Capitalismo

Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado!

L Capitalismo ye un sistema sócio-eiconómico, político i social adotado por bários países, adonde possuen propiadades pribadas de ls meios de porduçon, ne l qual ls agentes eiquenómicos (ampresários), propietários de ls meios de porduçon permiten que esta porduçon seia comercializada nun mercado, adonde las trasaçones son de natureza monetária.

L sistema capitalista ye un sistema que separa capital de trabalho i cujas relaçones son de dominaçon i sploraçon. Para que haba dominaçon i sploraçon ye neçairo que l trabalho i l capital stéian apartados. Ne l momiento an que la pessona trabalha ne l que ye deilha, nun eisiste más capitalismo. Quemumente definido cumo un sistema de ourganizaçon de sociadade baseado na propiadade pribada de l meios de porduçon i propiadade anteletual, i na lhiberdade de cuntrato subre estes benes (libre-mercado). Las pessonas quando sujeitas la estas cundiçones, cul antuito de sastifazer sous deseios i necidades, tenden spontaneamente a dirigir sous sfuorços ne l sentido de acumular capital, l qual ye anton ousado cumo moneda de troca la fin de adquirir ls serbícios i perdutos deseiados. Cumo se percebe, l nome bino a calhar, pus anforma diretamente ua de las percipales caratelísticas eimanentes, que ye l acúmulo de capital (ambora nanhun andebíduo seia oubrigado lhegalmente la acumulá-lo). L capital, por sue beç, puode ser adquirido, spandido basicamente pul trabalho pordutibo i l comércio, mas cumo l purmeiro tamien puode se enquadrar na classeficaçon de comércio, a rigor i an redadeira anstáncia, l acúmulo se dá pul comércio boluntário. L Capitalismo, segundo sous defensores, ye l meio más eficiente i eficaç de prosperidade, zambolbimiento i eiliminaçon de pobreza nas sociadades, debido al seguinte argumiento central: cada andebíduo, por depender basicamente de l sou própio sfuorço, por tener dreito a acumular i çfrutar de ls perdutos gerados por este sfuorço, por tener de assumir i colocar an risco sou própio patrimonho ye altamente motibado a outelizar sous recursos (materiales i anteletuales) de la melhor forma (más eficiente) possible, i a melhor possible ye la que gera maior riqueza para la sociadade, yá que ls andebíduos dependen de trasaçones boluntárias.

La palabra capital ben de l lhatin capitalis, que ben de l proto-ando-ouropeu kaput, que quier dezir "cabeça", an refréncia a las cabeças de ganado, cumo era medida la riqueza ne ls tiempos antigos. La conexon lhéxica antre l comércio de ganado i la eiquenomie puode ser bista an nomes de bárias monedas i palabras que dízen respeito al denheiro: L purmeiro uso de la palabra Kapitalist fui an 1848 ne l Manifesto Quemunista de Marx i Angels; mas, la palabra Kapitalismus, que ye "capitalismo" an alman, nun fui usada. L purmeiro uso de la palabra capitalismo ye dedicado al romancista Thackeray, an 1854, cula qual quijo dezir "posse de grandes quantidades de capital", i nun referir-se a un sistema de porduçon. An 1867, Proudhon usou la palabra capitalista para referir-se a tendores de capital, i Marx i Angels referian-se a la "forma de porduçon baseada an capital" ("kapitalistische Porduktionsforn") i, ne l De las Kapital, "Kapitalist" (un tendor pribado de capital).

Nanhun deilhes, mas, usou ls tenermos an aluson al seneficado atual de las palabras. La purmeira pessona que assi l fizo, mas, dua forma ampatante fui Werner Sombart an sou Capitalismo Moderno, de 1902. Max Weber, un amigo próssimo i colega de Sombart, usou la palabra an sue obra La Ética Protestante i l Sprito de l Capitalismo' ', de 1904.

L capitalismo moderno i, segundo muitos eiquenomistas, más próssimo de l eideal, ampeça cula Reboluçon Andustrial i las chamadas reboluçones "burguesas", marcadamente la Reboluçon Gloriosa anglesa, la Andependéncia de l EUA i la Reboluçon Francesa. Ciertos outores, cumo Braudel, defenden, inda assi, que l capitalismo remonta a la spanson de la eiquenomie-mundo durante l Renacimiento.

