Трир

Трир Trier
Поглед на Трир
Трир
Управа
Земја	Германија
Покраина	Неважечка покраина: „Рајнска Област-Пфалц“
Округ	самостоен
Надградоначалник	Волфрам Либе (СДП)
Основни податоци
Површина	117,13 км2
Надм. височина	137 м
Население	112.195 (31 декември 2022)[1]
- Густина	958 жит/км2
Други информации
Часовен појас	CET/CEST (UTC+1/+2)
Рег. табл.	TR
Пошт. бр.	54290–54296 (освен 54291)
Повик. бр.	0651
Портал	trier.de
Координати	49°45′N 6°38′E / 49.750° СГШ; 6.633° ИГД / 49.750; 6.633

Трир (германски: Trier, луксембуршки: Tréier) — град во покраината Рајнска Област-Пфалц, западна Германија, близу границата со Луксембург.

Градот е основан е од Келтите кон крајот на IV век п.н.е. под името Тревор. По три века е освоен од Римјаните, кои го нарекле Августа Треверорум („град на Октавијан Август меѓу Треверите“), и многумина го сметаат за најстар град во Германија.^[2][3] Важи за најстарото епископско седиште северно од Алпит. Во средниот век, изборниот архиепископ на Трир бил важен кнез на црквата кој владеел со територијата од француската граница до реката Рајна. Архиепископскиот кнез имал исклучително влијание како еден од седумте изборни кнезови на Светото Римско Царство.

Со население од околу 105.000 жители, Трир е на чеврто место по големина во покраината, по Мајнц, Лудвигсхафен и Кобленц.^[4] Најблиски поголеми градови се Луксембург (50 км на ЈЗ), Сарбрикен (80 км на ЈИ) и Кобленц (100 км на СИ).

Во градот се сместени Трирскиот универзитет, управата на административниот округ Трир-Сарбург, Дирекцијата на службите и Академијата на европското право. Се смета за еден од петте „средишни места“ на Рајнската Област-Пфалц. Заедно со Луксембург, Мец и Сарбрикен, го сочинува сојузот на градови Кватрополе, но е и средиште на поширокиот регион Сар-Лор-Лукс (Сар, Лотарингија и Луксембург), Рајнската Област-Пфалц и Валонија.

Трир е сместен во долина западниот дел на покраината црвен песочник, во средното течение на реката Мозел. Падините на долината се покриени со лозови насади кои се протегаат сè до висорамнината Хунсрик јужно од венецот Ајфел. Границата со Луксембург е на 15 км од градот.

Најстарите наоди на подрачјето на Трир се од жителите припадници на културата на линеарнопругестата керамика од раниот неолит. Неколку века пред христијанизацијата, на местото на денешен Трир се доселило келтското племе Тревери.^[5] Името на градот доаѓа од латинското Августа Треверорум.

Римското Царство ги потчинило Треверите во I век п.н.е. Градот Августа Треверорум е основан во 16 п.н.е.^[6] и наречен во чест на римскиот цар Октавијан Август. Подоцна станал главен град на провинцијата Белгиска Галија, а по Диоклецијановите реформи, седиште на префектурата на Галите, од каде се управувал голем дел од Западното Римско Царство. Во IV век, Трир прераснал во еден од најголемите градови во Римското Царство, со население од 75.000 до 100.000 жители.^{[7][8][9][10]} Во овој период е изградена познатата градска порта, наречена Порта Нигра („Црна порта“), кога бил седиште на западниот римски цар. Во 407 г. римската управа го преселила преторијанската префектура од Трир во Арл. Градот изгубил на важност, но сепак останал седиште на управникот; во градот и понатаму работеле државните заводи за производство на балисти, оклоп и волнени униформи за војската, облека за државните чиновници и висококвалитетна облека за дворот. Северна Галија под римска власт се протегала долж линија почнувајќи северно од Келн до брегот на Булоњ преку денешна јужна Белгија сè до 460 г. Јужно од оваа линија, римската власт останала мошне силна, што може да се заклучи од понатамошното работење на царските оружарници во Амјен.

