Dialèt bresà

El bresà (bressan en lombàrt ocidentàl; en Italià dialetto bresciano), l'è 'na parlàda che fa part del ram gallo-italico de le lèngue romànze. Se 'l pàrla, 'ndèle sò diferènte varietà, endèl teretóre de la pruvìncia de Brèsa.

'Na bùna part de le paròle del Bresà le g'ha urìgin latìna, compàgn de l'italià: difàti i dialècc del Lombàrt i vé del latì volgàr parlàt en chèle zòne abitàde al tép de la culunizasiù romàna de zèncc de stìrpa cèltica. El teretóre bresà, en particolàr l'è stat séde dei Galli Cenomani che i s'è stabilìcc a sò ólta sùra a le popolasiù che gh'èra za lé, facilmènt de stìrpa compàgna ai Liguri e ai Euganei endèle ài e de zèncc de urìgin Etrüsca 'ndèle pianüre. Piö tàrde 'l teretóre bresà l'è stat envadìt dei Longobardi, popolasiù germànica che vignìa de la Scandinavia. La lèngua dei Longobardi la g'ha lasàt mìa póche órme 'ndèle paròle bresàne.

El Bresà 'l fà part del ensèma de le lèngue romànze, e 'n particolar, secóme che l'è 'n dialèt lombàrt, el fà part del ram Gallo-itàlico.

Endèla categurìa dei dialècc del Lombàrt, el Bresà 'l se piàsa, 'nsèma al Bergamàsc e al Cremàsc, 'ndèi dialècc Lombàrt Orientài.

Le variàncc del dialèt bresà i è tàte. Per lo piö se tràta de variasiù de prunùncia piötòst lezére, ma sèrte parlàde, compàgn per ezèmpe del Mezanés (dialèt de Lemezàne) e i dialècc de la Àl Camònega, le ezebés diferènse piö marcàde, al pónt che 'l deènta difìcil pò a capìss de giü con l'óter.

L'oter variànt del bresà l'è ol gardesan, ol gardesan l'è calcolàt un dialètt a part dal bresà en alcün cas.

La distribusiù del Bresà la corespónt piö o méno ai cunfì aministratìf de la pruvìncia. Secóme che la Pruvìncia de Brèsa l'è piötòst grànda, apò a le varietà de dialèt i è tàte e le resènt de la 'nflüènsa dei dialècc parlàcc endèle pruvìncie vizìne. Endèla zòna ucidentàl el Bresà 'l sföma 'ndèl Bergamàsc (che 'l se 'nsömèa fés) sènsa 'n cunfì nèt. Endèle parlàde de la bàsa (teretóre de pianüra 'ndèl sud de la pruvìncia) l'è fàcil reconóser l'acènto cremunés e mantoà, aisebé che l'è 'l Bresà che 'n realtà 'l scunfìna. I dialècc parlàcc a Àsola (MN), Castiù (MN), Castèl (MN), Ostià (CR), Robèc (CR), ecc. i è dialècc piö vizì al Bresà che nó al Mantoà o al Cremunés.
A nòrt, endèla pàrt setentriunàla de la Al Camònega i dialècc i è piötòst de tìpo Lombàrt-Alpìno, sul de la média àl a nì 'n zó i ciàpa le caraterìstiche tìpiche del Bresà. El Bresà 'l scunfìna apò a 'ndèl teretóre de la pruvìncia de Trènt. I dialècc de la àl de Léder e la àl d'Àmpola i è cunsideràde variàncc locài del Bresà.

La descrisiù e i ezèmpe riportàcc en chèsto artìcol i se referés a la varietà parlàda 'ndèl'àrea urbàna de Brèsa. I prensépe generài i è bù apò a per le ótre varietà del Bresà, aisebé che 'l sape normàl troà de le diferènse locài importànte.

El Bresà 'l g'ha 9 vocài e 20 consonàncc.

	bilabiàl	labiodentàl	dentàl	alveolàr	postalveolàr	palatàl	velàr	labiàl-velàr
plusiva	p  b			t  d			k  g
nazàl	m			n
vibrànt				r
fricatìva		f  v		s  z	(ʃ)
africàda					ʧ  ʤ
aprosimànt						j		w
lateràl				l		ʎ

• Le consonàncc sonóre /b/, /d/, /g/, /v/, /z/, /ʤ/ se le tróa mài a la fì de la paròla.

