Prôtestantisma eto Madagasikara

Ny prôtestantisma eto Madagasikara dia efa tonga teto amin' ny Nosy tamin' ny vanim-potoana faha mpanjaka (taonjato faha-18) ka laharana faharoa manaraka ny katôlisisma izy raha ny isan' ny mpino ao aminy no jerena. Ny prôtestantisma eto Madagasikara dia misy fiangonana maro ka ny roa voalohany tonga teto Madagasikara dia ny kalvinisma (izay anisan' ny nipoiran' ny Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara) sy ny loteranisma (izay nipoiran’ ny Fiangonana Loterana Malagasy). Tsy ireo ihany no endrika isehoan' ny prôtestantisma eto Madagasikara amin' izao fotoana izao fa ao koa ireo fiangonana hafa izay tsy dia mahazatra ny Malagasy ny miantso azy hoe "prôtestanta" na tsy te hatao hoe "prôtestanta". Ankehitriny, ny 25 %n' ny Malagasy dia Prôtestanta^[1].

Tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-18 no nidiran' ny fivavahana prôtestanta eto Madagasikara. Ny fikambanana momba ny fitoriana ny Filazantsara sy nisahana koa fikarakarana ny maha olona nanomboka teo anelanelan' ny taona 1792 sy 1818, izay nipoitra avy amin' ny prôtestantisma britanika, no nanana tanjona hitory ny Filazantsara amin' ny olona ivelan' i Eorôpa. Anisan' ireo fikambanana izay nitondra ny prôtestantisma teto Madagasikara ireo ny London Missionary Society (LMS).

Tany amin' ny morontsiraka atsinanan' i Madagasikara, any amin' ny faritra betsimisaraka, no nivahinian' ny misiônera nalefan' ny LMS tamin' ny 18 Aogositra 1818, avy eo izy ireo nankany afovoan-tany. I David Jones sy i Thomas Bevan no nanomboka nitory ny Filazantsara tamin' ny toerana manodidina an' i Toamasina. Nanorina ny sekoly prôtestanta voalohany tao Manangareza izy ireo tamin' ny taona 1818.

Maty vady aman-janaka ireo misiônera ireo ka i David Jones irery no sisa nefa narary koa izy ka nandao an' i Madagasikara ho any Maorisy mba hitsabo tena tamin' ny taona 1820. Niverina tao Toamasina izy tamin' ny volana Septambra 1820 avy eo nankany Antananarivo niaraka tamin' i Hastie tamin' ny volana Ôktôbra 1820 fony nanjaka Radama I (nanjaka teo anelanelan’ ny taona 1810 sy 1828). Nanokatra sekoly tao Antananarivo i David Jones tamin' ny volana Desambra 1820. Nankasitraka ny fifandraisana amin' ny vahiny avy any ivelan' i Madagasikara ny mpanjaka Radama I ka nahafahan' ny misiônera britanika nanorina sekoly sy nampiditra ny fivavahana kristiana teto amin' ny Nosy.

Nampitsahatra ny fifandraisana amin' ny avy any ivelany sy nanenjika ny Kristiana ny mpanjaka Ranavalona I (nanjaka teo anelanelan’ ny taona 1828 sy 1861), izay nandimby an-dRadama I. Nanjaka ny habibiana sy ny fandalana ny finoan-drazana malagasy (izay nataon' ny Kristiana hoe "finoanoam-poana" na "fanomoan-tsampy") ary ny fankahalana vahiny tamin' izany fotoana izany.

Ny LMS dia afaka nandika ny Baiboly tamin' ny teny malagasy tamin' ny 1 Janoary 1827 ka ny toko voalohany amin' ny Filazantsaran' i Lioka no vita voalohany. Efa ao anatin' ny fisedrana ny fiangonana teto Madagasikara tamin' izany fotoana izany. Vita dika ny Testamenta Vaovao tamin' ny taona 1830. Vita dika manontolo ny Baiboly tamin' ny taona 1835. Vitan' i Baker sy Kitching fanontana printy ny Baiboly malagasy tamin' ny 21 Jona 1835.

Tamin' ny taona 1835 dia nambaran' ny mpanjaka Ranavalona I ny tsy fanekeny ny fisian’ ny fivavahana kristiana. Maro anefa ireo Malagasy mbola niaina tamin' ny maha kristiana azy ka niharan' ny fampijaliana sy famonoana ho faty. Voarara ny fananana Baiboly sy ny fanaovana batisa ary noroahina hody ny misionera.