Во 459 г/ Франките го зазеле Трир од Римјаните. Во 870 г. градот влегол во состав на Источна Франкија, која подоцна прераснала во Светото Римско Царство. Неговата улога како духовен центар започнала со пренесувањето на моштите на св. Матеј. Епископите постепено стекнале голема моќ, и Триската архиепископија станала изборно кнежевство на царството, и една од најсилните држави во Германија. По овој политички успех, следел и процутот на образованието со основањето на Трирскиот универзитет во 1473 г. Во XVII век, архиепископите и изборните кнезови на Трир ги преселиле нивните седишта во замокот Филипсбург во крепоста Еренбрајтштајн кај Кобленц. Во 1512 г. е одржана седница на Царскиот собор (Рајхстаг), на која конечно е усвоена поделбата на териториите во царски окрузи.

Во периодот од 1581 до 1593 г. во Трир се одржани најголемите ловови на вештерки во историјата на Европа. Прогонствата започнале во надворешноста на епископијата во 1581 г. и стасале во самиот град шест години подоцна; во нив се осудени на смрт околу 368 лица, што во тоа време било најмасовното погубување во Европа во мирновременски услови. Бројот на погубените во целата епископија бил повисок, иако се смета дека вкупниот број е поблизок до 1.000 лица.

In XVII и XVIII век, Трир станал привлечен за Франција, чија војска го зазмала на повеќе наврати: во Триесетгодишната војна, во Деветгодишната војна, во Војната за шпанското и во Војната за полското наследство. Франција конечно успеала да го присвои во 1794 г. за време на Француските револуционерни војни, со што е распуштено епископско кнежевство. Со крајот на Наполеоновите војни во 1815 г. Трир прешол во Кралството Прусија. Тука во 1818 г. е роден Карл Маркс.

Како дел од Рајнската Покраина, Трир доживеал значаен стопански подем во XIX век. Неговите граѓани се кренале на востание во Германската револуција од 1848-49 г., иако бунтовниците биле приморани да ги напуштат барањата. Во 1871 г. Трир станал дел од Германското Царство.

Во јуни 1940 г. во Динкерк и северна Франција се заробени преку 60.000 британски војници и одведени во Трир, од каде се распоредувани во разни военозаробенички логори. Трир доживеал страшни бомбардирања од страна на Сојузничките сили во 1944 г. во Втората светска војна. По војната, станал дел од Рајнската Област-Пфалц. Во 1970-тите е обновен универзитетот, распуштен во 1797 г., а во 1974 г. Триската катедрала повторно ги отворила вратите за верниците и посетителите. Градот свеченјо одбележал две илјади години постоење во 1984 г.

Население во минатото

Година	Нас.	±%
100	20.000	—
300	80.000	+300.0%
400	50.000	−37.5%
1250	12	−100.0%
1363	10	−16.7%
1542	8,5	−15.0%
1613	6	−29.4%
1702	4,3	−28.3%
1801	8,829	+105.3%
1871	21,442	+142.9%
1900	43,506	+102.9%
1910	49,112	+12.9%
1919	53,248	+8.4%
1919	57,341	+7.7%
1933	76,692	+33.7%
1939	88,15	+14.9%
1950	75,526	−14.3%
1961	87,141	+15.4%
1970	103,724	+19.0%
1987	94,118	−9.3%
2011	105,671	+12.3%
2018	110,636	+4.7%
Извор:[11]

Подрачјето на Трир е поделено на 19 градски окрузи. Секој од нив има свој месен совет (Ortsbeirat) со 9 до 15 члена, како и месен началник (Ortsvorsteher). Месните совети се задолжени да расправаат по проблематика што се однесува на округот, иако конечната одлука ја носи градскиот совет. Сепак, тие имаат извесни ограничени права да донесуваат извесни мерки во рамките на своите окрузи и доделениот буџет.