• El fonéma /ʧ/ l'è prununciàt [j] quan che 'l vé prima de 'na consonànt. Chèsto 'l söcét mài en mès a 'na paròla perchè la sequènsa /ʧ/+consonànt la ezìste mìa 'n Bresà. Envéce, 'l pöl capetà semài che 'l fonéma /ʧ/ l'è 'n puzisiù finàl de 'na paròla che la vé prìma de giöna che àmbia per consonànt. Per ezèmpe:

i è nacc a Bèrghem - [iɛnaʧaˈbɛrgɛm]

i è nacc vià - [iɛnajˈvja]

• La consonànt lateràl palatàl /ʎ/ se la tróa apéna 'ndèla paròla englià /enˈʎa/ (che völ dì de là) e 'ndèl vèrbo sbaglià e 'ndele sò fùrme cuniugàde. Ezèmpe:

vé 'nglià a éder - /venʎaaˈedɛr/

me só sbagliàt - /me so sbaˈʎat/

• I suòni /j/ e /w/ i è semi-consonàncc aprosimàncc, palatàl la prìma e labiàl-velàr (coarticulàda) la segónda. I è fonémi diferèncc de le vocài /i/, /u/. Le còpie mìnime riportàde 'ndèl ezèmpe che sóta, le mèt en evidènsa chèsta situasiù:

quàt /kwat/= it. quanto

cuàt /kuˈat/= it. covato

piàt /pjat/= it piatto

piàt /piˈat/= it morso

• En sèrte zòne, el suòno [s] el vé süstitüìt còn [h]. Chèsto 'l capèta suradetöt endèi dialècc de la Val Trompia, de la Àl Camònega e 'n Franciacürta. En chèste zòne, per conseguènsa, Brèsa 'l vé prununciàt [ˈbrɛhɔ] 'nvéce che [ˈbrɛsɔ].

Gh'è de dì che apò a 'ndèle zòne 'ndóche chèsto fenòmeno l'è la régola, gh'è dele ecesiù interesàncc de tègner en cönt. Paròle còme grasie le vé mài prununciàde *[ˈgrahje]. La prunùncia più fàcil de troà 'ndèle generasiù piö züine l'è [ˈgrasje], ma de le persùne ansiàne l'è mìa rar sintìl prununcià amò [ˈgrahʧe] che l'è la versiù piö genüìna.
En quàc óter ezèmpe de chèsta caraterìstica:

licensià / lehencià -> [liʧenˈsja] / [lehenˈʧa] ma mài [liʧenˈhja]

pasiunàt / pah•ciunàt -> [pasjuˈnat] / [pahʧuˈnat] ma mài [pahjuˈnat].

• El fonéma /ʃ/, aisebé che'l vègne dopràt endèn nömer sèmper piö grant de paròle, l'è mìa genüì e 'l vé dopràt suradetöt per le paròle che vé de l'italià e de ótre lèngue. Per ezèmpe:

scià /ʃiˈa/ = it. sciare

sciàmpo /ˈʃampo/ = en. shampoo

sciòr /ʃɔr/ = mil. sciur (en bànda a la versiù piö genüìna siòr).

El Bresà 'l g'hà 9 fonémi vocàlech:

IPA	Descrisiù	Ezèmpe
i	Anteriùr seràda mìa srotondàda	sic /sik/
e	Anteriùr semi-seràda mia srotondàda	sét /set/
ɛ	Anteriùr semi-deèrta mìa srotondàda	sèc /sɛk/
a	Anteriùr deèrta mìa srotondàda	sac /sak/
o	Posteriùr semi-seràda srotondàda	ciót /tʃot/
ɔ	Posteriùr semi-deèrta srotondàda	sòc /sɔk/
ø	Anteriùr semi-seràda srotondàda	söt /søt/
y	Anteriùr seràda srotondàda	mür /myr/
u	Posteriùr seràda srotondàda	mur /mur/

Apéna tré fonémi vocàlech i è pirmitìcc endèla sìlaba finàl semài che chèsta l'è mìa acentàda:

• el fonéma /a/, ma apéna endèle sìlabe deèrte
• i fonémi /o/ e /e/, tat endèle sìlabe deèrte cóme 'nde chèle seràde.

Dèle ótre vocài le pöl véser prezènti 'ndèle paròle töde 'n prèst de ótre lèngue.

El suòno finàl endèle paròle caàj, mài, formài, ecc. l'è 'n realtà la consonànt aprosimànt /j/.