Tamin' ny taona 1837 dia novonoina ny vehivavy atao hoe Rasalama noho ny tsy fivadihany tamin' ny finoany. Izy no martiora kristiana voalohany. Maro koa ny Kristiana hafa novonoina noho ny finoany. Tamin' ny taona 1849 no tena nafana ny fanenjehana ny Kristiana ka ao ny nodorana velona, ny notapahin-doha sy ny navarina amin' ny hantsana tao Ampamarinana.

Tamin' ny taona 1861, taona nahafatesan' ny mpanjakavavy Ranavalona I sy nandimbiasan-dRadama II azy, dia nahazo aina indray ny fivavahana kristiana teto Madagasikara ary niverina ny fifandraisana amin' ny any ivelany. Nanome fahalalahana ny finoana isan-karazany teo amin' ny fanjakany Radama II (nanjaka tao anelanelan’ny taona 1861 sy 1863).

Niditra teto Madagasikara koa ny misiôna katôlika tamin' izany taona 1861 izany. Nandroso ny fanorenana sekoly sy trano fiangonana ary trano fitsaboana nataon' ny misiônera sady namboarina ny lapan' ny mpanjaka. Tamin' io taona io dia nanomboka ny fifaninanana teo amin' ny misiôna prôtestanta sy ny misiôna katôlika.

Nandimby an-dRadama II vadiny izay nisy namono Rasoherina (nanjaka teo anelanelan' ny taona 1863 sy 1868) tamin' ny taona 1863 ka amin' ny ankapobeny dia nihatsara hatrany ny fifandraisana amin' ny vahiny, anisan' izany ny misiônera. Tsy dia nankasitrahany anefa ny fifandraharana tamin' i Frantsa. Tonga teto tsy nisy mpanakantsakana ny misiônera prôtestanta anglisy tao amin' ny fikambanana toa:

• ny Misiôna anglikana, dia ny Church Missionary Society (CMS) (en) sy ny Society for the Propagation of the Gospel (SPG) (en) izay tonga taminny taona 1864;
• ny Misiona loterana nôrveziana, dia ny Norvegian Missionary Society (NMS) (nôrveziana: Norsk Misjonsselskap) tamin' ny taona 1866, ka isan' ny misionera tonga teto i John Engh sy i Niels Nilsen;
• ny Misiona Frenjy, Friends of Foreign Mission Association (FFMA) tamin' ny taona 1867.

Namoaka didy momba ny famerenana ny fivavahana kristiana ny mpanjakavavy Ranavalona II (nanjaka teo anelanelan' ny taona 1883 sy 1896), izay nandimby an-dRasoherina. Natao batisa tamin' ny taona 1869 izy rehefa avy niova finoana ho prôtestanta ka tsy nekeny ny fivavahan-drazana sady nataony fivavaham-panjakana ny prôtestantisma.

Nifanohana ny Prôtestanta anglisy sy ny Prôtestanta frantsay ka nandroso lavitra ny prôtestantisma teto Madagasikara raha nitaha amin' ny katôlisisma izay nampian' ny fanjakana frantsay. Ny ankamaroan' ny mpino prôtestanta anefa dia mpanara-drian-drano, "mpanao rebik' ondry", tamin' izany fotoana izany.

Tamin' ny taona 1883 dia efa nanomboka niatrika ady amin' i Frantsa ny tafika malagasy. Nitombo tanjaka hatrany ny Prôtestanta tamin' ny nahatongavan' ny misiônera loterana avy amin' ny Lutherian Church of America (LCA) tamin' ny taona 1888 sy ny Lutherian Board of Mission (LBM) tamin' ny taona 1890. Nanenika ny Nosy ny fitorian' ny Prôtestanta ny Filazantsara ka ny Nôrveziana sy ny Amerikana no nankany amin' ny tapany atsimon' ny Nosy fa ny Britanika kosa nijanona tao afovoan-tany sy tany amin' ny morontsiraka atsinanana.

Resy ny tafika malagasy tamin' ny taona 1986 ka niandry izay hataon' ny Vazaha nahazo fahefana ny Kristiana malagasy mbamin' ny misiônera ary ny Malagasy hafa rehetra.