Ова се градските окрузи на Трир со нивното население во 2009 година:

Бр.	Округ со подокрузи	Површина (км2)	Население
11	Мите/Гартенфелд	2,98	11.954
12	Север (Нелс Лендхен, Максимин)	3,77	13.405
13	Југ (Санкт Барбара, Санкт Матијас)	1,72	9.123
21	Еранг/Квинт	26,13	9.195
22	Пфалцел	2,35	3.514
23	Бивер	5,18	1.949
24	Рувер/Ајтелсбах	9,16	3.091
31	Запад/Палиен	8,49	7.005
32	Ојрен (Херестал)	13,19	4.207
33	Цевен (Оберкирх)	7,49	3.634
41	Олевиг	3,10	3.135
42	Киренц (Стар Киренц, Нов Киренц)	5,82	8.708
43	Тарфорст	4,18	6.605
44	Филш	1,60	761
45	Ирш	4,08	2.351
46	Керншајд	3,76	958
51	Фајен/Вајсмарк	5,09	5.689
52	Хајлигкројц (Стар Хајлигкројц, Нов Хајлигкројц, Санкт Матернус)	2,03	6.672
53	Маријахоф (Санкт Михаел)	7,04	3.120
	Вкупно	117,21	105.076

Трир се одликува со океанска клима (класа: Cfb), но со поголеми крајности од приморската варијанта застапена во северна Германија. Летата се топли со повремени топлински бранови, а зимите се редовно студени, но не се сурови. Градот прима доста врнежи, иако не излегува на море.^[12] Највисоката забележана температура е 39 °C измерена во август во 2003 г., а најниската е -19,3 °C во февруари 1956 г.^[13]

Римски споменици, катедрала „Св. Петар“ и Богородична црква

светско наследство на УНЕСКО
Остатоци од Царската бања
Вклучува	амфитеатар, римски мост, Варварина бања, Игелски столб, Порта Нигра, Царска бања, Константинова базилика, катедралата и Богородичната црква
Критериум	Cultural: i, iii, iv, vi
Навод	367
Запис	1986 (X заседание)

Трир е познат по добро зачуваните градби од римско и средновековно време:

• Порта Нигра — најдобро зачувана римска градска порта северно од Алпите;
• Константинова базилика — огромна римска базилика со престолна сала на римскиот цар Константин Велики, долга 67 м; денес служи како протестантска црква;
• Римски амфитеатар;
• Римскиот мост од II век (Römerbrücke) преку реката Мозел — најстариот сè уште прометен мост северно од Алпите;
• рушевини на три римски бањи, меѓу кои најголемата бања северно од Алпите; меѓу нив се Варварината и Царската бања;
• Трирската катедрала „Св. Петар“ (Trierer Dom или Dom St. Peter) — католичка црква во романски стил која води потекло од римско време; во неа се чува Ризата Господова во која бил облечен Исус при неговото распнување, воедно и многу скапоцености и релкивии во Катедралната ризница;
• Богородична црква (Liebfrauenkirche) — една од најважните раноготски цркви во Германија, стилски споредлива со француската готика;
• Опатија „Св. Матеј“ (Abtei St. Matthias) — манастир во чија средновековна црква и единствено почивалиште на апостол северно од Алпите;
• Црква „Св Ганголф“ — градска црква во готски стил
• Црква „Св. Павлин“ — една од најважните барокни цркви во покраината; делумно дело на прочуениот архитект Балтазар Нојман;
• стари пристанишни дигалки со нагазни тркала — едната „стара“ или „готска“ од 1413 г., а другата „нова“ или „барокна“ од 1774 г.

• Музеј на Рајнската Област (Rheinisches Landesmuseum) — важен археолошки музеј на артефакти од римско време; има ранохристијански и романски скулптури;
• Катедрална ризница (Domschatzkammer) — моштите на св. Егберт, реликвијар на Светиот Грал, путирот на св. Елена и други реликвии, богослужбени предмети, ракописи итн., претежно од средниот век);
• Катедрален музеј (Museum am Dom) — музеј на Триската епископија со верска уметност и извесни римски артефакти;
• Градски музеј „Симеонова задолжбина“ (Stadtmuseum Simeonstift) — музеј на историјата на Трир
• Куќа на Карл Маркс; спомен-куќа на личната историја на Маркс, со стихотворби, писма и фотографии со лична посвета. Има и збирка на ретки први и меѓународни изданија на неговите дела, како и поставки од развојот на социјализмот во XIX век;
• Музеј на играчките;
• Етнолошки музеј на отворено „Рошајдски двор“ (Roscheider Hof) — музеј во соседниот Конц на самиот крај на Трир, во кој е прикажан народниот живот во северозападниот дел на Рајнската Област-Пфалц и местото каде Германија се среќава со Луксембург и Лотарингија;
• Музеј на шкриларството — музеј во Фел, на 20 км од Трир, со подземен рудник, руднички музеј и патека на рудата.