La propiadade pribada yá eisistia nas tribos judaicas. La Torá apersenta dibersos eisemplos. Ls regimes teocráticos, por outro lhado, seguian un modelo más próssimo de l feudal, cun todas las tierras pertencentes al rei, i ls sous súditos trabalhando neilhas. L Código de Hamurabi tamien apersenta eibidéncias de la anstituiçon de la propiadade pribada, l que faç crer que la eisisténcia de propiadade pribada se cunfunde cula própia stória.

Na pré-stória las pessonas quemumente bibian an pequeinhas tribos nómades de caçadores i coletores i nun zambolbírun la anstituiçon de la propiadade pribada, porque todos se conhecian i formában laços de cunfiança. Assi i todo, eisistian çtinçones de propiadade antre las bárias tribos.

Cul crecimiento populacional, l zambolbimiento de la agricultura, la criaçon de las cidades i l oumiento de la dibison de trabalho, ls seres houmanos passórun a bibir an sociadades maiores, nas quales era neçaira ua ourganizaçon de la porduçon por relaçones anterpessoales ambolbendo muitas pessonas. Cun esso fúrun eilaboradas lheis para reger las relaçones anterpessoales antre pessonas que nun se conhecian.

Más tarde, cul zambolbimiento de ls trasportes terrestres i marítimos, i sedentarizaçon de las populaçones, houbo l adbento de l comércio anternacional. Las percipales naciones comerciantes éran las cidades-stado griegas, cun çtaque la Atenas durante ls seclos V i IV la.c. — fui nesta cidade que l purmeiro sistema bancairo fui ambentado. Assi i todo, la eisisténcia dun grande númaro de scrabos nun permite-me ls afirmar que eilhes zambolbírun la anstituiçon de la propiadade pribada nun grau tan abançado quanto l de l capitalismo moderno yá que la scrabidon ye ua biolaçon de l dreito de propiadade pribada.

L Ampério Romano, por sue beç, era caratelizado pula lhiberdade relatiba de l comércio i de la porduçon até l final de l seclo III. A partir dessa data la amplantaçon de cuntroles de précios puls amperadores surprimiu la lhiberdade eiquenómica de l Ampério. Segundo l storiador eiquenómico Peter Tremin, la eiquenomie de l Ampério Romano tenie anstituiçones capitalistas quaije tan abançadas quanto las de la Anglaterra ne l ampeço de la Reboluçon Andustrial. Cul declínio i chimpa de l Ampério Romano i ambasones de las tribos bárbaras, la ourganizaçon social buolta a tomar feiçones tribales, até la Vaixa Eidade Média.

L Feudalismo passaba por ua grabe crise decorriente de la catástrofe demográfica causada pula eipidemia de la Peste negra(Peste Bubónica)que dizimou 35% de la populaçon ouropéia i pula fame que assolaba l bielho cuntinente. Yá cul comércio reatibado pulas cidades stado eitalianas, la Ouropa passou por un relatibo zambolbimiento ourbano i comercial i, cunsequentemente, las relaçones de porduçon capitalistas (boluntárias) oumentórun. Na Eidade Moderna, la rialeza spandiu sou poderio eiquenómico i político atrabeç de l mercantilismo i de l absolutismo, doutrinas anticapitalistas. Dentre ls defensores deste modelo político-eiconómico, tenemos ls filósofos Jean Bodin("ls reis tenien l dreito de ampor lheis als súditos sin l cunsentimiento deilhes"), Jacques Bossuet ("l rei stá ne l trono por bontade de Dius") i Nicòlo Machiabelli ("la ounidade política ye fundamental para la grandeza dua nacion"). Cul Absolutismo i cul Mercantilismo, l Stado cuntinaba a cuntrolar la eiquenomie i a buscar quelónias para adquirir metales(metalismo)atrabeç de la sploraçon. Esso para garantir l anriquecimiento de la metrópole.

Ne l seclo XVI, surge la Scuola de Salamanca, cunjunto de eideias de teólogos spanholes que dórun las purmeiras eideias dua eiquenomie capitalista lhiberal. Las eideias de propiadade pribada cumo moralmente neutra yá se ancontrában ne l pensamiento católico ouropeu zde Tomás de Aquino.