Nankahery ara-panahy ny mpino prôtestanta ny fiorenan' ny tobim-pifohazan' i Soatanàna tamin' ny taona 1894 notarihin' i Rainisoalambo.

Nisy ny fiampangana ny misiônera izay noheverin' ny mpanindrahindra firenena ho mpiray tsikombakomba tamin' ny Frantsay (fiampangan' ny Malagasy, indrindra avy amin' ny Menalamba) na tamin' ny Britanika (fiampangan' ny Frantsay). Maty nisy namono ny misiônera toa an-dry William sy Lucy ary Bloson Johnson tany Arivonimamo tamin' ny taona 1895^[2].

Lasa zanatanin' i Frantsa i Madagasikara tamin' ny taona 1897 nefa tsy nanohana ny misiôna katôlika i Galliéni izay tsy nanavakavaka fivavahana.

Tsy nahomby nihoatra ny Prôtestanta ny Katôlika noho ny antony maro, ka anisan' izany ny tsy fahafahan' ny Malagasy katôlika mamaky Baiboly^[3]. Sahirana ny Prôtestanta tamin' ny fotoana nanombohan' ny fanjanahan-tany noho ny nataon' ny Zezoita izay nampifangaro ny raharaha pôlitika sy ny raharaham-pivavahana ka nanao ny Prôtestanta ho sakaizan' ny Anglisy sy ho fahavalon' ny Frantsay. Nandefa iraka ny misiôna prôtestanta avy any Parisy, dia ny Mission Protestante Française (MPF) na Société des Missions Evangéliques de Paris (SMEP) (fr) tamin' ny taona 1897 noho ny fitadiavana fanampiana nataon' ny LMS. Ny misiôneran' ny MPF tonga tamin' izay dia i Lauga sy i Kruger ary i Benjamin Escandre^[4].

Maro ny mpino prôtestanta niala amin' ny fiangonany noho ny tahotra. Betsaka koa ny trano fiangonana prôtestanta nalain' ny misiônera katôlika ho azy na narodana. Naverina amin' ny Prôtestanta ihany izy ireo taty aoriana afa-tsy ny fiangonana tao amin' ny faritr' Ambatomanga^[5].

Teraka ny fiombonan' ny fiangonana prôtestanta, izay atao hoe Komity Intermisionera, iraisan' ny misiona prôtestanta enina (ny London Missionary Society, ny Friends of Foreign Mission Association, ny Mission Protestante Française, ny Norvegian Missionary Society, ny Lutherian Church of America, ny Lutherian Board of Mission)^[6] izay hatao hoe Fiombonan' ny Fiangonana Protestanta eto Madagasikara (FFPM) aty aoriana (anglisy: Federation of the Protestante Churchs in Madagascar) tamin' ny taona 1913 nefa tsy niditra tao ny Anglikana^[7]. Tamin' io taona 1950 io dia niova anarana ny Komity Intermisiônera ka lasa Komitin' ny Prôtestanta.

Nisongadina tamin' ny fanoherana ny mpanjana-tany ny Prôtestanta. Nivondrona tao anatin' ny fikambanana Vy, Vato, Sakelika (VVS), talohan' ny taona 1920, ny avara-pianarana malagasy, indrindra ny mpitsabo sy ny pastora. Prôtestanta ny ankamaroany. Nisy koa antoko pôlitika izay nitaky ny fizakantena sy ny fahaleovantenan' i Madagasikara, dia ny Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache (MDRM) niorina tamin' ny 22 Septambra 1946, dia nahitana mpikambana prôtestanta koa.

Tonga teto Madagasikara ny misiônera adventista tamin' ny taona 1926 nefa tsy nety niara-niasa tamin' ny misiônera prôtestanta efa tratrany. Niorina ny tobim-pifohazam-panahin' i Manolotrony notarihin-dRavelonjanahary tamin’ ny taona 1927. Tonga teto Madagasikara ny finoana batista tamin' ny alalan' ny Misiôna Biblikan' i Madagasikara tamin' ny taona 1932. Efa nahatsangana ny sinôdany ny fiangonana anglikana tamin' ny taona 1937.

Niorina ny tobim-pifohazam-panahy tao Ankaramalaza notarihin' i Volahavana Germaine (na Nenilava) tamin' ny taona 1942. Nankahery ara-panahy ny mpino prôtestanta ny fiorenan' ny tobim-pifohazan' i Farihimena tamin' ny taona 1946 notarihin-dRakotozandry Daniel.