Del pónt de vìsta stretamènte fonétic, la -j finàl l'è difìcil de distìnguer del fonéma vocàlec /i/, ma la sò natüra de consonànt en chèsto càzo l'è mitìda 'n evidènsa del comportamènt denàcc a 'na vocàl, cóme 'ndèi ezèmpe che sóta:

dés gnàri enfilàcc fò - se 'l prunùncia [des'ɲariɱfilaj'fɔ].

la e- de enfilàcc la sparés perchè la -i de gnàri l'è 'na vocàl.

dés caàj enfilàcc fò - se 'l prunùncia [deskaˈajɛɱfilajˈfɔ].

el vé mài en zó - se 'l prunùncia [elvemajɛn'zo].

g'hó du formài endèla moscaröla - se 'l prunùncia [godufor'majɛndɛlamosca'røla].

le e- de enfilàcc, en e endèla le sparéss mìa perchè le -i finài le se compórta mìa de vocài ma cóme 'na semi-vocàl /j/.

Endèna bùna part de le varietà del Bresà, 'l fonéma /a/ 'l vé rindìt condèl alòfono [ɔ] quan che chèsto l'è l'öltem suòno de 'na paròla (semài che la sìlaba l'è mìa acentàda; bizògna sta atènti a mìa cunfundìl condèl fonéma /ɔ/).

Ezèmpe de /a/ finàl:

[ˈlynɔ] (lüna)

[sɛtɛˈmanɔ] (setemàna)

A diferènsa del Lombàrt Ucidentàl, el Bresà — isé cóme i óter dialècc del Lombàrt Orientàl — el g'ha mìa vocài lónghe 'n upuzisiù a vocài cürte. Endèle paròle cóme caàl (it. cavallo), caaöcc (it. libellula), péer (it. pepe), deèrt (aperto), ecc., le dò vocài le fùrma 'n iàto.

Del pónt de vìsta stòrich, chèsta situasiù l'è sèmper creàda de la sparisiù de la consonànt intervocàlica -v-, per ezèmpe: caàl < *cavàl < lat. vol. caballus, caaöcc < *cavaöcc, deèrt < *devèrt, péer < *péver < lat. piper.

I prim ezèmpe de tèscc scriìcc en Bresà i è dèi tòch de 'na lòde cunusìda cóme Mayor gremeza il mund no pothevela ancor aver, un tèst scriìt a mà 'ndel sècol XIV e ritroàt a Böegn (Val Trompia).

Datàda 24 de óst del 1339, e ritroàda de Mons. Paolo Guerini endèl Archive Stòrich Civich, gh'è apò 'na Descrisiù de töte le fontàne de Brèsa. Se tràta de 'na descrisiù tècnica cumpilàda de 'n anònim perìt endèla lèngua volgàr bresàna del tép. L'incipit de chèsto docümènt el dis:

"Fontana la qual si trata del canò mayster de li fontani de la rasò del Comun de Bressa è in dela tera de Mompià..."

Fórse póch piö recènt l'è la Passio Christi (conusìda apò col sò incipit: "Cum fo tradith el nos Segnor") ritroàda del Giuseppe Bonelli endèn còdes dei Disciplinati de S.Cristoforo de Brèsa e püblicada per la prima ólta 'ndèla rivista "Brixia Sacra" 'ndèl 1914. Se pènsa che la sàpe datàbil 'ntrà la fì '300 e 'l prensépe del '400. Endel stès còdes, gh'è stat ritroàt piö de recènt du óter tèscc, coévi del prim, cunusìcc come "Planctus Virginis Mariae" e "Sententia finalis iudicii", che 'nséma co la Passio i costetöesarès 'na sórt de ofése paralitürgich per el dé del Giöedé Sant^[1].

Cum fo tradith el nos Segnor
e vel dirò cum grandt dolor
Al tempo de quey malvas Zuthé
Un grant consey de Christ sì fé

Chi vol othí grant pietath
Ascolt la Virgen ch’à parlath.
Quant ela vith el so fiol
Morí in cros a xí grant dol

Contra tug i pechathor conclusiva
La quala Yesú Christ nos Segnor darà
Quant a la fí del munt lu si vegnirà
Xí cum De veras in sua mayestath
E che ognom sí serà resuscitath
Cum el proprio corp e cum l’anima
I quay in quest munt viveva insema.

