Gôlgôta

I Gôlgôta na Kalvary na Kalvery na Ikarandoha dia havoana teo ivelan' i Jerosalema, izay namatoran' ny Rômana ny olona voaheloka ho faty amin' ny hazo fijaliana. Araka ny Filazantsara ao amin' ny Baiboly kristiana dia io no toerana nanomboana an' i Jesoa amin' ny hazo fijaliana. Niteraka adihevitra ny toerana misy azy: tamin' ny taonjato faha-4, teo ambany fitarihan' i Helena, renin' ny emperora Kônstantino I, dia nisy dongona kely iray voatondro ho ilay toerana nanomboana an' i Jesoa. Io toerana io no antsoina ankehitriny hoe Gôlgôta, na dia maro aza ny mpahay tantara no misalasala ny amin' ny maha tena izy an' io toerana io. Tafiditra ao amin' ny Bazilikan' ny Fasana Masina izy io ankehitriny.

Avy amin' ny teny grika hoe Γολγοθα / Golgotha, izay avy amin' ny anarana arameana hoe gulgalt na gulgūltá na gulgota, izay midika hoe "karandoha" io anarana io. Amin' ny teny hebreon' ny Baiboly io anarana io dia ny hoe gulgōlet. Io no nadika amin' ny teny latina hoe Calvaria (ao amin' ny Baiboly amin' ny teny latina atao hoe Volgata) na Calvarium, ka nogasina hoe Kalvary na Kalvera. Antsoina hoe Κρανιου Τοπος / Kraniou Topos koa izy amin' ny teny grika. Nantsoina amin' izany anarany izany io havoana io, angamba noho izy niendrika karandoha, fa tsy noho ny fisian' ny karandohan' olona novonoina teo. Ao amin' ny Baiboly prôtestanta amin' ny teny malagasy dia atao hoe Ikarandoha koa io toerana io.

Araka ny lovantsofina dia eo amin' ny misy ny Bazilikan' ny Fasana Masina (taonjato faha-4) no nisy an' i Gôlgôta, ao afovoan' ny tanànan' i Jerosalema ankehitriny. Tamin' ny andron' i Jesoa dia tany ivelan' ny tanàna no nisy io havoana io, tsy lavitra ny iray amin' ny vavahadin' i Jerosalema, ka mora tamin' ny mponina ny nanatrika ny famonoana ny olona nomelohina hofaty.

I Kalvary na Gôlgôta dia voalaza ao amin' ny filazantsara efatry ny Testamenta Vaovao rehetra:

• Matio (27:33-35): "³³Ary rehefa tonga teo amin' ny tany atao hoe Golgota izy, izany hoe Ikarandoha ³⁴dia nomeny divay miharo afero Izy hosotroiny; ary nony nanandrana izany Izy, dia tsy nety nisotro. ³⁵Ary rehefa voahombony tamin' ny hazo fijaliana Izy, dia nanaovany loka no fizàrany ny fitafiany." (Ny Baiboly);
• Marka (15:22-24): "²²ary Izy dia nentiny tao amin' ny tany atao hoe Golgota izay adika hoe tanin' ny karan-doha. ²³Dia nomeny divay miharo mira izy hosotroiny, fa tsy nety nisotro. ²⁴Nony voafantsika tamin' ny hazo fijaliana izy, dia nozarainy ny akanjony, ka loka no nataony hahazoany izay ho anjarany avy." (Ny Baiboly Masina);
• Lioka (23:33): "Ary rehefa tonga teo amin' ny tany atao hoe Ikarandoha izy, dia teo no namonoany an' i Jesosy sy ireo olon-dratsy ireo, ny anankiray teo ankavanany ary ny anankiray teo ankaviany." (Ny Baiboly);
• Joany (19:17-18): "¹⁷Nentin' i Jeso ny hazo fijaliana, dia tonga teo amin' ny toerana atao hoe Kalvery izy, na hoe Golgota amin' ny teny hebrio. ¹⁸Teo no namantsihany azy tamin' ny hazo fijaliana, niaraka tamin' ny roa lahy hafa koa izay nofantsihana teo an-daniny roa, fa Jeso teo afovoany." (Ny Baiboly Masina).

Miseho inefatra ny teny hoe לְגֻלְגַּלֹתָם / Legulgualotam, ao amin' ny toko voalohany amin' ny Bokin' ny Nomery, (Nom. 1:2, 18, 20 ary 22). "Isan-doha" na "isaky ny karandoha" no andikana azy ireo, toy ny ao amin' ny Bokin' ny Eksôdôsy (Eks 16:16 na 38:26) sy ao amn' ny Bokin' ny Nomery (Nom 3:47). Fa ao amin' ny Bokin' ny Mpitsara (Mpits 9:53, Abimeleka) sy ny Boky faharoan' ny Mpanjaka (2Mpits 9:35, Jezebela), ny hoe גֻּלְגָּלְתּ / Gulgolet dia midika hoe "karandoha".

Ny Testamenta Vaovao dia mamaritra an' i Kalvary ho toerana akaikin' i Jerosalema (Joany 19:20), ivelan' ny manda (Hebreo 13:12) araka ny lovantsofina jiosy. Io no toerana nanomboana an' i Jesoa tamin' ny hazo fijaliana, ary nandevenana azy koa taorian' ny famonoana azy.

Ny lovantsofina kristiana iray dia mametraka ny toerana misy ny fasan' i Kristy eo ambanin' ny Eglizin' ny Fasana Masina hatramin' ny "famoronan' ny emperoravavy Helena" azy tamin' ny taona 326; fa ny lovantsofina hafa kosa mametraka azy io any amin' ny toerana mifanipaka samihafa: ao avaratry ny tendrombohitra Ziôna araka ny voalazan' i Eosebiôsy avy any Kaisaria;eo an-tampon' ny tendrombohitra Ôliva na ny tendrombohitr' i Gibeôna araka ny voalazan' i Epifaniôsy avy any Salamisy. Ny taonjato telo teo anelanelan' ny fanomboana sy ny fahitana ny toerana misy azy dia niteraka fisalasalana ny amin' ny maha azo itokiana azy ary manazava ny fisian' ny adihevitra be efa hatry ny ela ka hatramin' izao momba ny toerana lazaina fa misy azy ankehitriny.

Teo amin' i Gôlgôta no nanorenan' ny emperora rômana Kônstantino Lehibe ny Fiangonan' ny Fasana Masin' i Jesoa manodidina ny taona 326-332. Io koa no toerana voalaza fa nahitan' i Helena renin' i Kônstantino, tamin' ny taona 326, ny fasan' i Jesoa sy ny "hazo fijaliana marina". Io no toerana masina lehibe ho an' ny kristianisma sady anisan' ny toerana masina indrindra ao amin' ny Tany Masina.

Tamin' ny taona 1885, i Charles Gordon (miaramila britanika) dia nanolotra toerana hafa tokony hisy an' i Kalvary, dia ny zaridainan' ny Fasana, izay eo avaratry ny Fasana Masina eo amin' ny manodidina ny Vavahadin' i Damaskôsy ary nanomboka tamin' ny andron' ny Empira Bizantina. Izany dia toa mifanaraka amin' ny filazalazana ao amin' ny Evanjelin' i Joany (Joa 19:41): "Nisy saha anankiray kosa tao amin' ilay toerana namantsihana an' i Jeso, ary nisy fasana vaovao tsy mbola nandevenana olona tao anatin' ilay saha." (Ny Baiboly Masina). Ao amin' ilay zaridaina dia misy vato mideza misy lavaka lehibe roa izay mitovy amin' ny mason' ny karandoha.