Maro ny Prôtestanta nampangaina ho niray tetika tamin' ny mpanohitra ny fanjakana frantsay. Maro toraka izany koa ny trano fiangonana prôtestanta noravan' ny Farantsay. Nanampy ny fiangonana prôtestanta malagasy ny Prôtestanta tany Frantsa tamin' ny nandefasany an' i Marc Boegner sy i André Roux ary i Charles Bonzon izay samy mpitandrina^[6]. Tetsy an-daniny dia niampanga ny Kristiana ho mpiray tsikombakomba amin' ny Vazaha ny fikambanana mpanafaka tanindrazana MDRM ka lasa "fahavalon' ny fiangonana" noho ny fanimbany sy ny fandrobany ny trano fiangonana tamin' ny faritra sasany teto Madagasikara. 

Tamin' ny taona 1950 dia niforona ny komitin' ny firaisana niarahan' ny Kristiana malagasy sy ny misiôna britanika (ny LMS sy ny FFMA ary ny MPF)^[2]. Tamin' io taona io ihany dia nitambatra ny fiangonana nentin' ny misiônera nôrveziana (ny Norwegian Missionary Society) sy amerikana (ny American Lutheran Church sy ny Lutherian Board of Mission) ka nitondra ny anarana hoe Fiangonana Loterana Malagasy (FLM) izay efa nanana sinôdam-paritany enina.

Tamin' ny taona 1958 dia niova anarana amin' ny teny malagasy ny fiangonan' ny misiônera anglisy sy frantsay ka ny FFMA niova ho Fiangonana Frenjy Malagasy (FFM) tamin' ny taona 1958, ny MPF niova ho Fiangonana ara-Pilazantsara eto Madagasika (FPM) tamin' ny taona 1960, ny LMS niova ho Fiangonan' i Kristy eto Madagasikara (FKM) tamin' ny taona 1962 ^{[8] [9]}.

Nandritra ny fanjanahan-tany dia ny LMS sy ny FFMA (ny Quakers na Friends) no misiôna tena natanjaka. Nitambatra tamin' ny misiôna prôtestanta frantsay sy ny misiôna loterana izy ireo talohan' ny taona 1960 ka nanangana ny Fédération des Églises Protestantes de Madagascar (na Fiombonan' ny Fiangonana Protestanta eto Madagasikara na FFPM).

Tamin' ny taona 1968 dia tonga fiangonana iray nomena ny anarana hoe Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara (FJKM) ny fikambanan' ny fiangonana telo nohavaozina, dia ny Fiangonana Frenjy Malagasy sy ny Fiangonana ara-Pilazantsara eto Madagasika ary ny Fiangonan' i Kristy eto Madagasikara^[8]. Niforona koa ny fiangonana anglikana, dia ny Eklesia Episkopaly Malagasy (EEM) tamin’ ny taona 1969.

Ny Fiangonana Loterana Malagasy (FLM), dia fiangonana vokatry ny fitoriana ny Filazantsara nataon' ireo misionera avy tamin' ny Misiona Nôrveziana (anglisy: Norwegian Missionary Society - NMS) nanomboka ny taona 1866 sy ny Misiona Amerikana (Americana Lutheran Church - ALC) nanomboka tamin' ny taona 1888. Tamin' ny taona 1950 anefa vao nahazo fahaleovan-tena io fiangonana io.

Ny Fiangonana Loterana Malagasy Nohavaozina (FLMN) dia iray amin' ny sampan' ny fiangonana loterana misy eto Madagasikara izay tafasaraka tamin' ny FLM tany amin' ny taompolo 1970 noho ny tsy fifanarahana momba ny fomba fitantanana ny fiangonana.

Ny Fiangonana Fifohazam-Panahy Loterana Malagasy (FFPLM) naorin' ilay mpiandry atao hoe Mama Olga. Ao Anolaka any Fianarantsoa no misy ny foibeny.

Ny Fiangonana Prôtestanta Loterana Malagasy (FPLM). Ao Ankofafa any Fianarantsoa ny misy ny foibeny.

Ny Fiangonana Loterana Sinoa dia fiangonana loterana anatanterahan' ireo teratany sinoa loterana ny fanompoam-pivavahany.