Најстарата високообразовна установа во градот е Трирскиот универзитет, отворен во 1473 г., затворен во 1796 и обновен во 1970 г. Други вакви установи се Трирски универзитет за применети науки и Академијата за европско право (ЕРА), отворена во 1992 г. со цел да обучува правници за целите на ЕУ.

Во 2010 г. во Трир работеле 40 детски градинки,^[14] 25 основни и 23 средни училишта. Такви се гимназиите „Хумболт“, „Маскс Планк“, „Августа Викторија“ и реалните училишта „Нелсон Мандела“, „Кнез Балдуен“ и „Еранг“.^[15]

Градот има добри железнички врски со поважните градови во регионот како Келн, Сарбрикен и Луксембург. Низ него минуваат автопатните магистрали A 1, A 48 и A 64, кои водат до Кобленц, Сарбрикен и Луксембург. Најблиски меѓународни аеродроми се Луксембург (40 мин со автомобил), Франкфурт-Хан (1 ч), Сарбрикен (1 ч), Франкфурт (2 ч) и Келн/Бон (2 ч). Реката Мозел игра важна улога во стопанскиот сообраќај, но по неа се одвиваат и речни крстарења. Има и железничка линија која поаѓа западната страна на реката.^[16]

Ова се некои попознати личности кои се родени, живееле или работеле во Трир:^[17]

• Евхариј († ~250) — прв епископ на Трир
• Максимијан (~250–310) — римски цар
• Валериј († 320) — втор епископ на Трир
• Атанасиј Александриски — светец, во прогонство во Трир ~335 г.
• Света Елена (~250–330) — светица и царица, мајка на Константин Велики^[18]
• Павлин († 358) — епископ на Трир
• Валентинијан I (321–375) — римски цар
• Авсониј (~310–395) — римски конзул и поет
• Амвросиј Медиолански (~340–397) — црковен отец
• Каспар Олевијан (1536–1587) — богословец
• Јени Маркс, мом. фон Вестфален (1814–1881) — револувионерка, драмски критичар и сопруга на Карл Маркс
• Карл Маркс (1818–1883) — општестевен мислител и револуционер, основоположник на марксизмот
• Ханс ем Енде (1864-1918) — сликар
• Шарл де Гол (1890-1970) — француски генерал и државник
• Волф Граф фон Бсаудисин (1907–1993) — генерал, воен планер и мировник
• Клаус Барби (1913–1991) — чиновник во СС и Гестапо
• Ерик Јелен (р. 1965) — тенисер

Градот членува во сојузот на градови „Кватрополе“ (QuattroPole), заедно со Луксембург, Сарбрикен и Мец, од кои два се во соседни земји.

Трир е збратимен со следниве градови:

Мец, Франција (1957) Глостер, Англија (1957) Асколи Пичено, Италија (1958)

Хертогенбос, Холандија (1968) Пула, Хрватска (1971)[19] Форт Ворт, Тексас, САД (1987)[20]

Вајмар, Германија (1990) Нагаока, Јапонија (2006) Сјамен, Кина (2010)

„Трир“ на Ризницата ?

