober 1944 wodden de olde stad bombardeerd. Ok Et Zand wodden etroffen. Hierbi-j komt meer as 200 leu um et laeven. Vanof september 1944 begon ok de evacuasie, woardeur op 2 april 1945 de Huussenoaren gin getuge waren van de bevri-jding deur Britse soldoaten.

In de joaren 60 wodden de buurtschop Malburgen alsmet den Kleefsen Pleij (an de oaverkante van den Nederrien, woar den Rien en den Iessel zich splitst), deur Arnem in-enommen. Op 1 januari 2001 is de gemeente Huussen samen egoane met Gendt en Bemmel tot de gemeente Lingewaard. Ok is doar de ni-je wiek Loovelden bi-jekommen.

Howal Huussen noo veural n forenzendarp is, spölt den histories belangrieken tuunbouw nog altied ne grote rolle. Doarnoast is et darp derin eslaagd um völ van de olde tradisies, zoas de processie (Umdracht), et gilden, et carnaval, de karmisse met de doarbi-j beheurende tradisie van et Vleiskeure en eur eigen dialekt te beholden. Joarleks wöd et beleg en ontzet van Huussen uut 1502 deur de gilden herdacht. Dizze tradisies gaeft de stad ne duudelek zudeleke uutstroaling.

Et woapen is woarschienlek ofgeleid van et oldste woapen van Kleef. Op zaegels uut de middeleeuwn kwam de zwane al veur en wodden et schild soms dekt met nen staednkroon. De zwane vundt meugelek zienen eursprong in de Lohengrinzwane].

• Zwaan op woelige baren. Historische schets van de gemeente Huissen 1818-2001 - Ferdinand van Hemmen / Huissen: Gemeente Lingewaard, 2004
• Geschiedenis van Huissen / J.H.F. Zweers & E.J.Th.A.M.A. Smit - Huissen: Historische Kring Huessen, 2000
• Huissen van prehistorie tot Middeleeuwen / C.G. Neijenhuis - Huissen, Historische Kring Huessen, 2002
• De gemeente Huissen / S. Oedin - Lisse: Imperator, 1946
• De oude Kleefse enklaves en hun overgang naar Gelderland 1795-1817 - E.J.Th.A.M.A. Smit / Zutphen: De Walburg Pers, 1975
• "gehuld in vlammen en rook" Verslagen over de oorlogssituatie in Huissen september-oktober 1944 / Vin Siepman en Henny Derksen - Huissen: Historische Kring Huessen, 2004
• Bibliografie van Huissen. Voorlopige inventarisatie van literatuur die betrekking heeft op Huissen / J.H.F. Zweers. Huissen, Historische Kring Huessen, 1998.

• Huissen zoas 't zing'en täötel, nr. 3 ('t rooie bükske) / Huissen: De Kraonige Zwaone, 1982
• Hèkselèève / Henny W.J. Derksen - Huissen: De Kraonige Zwaone, 1984

• Historiesen Kreng Huussen
• Webstae van de gemeente Lingeweerd
• Webstae Huussense Gilden