Ny Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara (FJKM) dia niforona vokatry ny fitambaran' ny fiangonana telo notarihin' ny London Missionary Society (tonga teto tamin' ny taona 1818) ny Société des Missions Evangeliques de Paris (tonga teto tamin' ny taona 1867) ary ny Frends Foreign Missionary Association (tonga teto tamin' ny taona 1897). Tamin' ny taona 1968 vao nitondra io anarany FJKM io ity fiangonana ity.

Ny Misiona Evanjelika Teratany eto Madagasikara (METM) dia fiangonana naorin' ny Pastora Rakotobe Andriamaro tamin’ ny taona 1955.

Ny Fiangonana Malagasy Tranozozoro Antranobiriky (FMTA) dia fiangonana niala tamin' ny London Missionary Society (LMS) tamin' ny taona 1894. Ny Pastora Rajaonary no nitantana an' io fiangonana voalohany.

Ny Fiangonana Prôtestanta Vaovao eto Madagasikara (FPVM) dia fiangonana niala avy amin' ny FJKM, naorin' ny Mpitandrina Randrianantoandro Jean Joseph tamin' ny taona 2002.

Ireto no ngezangeza amin' ireo fiangonana ireo:

• ny Fiangonana Kristiana Prôtestanta Malagasy Vavolombelona, niorina tamin' ny taona 1967.
• ny Fiangonana Kristianina Fifohazana eto Madagasikara (FKFM)
• ny Fiangonan' ny Fifohazan' ny Mpianatry ny Tompo, niorina tamin' ny taona 1954
• ny Fiangonan' ny Fifohazam-Panahy Malagasy, niorina tamin' ny taona 1963/64.

Ny anglikanisma eto Madagasikara dia hita amin' ny alalan' ny Eklesia Episkopaly Malagasy, hafohezina amin' ny hoe EEM. Azo lazaina ho niorina tamin' ny taona 1864 na 1969 ny EEM.

Ny Fiangonana Adventista Mitandrina ny Andro Fahafito eto Madagasikara dia niorina teto tamin' ny taona 1927. Misiônera avy ao amin' ny nosy Maorisy no nitondra ny adventisma teto Madagasikara tamin' ny taona 1910.

Tonga teto amin' ny Nosy tamin' ny alalan' ny Misiona Biblikan' i Madagasikara tamin' ny taona 1932 ny finoana batista. Ny trano fiangonana batista voaorina voalohany dia ny ao Ankadivato tamin' ny taona 1935. Novana anarana ka natao hoe "Fiangonana Batista Biblika eto Madagasikara" tamin' ny taona 1963 ny fiangonanana najoron' ny Misiona Biblikan' i Madagasikara.

Ny Fiangonana Batista Finoana dia iray amin' ireo sampan' ny batisma eto Madagasikara.

Ny Fiangonana Batista ara-Pilazantsara dia iray amin' ireo sampan' ny batisma eto Madagasikara.

Ny Fiangonana Pentekôtista Mitambatra dia fiangonana naorin' ny misionera Chris Richardson mivady tamin' ny taona 1970. Ny tobin' io fiangonana io dia ao Ambohidratrimo Antananarivo.

Ny Fiangonan' Andriamanitra (na Assemblée de Dieu) dia fiangonana ara-pilazantsara niorina teto Madagasikara tamin' ny taona 1967.

Ny Fiangonana Jesosy Mamonjy dia fiangonana niorina ara-panjakana tamin' ny 1963 teto Madagasikara taorian' ny asa fitoriana Filazantsara nataon' ny misiônera amerikana Mounir Aziz Daoud sy Jane Collins vadiny. Ao Ankorondrano, Antananarivo no misy ny foibeny.

Ny Fiangonana Apokalypsy eto Madagasikara (FAM) dia fiangonana natsangan' i pasitera Mailhol André Christian Dieu Donné tamin' ny taona 1996 izay mifototra manokana amin' ny fanazavana sy fampianarana ny misiterin' ny bokin' ny Apokalypsy. Rehefa niitatra any ivelan' i Madagasikara io fiangonana io dia niova anarana ka atsoina hoe Fiangonana Apokalypsy Maneran-tany (izay hafohezina amin' ny hoe FAM ihany).

Ny Fiangonan' i Jehovah Tompon' ny Sabata andro faha-7 (FJTSa7).