Mas fui solamente cun las reboluçones lhiberaís de la Eidade Moderna que l capitalismo se stableciu cumo sistema eiquenómico predominante, pula purmeira beç na stória, ne ls países de la Ouropa Oucidental. Alguas dessas reboluçones fúrun la Reboluçon Anglesa (1640-60, Hill 1940), la Reboluçon Francesa (1789-99, Soboul 1965) i la Andependéncia de ls Stados Ounidos, que custruíran l arcabouço anstitucional de suporte al zambolbimiento capitalista. Assi ampeçou la era de l capitalismo moderno.

A partir de la segunda metade de l seclo XVIII, cula Reboluçon Andustrial, causada pula amplantaçon de l capitalismo, ampeça-se un porcesso ininterruto de porduçon coletiba an massa, geraçon de lhucro i acúmulo de capital. Las sociadades ban superando ls tradecionales critérios de la aristocracie (principalmente la de l pribilégio de nacimiento). Surge las purmeiras teories eiquenómicas modernas: la Eiquenomie Política i la eideologie que le corresponde, l liberalismo. Na Anglaterra, l scocés Adan Smith, un de ls fundadores de la purmeira i adeto de l segundo, publica la obra Ua Ambestigaçon subre la Natureza i las Causas de la Riqueza de las Naciones

• Pré-capitalismo - Período de la eiquenomie mercantil, an que la porduçon se çtina la trocas i nun solo a uso eimediato. Nun se generalizou l trabalho assalariado; trabalhadores andependientes que bendian l perduto de sou trabalho, mas nun sou trabalho. Ls artesones éran duonhos de sues oufecinas, ferramientas i matéria-prima.
• Capitalismo Comercial - Anque predominar l perdutor andependiente (arteson), generaliza-se l trabalho assalariado. La maior parte de l lhucro cuncentraba-se na mano de l comerciantes, antermediários, nun nas manos de l perdutores. Lhucraba más quien cumpraba i bendia la mercadoria, nun quien porduzia.
• Capitalismo Andustrial - L trabalho assalariado se anstala, an prejuízo de l artesones, separando claramente ls tendores de meios de porduçon i l eisército de trabalhadores.
• Capitalismo financeiro - Fase atual. L sistema bancairo i grandes corporaçones financeiras tornan-se dominantes i passan a cuntrolar las demales atebidades.

Alguas pessonas anfatizan la propiadade pribada de capital cumo sendo la eissencia de l capitalismo, ó anfatizan la amportança dun mercado lhibre cumo macanismo pa l mobimiento i acumulaçon de capital, yá que un lhibre mercado ye ua cunsequéncia lhógica de la propiadade pribada. Karl Marx, que ye l maior crítico de l capitalismo, l ouserba atrabeç de la dinámica de la lhuitas de classes, ancluindo ande la strutura de estratificaçon de defrentes segmientos sociales, dando énfase a las relaçones antre proletariado (classe trabalhista) i burguesie (classe dominante). Para el, la defrença de poder eiquenómico antre las classes ye un pressuposto de l sistema, ó seia, la classe dominante acumulará riquezas por meio de la sploraçon de l trabalho de las classes ouperárias. Por outro lhado, ls eiquenomistas faborables al capitalismo cuntestan que, nun mercado lhibre, eisiste cumpetiçon i cuncorréncia custante antre todos ls antegrantes de l sistema, i se eibentualmente algun andebíduo recibe an troca de l sou trabalho menos de l que el porduç, el facilmente poderá migrar para algun cuncorriente, yá que este lhucrará cul sou trabalho. Para alhá desso, mesmo que seia aceito que an alguns causos eisista sploraçon de l ampregado pul ampregador, ye mui probable que noutro sistema, que nun seia l capitalista, por eisemplo l socialista, adonde l gobierno central dita las regras para todos, las pessonas séian mui más sucetibles la sploraçon, esso, ye claro, se ne ls basearmos solo ne l modelo socialista outoritário amplantado na antiga URSS, pus eisisten outros modelos de socialismo, modelos que preconizan la democracie direta i la outogeston, cumo fui mostrado nas speriéncias lhibertárias de la Reboluçon Spanhola i de la Reboluçon Ucraniana. Hayek, al çcrebir l capitalismo, apunta pa l carátener outo-organizador de las eiquenomies que nun ténen planeijamiento centralizado pul gobierno. Muitos, cumo por eisemplo Adan Smith, apuntan pa l que se acradita ser l balor de l andebíduos que buscan sous antresses própios, que se oupone al trabalho altruístico de serbir l "bien quemun". Karl Polanyi, figura amportante ne l campo de la antropologie eiquenómica, defendiu que Smith, an sue época, staba çcribendo un período de ourganizaçon de la porduçon cunjuntamente cul de l comércio. Para Polanyi, l capitalismo ye defrente de l antigo mercantilismo por causa de la comoditificaçon de la tierra, de la mano-de-obra i de la moneda i chegou a la sue forma madura cumo resultado de ls porblemas que surgiran quando sistemas de porduçon andustrial necessitórun de ambestimientos a lhongo prazo i ambolbírun riscos correspondentes nun ámbito de comércio anternacional. Falando an tenermos stóricos, la necidade más oupressora desse nuobo sistema era l fornecimiento assegurado de eilemientos a la andústria - tierra, maquinários i mano-de-obra - i essas necidades ye que culminórun cula mencionada comoditificaçon, nun por un porcesso de atebidade outo-organizadora, mas cumo resultado dua anterbençon de l Stado deliberada i frequentemente fuorçada. La propósito, Marx afirma que l Stado ye de fundamental amportança para assegurar l funcionamiento de l sistema i ls pribilégios de las classes dominantes, l que para sous seguidores serie ua refutaçon la tese de que l sistema ye outo-organizador.