En bèl pó piö cunusìda l'è però la Massera da bè en cumpunimènt en vèrs de Galeàs dei Urs (en italià: Galeazzo dagli Orzi), segretàre de Mariotto Martinengo, en nòbil del pòst, püblicàda a Brèsa 'dèl 1554, endóche gh'è descriìt le virtü de la bràa maséra Flor de Coblat, endóche Coblat l'è la versiù antìca de Cobiàt, en italià Collebeato, che alùra l'èra en paizì tacàt ai mucc a nort de la cità de Brèsa.

Al dé d'encö, la prudusiù leterària l'è crisìda 'n quantità e se tràta per lo piö de comédie 'n dialèt e cumpunimèncc de poezìa. Àngel Canòssi (1862-1943) l'è la figüra piö 'mportànte de la poezìa en Bresà, ma i mèrita de véser regordàcc apò l'Aldo Cibaldi nasìt a Salàdega 'ndèl 1914 e mórt a Gösàc endèl 1995, el manerbiés Ricardo Regósa, e 'l Franco Fava de Izé, ecc.

Ön òm el gh'ìa du s'cècc.
E 'l piö zùen el dizè al sò bobà: "Bobà, dèm la part de béni che me pertóca!" e lü el ga fé le parcc.
Póch dòpo el piö zùen, fat sö töta la sò ròba, el se metè 'n viàs per ön paés lontà, e là 'l maiè föra töt el sò, endèi vése.
Dòpo che 'l g'ha consömàt töt, s'è fat en quèl paés öna gran caristìa, e lü 'l scomensè a troàs en bizògn.
E l'andè e 'l se metè a sèrver giü de quèl paés che 'l la mandè endèi sò camp a fà pascolà i porsèi.
E l'aerés volìt impienì la sò pànsa de le taèle che i mangiàa i sì, ma nisü ghe 'n dàa.
Tornàt pò 'n lü, 'l dizè: "Quàcc servitùr en cà del mè pàder i g'ha abondànsa de pà, e ché mé möre de fam.
Learò sö, e 'ndarò da mè pàder e ga dizarò: Bobà, ó pecàt cóntro 'l Signùr e cóntro de vó;
Zà no só piö dègn d'èser ciamàt vòst fiöl; tignìm cóme giü dèi vòst servitùr".
E, leàt sö, l'andè de sò pàder. Sò pàder el la vedè, che l'éra amò de lóns, el s'è moìt a compasiù e, corèndogh incóntra, el gh'è sbalsàt al còl e l'ha bazàt.
Alùra 'l fiöl el g'ha dit: "Bobà, ó pecàt cóntro 'l Signùr e cóntro de vó; zà no só piö dègn d'èser ciamàt vòst fiöl".
Ma 'l pàder el dizè ai sò servitùr: "Zó, prèst, portè ché 'l piö bèl àbit e vistìl, e mitìga l'anèl en dit e le scàrpe 'n pè;
E menè föra 'n vedèl engrasàt e copèl, e mangióm e stóm alégher!
Perchè 'sto mè fiöl cheché l'éra mòrt e l'è resösitàt; l'éra pèrs e l'è stat catàt" e i sa metè a tàola.
E s'cèt piö grant l'éra 'ndèl camp, e 'ndèl vègner a càza, quant che l'è stat vizì, el sentè a sonà e cantà.
E ciamàt föra 'n servitùr, el ga domandè che noità gh'éra.
E lü 'l ghe rispondè: "L'è riàt tò fradèl e tò pàder l'ha copàt ön vedèl engrasàt perchè 'l l'ha ricüperàt sà".
E lü l'è andàt en còlera, e no 'l volìa andà dét; ma sò pàder l'andè föra e 'l se metè a pregàl.
E lü 'n rispòsta 'l ghe dizè: "Ardè, l'è tacc agn che ve sèrve e no v'ó mài dizübidìt; e vó no m'ì mai dat gnà 'n cavrèt per godìmela coi mè cameràde;
E adès che quest àlter cheché, che l'ha maiàt föra 'l sò có le dóne, l'è tornàt, ì copàt per lü 'l vedèl engrasàt!"
E 'l pàder el g'ha rispòst: "Car el mè s'cèt, té te sé sèmper con mé, e quèl ch'è mè l'è tò;
Bizognàa fà past e godìsela, perchè 'sto tò fradèl cheché l'éra mòrt e l'è resösitàt; l'ìe pèrs e l'ó catàt".
Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti gallo-italici, 1853, pag. 53

Al dì d'incoeu Avenon l'è ona frazion del comun de Pertega Bassa, in de la Val Sabbia.