Mitombo isa hatrany ny fiangonana ara-pilazantsara sy pentekôtista, ka ireto ny sasany amin' izany:

• ny Fiainana Ao amin' i Kristy (FAK), niorina tamin' ny taona 1985.
• ny Jesosy Famonjena
• ny Vahao ny Oloko
• ny Fiangonana Evanjelika Shine, niorina tamin' ny taona 2004.
• ny Fiangonan' ny Ampakarina (FnA)
• ny Fiangonana Mahery ny Ran' i Jesosy
• ny Fiangonana Rhema
• ny Eglise Universelle du Royaume de Dieu, niorina tamin' ny taona 1998
• ny Communauté Evangélique Indépendante de Madagascar (CEIM), niorina tamin' ny taona 1991.
• ny Fahazavan' i Kristy (FAKRI), niorina tamin' ny taona 1996.
• ny Tafik' i Jesosy Kristy (TAJEKRI)
• ny Eglizy Sambofiara eto Madagasikara (ESM)
• ny Centre Parole Vivante niorina tamin' ny taona 1993.
• ny Communauté Evangélique du Réveil, niorina tamin' ny taona 1990.

Mikambana ao amin' ny Fiombonan' ny Fiangonana Protestanta eto Madagasikara (FFPM) ireo fiangonana protestanta lehibe roa dia ny ny Fiangonana Loterana Malagasy sy ny Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara. Izany fiombonana izany dia tanterahina amin' ny fiaraha-mivavaka sy fananganana sehatra na fotodrafitrasa iraisana ara-tsôsialy (indrindra ny fampianarana sy ny fitsaboana). Samy mampiasa ny Baiboly prôtestanta ireo Fiangonana ireo ary iombonany koa ny fampiasana boky fihirana sy tiona FFPM. Manana ny lalàm-panorenany manokana sy ny fitsipi-piaraha-miasany ary ny biraony ny FFPM.

Ny Fiangonan' i Jesoa Kristy eto Madagasikara sy ny Fiangonana Loterana Malagasy ary ny Eklesia Episkopaly Malagasy dia mpikambana ao amin' ny Fiombonan' ny Fiangonana Kristiana eto Madagasikara (FFKM) miaraka amin' ny Eglizy Katôlika Apôstolika Rômanina (EKAR).

Manana ny fikambanany koa ny fiangonana mitovy firehana ka anisan' izany ny Fivondronan' ny Fiangonana Batista Biblika eto Madagasikara (FFBBM) izay mamondrona ny fiangonana batista biblika eto amin' ny Nosy.

• Prôtestantisma
• Kristianisma eto Madagasikara
• Baiboly malagasy
• Baiboly prôtestanta amin' ny teny malagasy
• Fifohazana (kristianisma malagasy)

1. ↑ Bureau of African Affairs (3 May 2011). "Background Note: Madagascar". U.S. Department of State.
2. ↑ ^2,0 et ^2,1 Tantaran'ny FJKM: http://fjkmrenneslaval.com/sp-vfa37/tantaranny-fjkm/
3. ↑ Tsy tena nilaina ny hamakiana izany satria tsy neken'ny Papa ho vakina; tsy mbola voadika amin'ny teny malagasy rahateo ny Baiboly katolika; ny toriteny na ny vakiteny dia nataon'ny misionera katolika ho tsara kokoa raha atao amin'ny teny latina na dia tsy tafita amin'ny Malagasy aza izany.
4. ↑ J. Rabemanahaka, J. Rennes, G. Razafindrakoto, "Calvin - ny Andro moderna", ao amin'ny Tantaran'ny Fiangonana, 1964, p.69
5. ↑ J. Rabemanahaka, J. Rennes, G. Razafindrakoto, "Calvin - ny Andro moderna", ao amin'ny Tantaran'ny Fiangonana, 1964, p.70.
6. ↑ ^6,0 et ^6,1 J. Rabemanahaka, J. Rennes, G. Razafindrakoto, "Calvin - ny Andro moderna", ao amin'ny Tantaran'ny Fiangonana, 1964, p.71
7. ↑ Raminosoa Marcel (Mpandridra), Inona moa ny FFPM ?, Antananarivo, 2003, p. 1.
8. ↑ ^8,0 et ^8,1 FJKM Rennes-Laval "Tantaran'ny FJKM: 45 taona"
9. ↑ Fjkm-ambalavaoisotry "Tsiahy ny tantaran'ny FJKM" Archived Janoary 11, 2019 at the Wayback Machine