• Градски портал на Трир (германски) (англиски)
• Трир — Википатување (англиски)
• Историски страница за Трир Архивирано на 31 март 2018 г. (германски)
• Трир — Римско наследство (германски)

п р у Градови во Германија по население 1.000.000+ Берлин Келн Минхен Хамбург 500.000+ Бремен Диселдорф Дортмунд Дрезден Есен Лајпциг Нирнберг Франкфурт на Мајна Хановер Штутгарт 200.000+ Аугсбург Ахен Билефелд Бон Бохум Брауншвајг Висбаден Вупертал Гелзенкирхен Дисбург Ерфурт Карлсруе Кемниц Кил Крефелд Либек Магдебург Манхајм Менхенгладбах Минстер Оберхаузен Росток Фрајбург Хале (Зале) 100.000+ Бершки Гладбах Ботроп Бремерхафен Вирцбург Волфсбург Гетинген Дармштат Ерланген Залцгитер Зиген Золинген Инголштат Јена Касел Кобленц Котбус Леверкузен Лудвигсхафен Мајнц Мерс Милхајм на Рур Нојс Олденбург Оснабрик Офенбах на Мајна Падерборн Потсдам Пфорцхајм Регенсбург Реклингхаузен Ремшајд Ројтлинген Сарбрикен Трир Улм Фирт Хаген Хам Хајделберг Хајлброн Херне Хилдесхајм целосен список општини метрополитенски области градови со повеќе од 100.000 жители

п р у Окрузи во сојузната покраина Рајнска област-Пфалц Урбани Вормс Кајзерслаутерн Кобленц Ландау Лудвигсхафен Мајнц Нојштат Пирмазенс Трир Франкентал Цвајбрикен Шпајер Рурални Алтенкирхен Алцај-Вормс Арвајлер Бад Диркхајм Бад Кројцнах Бернкастел-Витлих Биркенфелд Битбург-Прим Вестервалд Вулканајфел Гермерсхајм Донерсберг Југозападен Пфалц Јужен Вински Пат Кајзерслаутерн Кохем-Цел Кузел Мајен-Кобленц Мајнц-Бинген Нојвид Рајна-Лана Рајна-Пфалц Рајна-Хунсрик Трир-Сарбург

п р у Светско наследство во Германија Северна Фабрика Фагус во Алфелд Берлински модернистички населби Музејски остров) - Берлин Палати и паркови во Потсдам и Берлин Бремен: Градско собрание и Роланд на Марктплац Рудници на Рамелсберг, Историскиот град Гослар и Систем на воден менаџмент во Горен Харц Хилдесхајм: Катедрала Света Богородица и Црква Свети Михаил Ханзеатски Град Либек Историските центри на Штралзунд и Висмар Ваденско Море1 Букова прашума2 Средна Баухаус и неговите објекти во Вајмар и Десау Градинарско кралство Десау-Верлиц Дрезденска долина на Елба (укината во 2009) Спомениците на Лутер во Ајслебен и Витенберг Мускауер Парк / Парк Музаковски 3 Соборната црква, замокот и стариот град во Кведлинбург Замок Вартбург Класичен Вајмар Западна Ахенска катедрала Замоци Августусбург и Фалкенлуст во Брил Келнска катедрала Фосилна јама Месел Долина на горна средна Рајна Шпајерска катедрала Трир: Римски споменици, Катедрала Свети Петар и Павле и Црква Пресвета Богородица Металуршка фабрика во Фелклинген Индустриски комплекс за јаглен во Есен Јужна Опатија и Алтенминстер Лорш Бамберг Границите на Римската империја: 4 Горен германско & ретински Лимес Манастирски комплекс Маулброн Бајројт: Маркгрофовска оперска куќа Стариот град на Регенесбург со Штатамхоф Манастирски остров Рајхенау Црква за аџилак во Виз Вирцбуршкиот дворец со градините и плоштадот Праисториски грамадни населби низ Алпите5 1 Го дели со Холандија 2 Го дели со Словачка и Украина 3 Го дели со Полска 4 Го дели со Обединетото Кралство* 5 Го дели со Австрија, Франција, Италија, Словенија и Швајцарија

Нормативна контрола WorldCat VIAF: 135701727 LCCN: n80104771 ISNI: 0000 0001 2163 5513 GND: 4060877-3 SUDOC: 028860365 BNF: cb120608288 (податоци) NKC: ge131121 BNE: XX458053