Dìze dóca che ne tép del pròm rè de Cìpri, dòpo che Gotifré de Bugliù l'ìa conquistà Tèra Sànta, l'è vignìt fò che öna sciùra de Guascógna l'è nà a pelegrinà al Sepólcro. Dòpo che l'è turnà a Cìpri, da vargü borlandòcc de òmegn l'è stà maltratà. Éla, sènsa negüne consolasiù, la 's dulìa; e la pensàf de nà dal rè; ma vargü i g'ha dét che la fa la faìga endàren, perchè l'éra tant sènsa spìret che, ólter no èser bù de vendicà i detòrcc di óter, el sofrìa da bislàch i fat a él, sichè quèi che gh'aìa quàlch magù, i se sfogàa cóntra de él. Quand 'sta fómla l'ha sintìt 'sto laùr, desperà de vendicàs, per sentìs om pó solevà del sò mal la pensàf de vulì mortificà la mizéria del rè. La gh'è nà avànti e la ghe dit: "Car el mè sciòr, mé no vègn mìa da él perchè 'l me vendicàs di ensülcc che i m'ha facc; ma per saì cóme 'l fa él a sofrì quèi che i ghe fa, che pòse 'mparà da él a soportài. El sa 'l Signùr come gh'éi dunarès volontèra, da che l'è isè bù de soportài!".
Ol rè, che fìna alùra l'éra stà tardìf e pégher, compàgn che 'l se disciàs fò dal sòn, l'ha scomensàf a vendicà de razù l'ingiüria fàta a 'sta fómla, e dòpo el s'è mit a perseguità de cör quèi che fàa dizonùr a la sò curùna.
Giovanni Papanti, Parlari Italiani in Certaldo, 1875, pag. 142

Bagolin el se troeuva in de la Val del Caffer (ona lateral de la Val Sabbia), al confin cont el Trentin.

Déch tóca che 'ndài tép dal pröm rè de Sìpri, dòpo che Gofrét de Bugliù l'àa ciapàda Tèra Sànta, süsedé che 'na nòbela de Guascógna la né pelegrìna al Sepólcher, e de liò egnéndo, reàda 'n Sìpri, da quàlcie balòs de òm la reseé dle bröte asiù. De la quàl còza, sènsa consolasiù crösàndose, la pansé de reolgìs al rè; ma 'l ghe egné dét da argiü ca l'éra fadìga tràda ìa, perchè a l'éra sé dèbol e sé bascòt che no mìa s'afróncc dèi àtre con östìsia l'endecàs, ma 'l ne toleràa abòt pròpe da coió de quì facc a èl, tat che quì che gh'ìa qualcie rògne a i le sfogàa col fàch dei detòrcc o di ensülcc. Santìda quèla còza liò la fómla, desparàda de endecàs, per véch quàlcie consolasiù del sò dolùr la 's fisè de olì mordì la meschenetà de quèl rè; e, nàdasan pianzèndo denàcc a èl la 'gh déde: "Vö, siór, mé no égn mìa da ö per endèta che 'm spète del detòrt che m'é stà fat, ma 'nvéze de quèla, ev prégo che m'ensegnàf comparté fé a sofrì quì che mé sènte ca i ve fa, asiochè, emparàndo da ö, mé pòse con pasiènsa soportà 'l mè. Ché 'l le sa 'l Segnùr, se 'l podès fà, de töt ciör v' donarès, dal momènt che gh'ì sé bùne spàle".
El rè, che fina aliùra l'éra stà mezariù e pégar, comià s'al se fós desadà, ha scomansà dal tòrt fat a quèla fómla, ca 'l vandeché seeramènt, al persagueté con töt regùr tócc quì che d'aliùra inàcc fàa argót cùtra l'onùr de la sva corùna.
ibidem, pagg. 142-143