Muitas dessas teories chaman la atençon para las dibersas práticas eiquenómicas que se tornórun anstitucionalizadas na Ouropa antre ls seclos XVI i XIX, specialmente ambolbendo l dreito de l andebíduos i grupos de agir cumo "pessonas lhegales" (ó corporaçones) na cumpra i benda de benes, tierra, mano-de-obra i moneda, nun mercado lhibre, apoiados por un Stado pa l reforço de ls dreitos de la propiadade pribada, de forma totalmente defrente al antigo sistema feudal de proteçon i oubrigaçones.

Debido a la bagueza de la palabra, eimergiran cuntrobérsias quanto al capitalismo. An particular, hai ua çputa antre l capitalismo ser un sistema rial ó eideal, esto ye, se el yá fui mesmo amplementado an eiquenomies particulares ó se inda nun i, neste redadeiro causo, la que grau l capitalismo eisiste nessas eiquenomies. Sob un punto de bista stórico, hai ua çcusson se l capitalismo ye specífico a ua época ó region geográfica particular ó se ye un sistema ounibersalmente bálido, que puode eisistir atrabeç de l tiempo i de l spácio. Alguns anterpretan l capitalismo cumo un sistema puramente eiquenómico; Marx, por sue beç, admite que l mesmo ye un cumplexo de anstituiçones político-eiconómicas que, por sue beç, detreminará las relaçones sociales, éticas i culturales.

Ne l seclo XIX la eiquenomie capitalista bibia la fase de l capitalismo cumpetitibo, adonde cada galho de atebidade eiquenómica era acupada por un grande númaro de ampresas, normalmente pequeinhas, que cuncorrian antensamente antre si. L Stado quaije nun anterferie na eiquenomie, lhemitando-se solo a la manutençon i funcionamiento de l sistema.

A partir de la Purmeira Guerra Mundial, l capitalismo passou por bárias mudanças, purmeiramente ls Stados Ounidos, cun anriquecimiento alcançado cula benda de armas al países cumbatentes de la Guerra, passan a acupar un lhugar de çtaque ne l mercado capitalista. An alguns galhos de atebidade, l capitalismo deixou de ser cumpetitibo para ser capitalismo monopolista de fato, essa trasformaçon dou-se atrabeç de dous porcessos percipales:

• Várias ampresas fúrun la falhéncia , las maiores cumprórun a menores i outras se unificórun (surge la sociadade anónima). Las grandes ampresas passórun a cuntrolar un galho de atebidade.
• Cun las grandes crises eiquenómicas ocorridas principalmente antre 1929 i 1933 l Stado passou a anterferir na eiquenomie, eisercendo anfluéncia decisiba an alguas atebidades eiquenómicas. An alguns países l Stado passou a cuntrolar ls créditos, ls précios, las sportaçones i amportaçones, mas lhebando an cunta ls antresses de las grandes corporaçones i de l países que acupában l centro de l sistema.

L capitalismo de l seclo XX passou a manifestar crises que se repeten a anterbalos. L período que las sepórun tornou-se progressibamente más cúrtio. L zamprego, las crises ne ls balanços de pagamentos, la anflaçon, la anstablidade de l sistema monetário anternacional i l oumiento de la cuncorréncia antre ls grandes cumpetidores caraterizan las chamadas crises cíclicas de l sistema capitalista.

