Lahatsoratra Masôretika

Ny Lahatsoratra Masôretika na Soratra Masôretika dia lahatsoratry ny Baiboly hebreo nampitain' ny Masôrah, vokatry ny asan' ny manam-pahaizana jiosy atao hoe Masôreta tamin' ny Andro Taloha sy tamin' ny Andro Antenatenany. Mety tao amin' ny lahatsoratra atao hoe "prôtô-masôretika" voasoratra tamin' ny faran' ny taonjato voalohany tal. J.K. izany. Tamin' ny fanombohan' ny vanim-potoana kristiana dia noraisina hatao fototra hiaingana amin' ny fandikan-tenin' ny Baiboly maro ny lahatsoratra masôretika, ka anisan' izany ny Peshitta.

Ny lahatsoratra masôretika dia ahitana fahasamihafana amin' ny dikan-teny na fanitsiana hafa tranain' ny Baiboly, toy ny Baiboly samaritana, ny Septoajinta ary ny Soratanam-piraketan' i Komràno izay ahitana fifanahafana eo amin' izy samy izy amin' ny andalana sasany tsy itoviany amin' ny lahatsoratra masôretika. Izany dia nahatonga ny eo amin' ny sehatry ny fikarohana momba ny Baiboly hihevitra fa mitovy lenta amin' ny maha samy karazam-Baiboly azy toy ireo karazany hafa ny lahatsoratra masôretika izay napetraka ho filamatra taorian' ny naharavan' ny Tempolin' i Jerosalema.

Voasoratra amin' ny abidy hebreo izay tsy ahitana afa-tsy renisoratra ny Baiboly hebreo tany am-piandohany. Ny fametrahana ny marika maneho zanapeo (atao hoe nikkud) sy maneho tsindrimpeo dia mety ho natao tamin' ny Andro Antenatenany, na dia mihevitra aza i Johannes Buxtorf tamin' ny taonjato faha-17 sy ny maro hafa fa efa hatramin' ny andron' i Ezra (na Esdrasa) no nanaovana izany. Ny fomba fametrahana ireo marika ireo, izay nataon' ny Jiosy tany Babilôna (izay atao hoe "lamina babilôniana") dia voasolon' ny an' ny Jiosy tany Palestina (izay atao hoe "lamina tiberiana") izay niforona tamin' ny taonjato faha-9 na faha-10 taor. J.K. Ny Kôdeksan' i Alep, izay angamba dika mitovy voalohany fenon' ny lahatsoratra masôretika, dia voasoratra tamin' ny taonjato faha-10 taor. J.K.

• Baiboly samaritana
• Septoajinta
• Soratanam-piraketan' i Komràno