Dìze dóca che ai tép del prim rè de Cìpri, dòpo che Gofrét de Bugliù l'ha ìt ciapàt la Tèra Sànta, l'è sücedìt che öna zentildóna de Guascógna l'andè pelegrìna al Sepólcro, e de là endèl tornà, quàndo la riè a Cìpri l'è stàda maltratàda de quàch birbànti. E lé la se 'n dolìa sènsa consolasiù; la pensè de 'ndà a fàn istànsa al rè; ma ergü i g'ha dit che sa perderès el fiàt, perchè l'ìra isé schif e isé póch de bé che gné 'l vendicàa le ingiürie di àlter, ma ànsi el toleràa con gran debolèsa quèle sènsa fì ch'i ga fàa a lü, cóze che quèi che i gh'ìa de le ràbie i ia sfogàa a fàga di despècc. Quàndo la fómna l'ha sintìt 'sto laùr, disperàda de vendicàs, per consulàs del sò mal l'ha pensàt de pià la mizéria de 'sto rè; e l'è 'ndàda de lü a piànzer e a dì: "El mè siòr, mé no vègne de té per ìga vendèta de l'insolènsa che i m'ha fat, ma per ìga sodisfasiù, ta préghe a ensegnàm cóme ta fé a tolerà quèle che i ta fa a té, perchè, a 'mparà da té, a mé pòse tolerà con pasiènsa la mia, perchè 'l la sa 'l Signùr che se mé 'l podès fà, te la donerès, perchè ta sé ön fachì isé brào".
El rè, che fìna alùra l'ìra stat pégher e tàrde, cóme se 'l se fös desedàt, l'ha scomensàt a vendicà 'l mal de 'sta fómna, e l'ha podìt fàl sènsa fadìga, e pò l'è deentàt persecüdùr di piö sevéri de töcc che i fès ergóta cóntra l'unùr de la sò corùna.
ibidem, pag. 144

Mé dich dóca che al tèmp del prim rè de Sìpro, dòpo che Gofrédo de Buglióne l'ha ciapàt la Tèra Sànta, è sücès che öna sciùra de Gascógna isè pelegrinàt l'è nàda al Sepólcro, e nel tornà endré, riàda a Sìpro, l'è stàda maltratàda da dièrs balòs. E, per el dispiazér che la g'ha ìt, l'ha pensàt de lamentàs dal rè; ma ergü i g'ha dit che la fàa la fadìga endàren, perchè 'l rè l'éra tat timorùs e tat da póch che no se podìa sperà che 'l castighès i tórcc dèi àlter, se con ergógna el sorbìa i tórcc che isè despès i ga fàa a lü; e per quèst töcc quèi che gh'ìa con lü quàch brüzùr, no i lasàa de sodisfàs sènsa fàga le piö bröte asiù. Sentìt isè la fómna, e ést che no la podìa endicàs, per soleàs dal dispèt, la s'è risolvìda de pià la mizéria del rè. E isè, pianzìt l'è nàda dignàns a lü e la g'ha dit: "Sciór, mé no ègne da té perchè spére d'éser endicàda de l'afrónt che i m'ha fat, ma per pregàt d'ensegnàm envésce cóme te fé a soportà quèi che sènte che i te fa a té, e al tò ezèmpe a emparà a béer zó el mè, che se podès, el la sa el Signùr, de bóna òia te 'n farès ön regàl, tant che te sarès brào de sorbìtel".
El rè, che fina alùra l'éra stat ön minciù, cóme se 'l se füs desedàt, l'ha scomensàt a castigà sènsa remisiù l'oféza che i gh'ìa fat a 'sta fómna, e per l'aègner l'ha castigàt a bòt töcc quèi che gh'aès ofés l'onùr de la sò corùna.
ibidem, pag. 146

Dìze dóca che nèi tèmp del prim rè de Cìpri, dòpo la conquìsta fàta de la Tèra Sànta da Gottifrè di Buglione, è sücès che 'na gran dàma de Guascógna l'è andàda en pelegrinàgio al Sepólcro e turnàndo 'ndré, rivàda en Cìpri, da dèi gran berechì l'è stàda 'nsültàda en módo vilà; de 'sta ròba lé, lamentàndose sènsa nesöna consulasiù, l'ha pensàt de andà a reclamà dal rè. Ma gh'è stat dit da qualchedü che se bötoràs vìa la fadìga, perchè gl'ìra de vìta isè mischìna e de sè póch, che non soltànt el no vendicàva con giüstìsia le insolènse dèi àlter, ànsi con viltà de biazimàs el soportàva quèle che gh'éra fàte a lü; entant che ognü che gh'ìa quàlche crüsio, el lo sfogàva col fàch insolènsa e vergógna. La fómna, sentèndo 'ste ròbe, desperàda de vendicàs, per quàlche consolasiù de la sò nòia l'ha stabilìt de volì schernì la mizérgia de 'sto rè; e, andàda pianzèndo davànti a lü, l'ha dit: "El mè siòr, mé no vègne a la tò prezènsa perchè spète vendèta de l'insolènsa che m'è stàda fàda, ma a sodisfasiù de quèla, te préghe che te m'ensègne cóme te patìset quèle che mé sènte che i te fa perchè, emparàndo da té, mé pòse portà con pasciènsa la mia; che, 'l la sa 'l Signùr, se 'l podès fà, volentéra te dunerès, perchè te ne sé cozé bù portadùr".
El rè, enfìna alùra stat tard e pégher, cóme se 'l se descès dal sòn, scomensàndo da l'insolènsa fàta a quèsta fómna, che con ràbia l'ha vindicàt, l'è deventàt gran persecütùr de töcc quèi che, cóntra l'unùr de la sò corùna, quàlche ròba ei fès d'alùra en avànti.
ibidem, pagg. 146-147