Al final de l seclo XX, ls Stados Ounidos i la Anglaterra passórun a difundir la teorie neoliberal. Segundo esta teorie, para eibitar feturas crises la receita serie pribatizar ampresas statales que podíssen ser sustituídas cun bantaiges pula einiciatiba pribada, aperto fiscal ne l sentido de zerar l déficit fiscal, cuntrole de la anflaçon, cámbio flutuante i superábitis an comércio sterior.

Esta política passou por dous grandes testes: la crise de l países asiáticos i la crise de la Rússia, que fúrun cuntroladas cul auxílio de l FMI, nun sin antes de çtruir quaije la metade de sous PIV's. Nun sendo capazes, desta forma, de porduzir ua recesson mundial.

Apesar desses abanços macroeconómicos, la pobreza i la zeigualdade cuntina alta na América Lhatina. Cerca dua an cada trés pessonas (165 milhones ne l total) inda biben cun menos de $2 por die. Aprossimadamente un terço de la populaçon nun ten acesso a la eiletricidade i al saneamiento básico, stima-se inda que 10 milhones de crianças sofran de mal-nutriçon. Esses porblemas nun son, assi i todo, nuobos, la América Lhatina yá era la region cun maior zeigualdade eiquenómica de l mundo na década de 50, i cuntina a ser zde anton, durante períodos de sustituiçon de la amportaçon direcionadas pul Stado i (susequentemente) lhiberalizaçon ourientada al mercado.^[1]

Ne l final de l seclo XX i ampeço de l seclo XXI, cul adbento de la globalizaçon alguas ampresas que eisercian monopólio funcional an nible regional, ampeçórun a anfrentar cuncorréncia global i pressones maiores para se tornar atores de l mercado globalizado.

An funçon desta cuncorréncia passou a haber un período de grandes fusones, adonde ampresas de atuaçon regional se fundiran para anfrentar la cuncorréncia global.

Houbo tamien, an reaçon las fusones regionales, grandes aquisiçones, adonde ampresas globales adquiriran ampresas regionales, cumo forma de antrar debrebe an mercados regionales.

Grandes ampresas de l mundo passórun a oufrecer fuortes benefícios la sous ampregados, antecipando la açon de sindicatos i gobiernos.

Venefícios tales cumo: reduçon de jornada de trabalho, partecipaçon ne ls lhucros, ganhos por pordutibidade, salários arriba de la média de l mercado, promoçon a la inobaçon, jornada de trabalho flexible, flexiblizaçon de jornada para mulhieres cun filhos, partecipaçon societária para perdutos inobadores zambolbidos cun sucesso, antre outros.

Al cuntrário de l percípio de l capitalismo, quando se acraditaba que la reduçon de custos cun recursos houmanos i sue cunsequente sploraçon, trarie l maior lhucro possible, passou a bigorar la tese de que serie deseiable atrair ls melhores porfissionales de l mercado i manté-los tan motibados quanto possible i esto tornarie la ampresa más lhucratiba. Inda assi, l númaro de funcionários que se enquadran neste modelo ye anseneficante delantre de to la massa trabalhista mundial, que an sue maiorie inda trabalha an cundiçones mui precárias.

Tamien chamado capitalismo berde, ye la teorie de que preserbar l ambiente, ser socialmente respunsable, anteragir na quemunidade an que se stá anserido traç sastifaçon als clientes, defrencia la ampresa an relaçon la cuncorréncia i por cunsequéncia amplia ls lhucros pa ls acionistas.

Hai ua tendéncia para adoçon deste modelo an grandes ampresas oucidentales, zde que tales medidas nun prejudiquen la eiquenomie global, andependientemente de l mal que la degradaçon ambiental puoda causar al planeta.

Alguns outores acraditan que la República Popular de la China se tornou ua eiquenomie capitalista, sendo reconhecida por muitos stados (anclusibe l Brasil) cumo ua eiquenomie de mercado - antoce, capitalista.

Al cuntrário de las outras eiquenomies capitalistas, principalmente las oucidentales - que outelizan l lhibre mercado cun pouca anterbençon de l Stado na Eiquenomie, la nun ser para funcionamiento de l sistema - la China ten ua política de fuorte anterbençon na eiquenomie i grandes restriçones al capital strangeiro i cun parte de sue eiquenomie planificada, ua spece de "capitalismo de Stado".