Dìze dóca che nèi tép del prim rè de Sìpro, dòpo che Gotifé de Bugliù l'ha quistà la Tèra Sànta, öna nòbela de Guascógna, pelegrinànd, l'è nà al Sànto Sepólcro, de dóe tornànt en Sìpro, quàlch barù i l'ha isé vilanamét maltratà. Che, lamentàndes töta sconsolà, l'ha pensà de nà a ricórer al rè. Ma i g'ha dit quàlch d'ü che l'éra fià bütà vìa, perché l'éra isé fiàch e isé de niènt che, óltre no éser bù de castigà con giüstìsia l'insült fà ai óter, el sgorlìa de bislàch sènsa vergógna tancc e tancc dèi óter vèrs de lü, finchè quèi che gh'ìa di crüsi i se sfogàa con dèi dispréze cóntra 'l rè. Endèl séter 'ste laùr, disperàda de no podì vendicàs, tat per podì ìga öna quàlch consolasiù de la sò nòia, l'ha pensà de spónzer la debolèsa del rè. E, prezentàndes pianzèndo, la g'ha dit: "El mè siòr, mé no vègn mìa ché a domandàch giüstìsia de l'asiù che i m'ha fà, ma per sodisfasiù de quèla el préghe de insegnàm cóme 'l fa töte quèle che gh'ó sintìt che i ghe fa a lü, per imparà la maniéra de soportà con pasiènsa la mia; che 'l sa 'l Signùr cóme la dunarès volentéra a lü, che l'è isé bù de portàsela vìa.
ibidem, pagg. 147-149

Dìze dóca che 'ndi tèmp del prüm rè de Cìpri, dòpo fàda la conquìsta de Tèra Sànta da Gofrédo de Bügliù, gh'è sücés che 'na siùra de Guascògna l'è 'ndàda per diusiù fìna al Sepólcro, e 'ndèl turnà 'ndré, riàda 'n Cìpri, l'è stàda maltratàda da sérte balòs sènsa creànse. E sicóme per 'ste laùr l'éra föra de lé, la g'ha pensàt de 'ndà del rè; ma gh'è stat de quèi che i g'ha dit che la tràa vìa 'l fiàt per negót, perchè lü 'l menàa 'na vìta isè fiàca e isè 'nsülsa per el bé, che 'nvése de vendicà con giüstìsia le oféze dèi àlter, el na soportàa ànse con sò gran dizunùr 'na infinità ch'i ghe fàa a lü stès. Al pünto che töcc quèi che gh'ìa vargóta per i còrni, i se sfogàa col fàga di dispècc e col mancàga de rispèt. Sintìda 'ste ròba, la fómna, pèrsa la sperànsa de pödìs vendicà, la g'ha pensàt, cóme per cunsulàs, de spónzer la viltà de 'ste rè; e, 'ndàda töta pianzolènta deànti a lü, g'ha dit: "El mè siòr, mé no vègne mìga a la tò prezènsa perchè vòe éser vendicàda de la oféza ch'i m'ha fat, ma 'n sodisfasiù de quèsta, te préghe che te me 'nsègnet comè té te sopórtet quèle che g'hó sintìt che i ta fa perchè, 'mparàndo da té, pöde soportà con pasiènsa la mé che, 'l Signùr 'l la sa, te donarès ontéra se pödès, zà che te sé isè brào de supurtàle".
'L rè, che 'nfìna alùra l'éra stat lónch e pégher, comè se 'l se desedès 'n quèl momént da 'n sòn, 'l g'ha scomensàt a vendicà fis la vilanàda che i gh'ìa üzàt a 'ste fómna, e pó l'è deentàt ön bòia d'ön persecütùr de töcc quèi che d'alùra inàns i gh'ès fat argót cóntra l'unùr de la sò curùna. ibidem, pagg. 149-150

Dìze dóca che al tép del prém rè de Cìpro, dòp che Gofréd e Buiù l'ha ciapàt Terasànta, è sücidìt che una sióra nòbila l'è nàda al Sepólcro en pelegrinàgio, de dóe 'ndèl vègner endrè, riàda a Cìpro, da di balòs l'è stàda maltratàda pròpe da paezà; del qual laùr lé, fàndo i sò lemèncc sènsa consolasiù, la g'ha pensàt de nà a ricórer al rè; ma gh'è stat dit da vargü che la sarès stàda fatìga sbatìda vià, parchè l'éra tat slenàt e bù de póch che 'nvéze de vendicà con giustìsia i tórcc di óter, el na mandàa zó ànse tancc che i ga fàa agh a lü, con una iltà de fà ergógna; e isè töcc quii che gh'ìa quàch brüzùr endèl stòmech, i sa sfugàa col fàga di afróncc a lü. Sentèndo isè la fómna, pèrsa la sperànsa de pudì ès vindicàda, per refàs a la mèi del sò dispiazér, l'ha decìs de pià 'l rè en la sò mizéria; e, nàda aànti de lü pianzènt, la g'ha dit: "Mè siùr, mé no ègne mìga dinàns de té parchè spére che ta ma èndichet de la oféza che i m'ha fat, ma en compènso, te préghe che ta ma insègnet cóme te fét té a supurtà quèle che sènte che i ta fa, en manéra che mé, 'mparàndo de té, pòse supurtà con pasiènsa la mè; che, el Signùr el la sa, se pudès te la darès a té olontéra, tànto che té g'hét le spàle bùne".
El rè, che fina alùra l'éra stat tardìf e pégher, cóme che 'l s'ès de desmisià in chèl momènt, scomensànt da l'asiù fàda a 'sta fómna, che l'ha castigàda a quèl Dìo, l'è deentàt persecutùr rigurùs fis de töcc quèi che fès vergóta cóntra la dignità de la sò curùna.
ibidem, pagg. 264-265

1. ↑ Tagliani, R., Bino, C.M., "Testi confraternali e ‘memoria’ della Passione a Brescia tra Tre e Quattrocento. Il Planctus Virginis Mariae e la Sententia finalis iudicii dei Disciplini di San Cristoforo", en Filologia e critica, Salerno Editrice - 2011; XXXVI (1): 74-123

• El dialèt de Brèsa (có na gramàtica de baze e en vocabólario) Arqiviad qé: [1]
• En stöde söl dialèt de Toscolà-Madéren Arqiviad qé: [2]
• Proèrbe de Brèsa
• Óter proèrbe bresà, de l'Ólt Sebì e de la Al Camònega
• Manére de dì de l'Ólt Sebì e de la Al Camònega
• Óter proèrbe de Brèsa
• Vocabolàre de Cùrten mai finìt Arqiviad qé: [3]
• Infurmasiù söl dialèt de Bùren Arqiviad qé: [4]
• Ótre infurmasiù a mèret del dialèt de Bùren
• La cantina di Ermete - musica progfolk in dialetto bresciano Arqiviad qé: [5]
• A mèret del dialèt de Bagulì Arqiviad qé: [6]

v • d • e Lengua lombarda
In general	Gramatega lombarda · Storia de l'ortografia lombarda · Storia de la lengua lombarda · Difusion del lombard fœura de la Lombardia
Varietà	Lombard Ocidental (milanes, comasch, paves, lodesan, noares, verbanes, ticines, alpin ocidental) · Lombard oriental (bergamasch, bressan, cremasch, cremones, trentin ocidental)
Autor	Pietro da Barsegapé · Uguçon da Laodho · Bonvesin de la Riva · Carlo Assonega · Lanzin de Cort · Carlo Maria Maggi · Francesco De Lemene · Meneghin Balestree · Isep Parin · Carlo Porta · Peder Ruger de Stabell · Angiol Canoss · Bortol Belot · Delio Tessa
Literadura	Liber di Tre Scricciur · Mayor gremeza · Cheribizo · Varon Milanes · La sposa Francesca · La Ninetta del Verzee · Desgrazzi de Giovannin Bongee · A ol Franzesch Olivee · Prineide · El venter de Milan · El miracol de Carabolla · Sonetti prostatici
Musega	Giovanni D'Anzi · Davide Van de Sfroos · Dellino Farmer · Nanni Svampa · I Gufi · Milanese - Antologia della canzone lombarda · Bèpi & The Prismas
Fenomen	Parlà per zeta · Lombardism