Dialett turines

Quest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.

El Torines (nomm nativ: turinèis) l'è on dialett de la lengua piemontesa, parlaa a Turin e in alter comun de la soa provincia.
El dialett de Turin l'è consideraa la parlada central e pussee importanta de tutt el Piemontes e l'è la bas per la grafia comun e la koiné de quella lengua chì.
A bon cunt, el turines de città l'è minga semper consideraa la forma pussee bella e corretta del Piemontes, perchè ormai l'è bell messedaa cont on fracch de paroll italiann, e le parlen ben domà in pocch.

Un òm a l'avìa doi fieui.
Col pì giovo l'ha dit a sò pare: "Dème la parte dij beni che am toca!" e chiel ëd coj beni l'ha faine doe part.
E dë lì a pòchi dì ël fieul pì giovo, butà anse tut col ch'a l'avìa tirà di sò beni, s'è andasne ant un paìs lontan e là, mnand una vita ossiosa e lussuriosa, a l'ha dilapidà ël fat sò.
E dòp d'avèj consumà tut lo ch'a l'avìa, venìa ch'ant col paìs a-j nassù na famin-a dle pì fere, e che chiel comensa a manché dël necessari.
E s'è dasse ardriss e s'è agiustasse al servissi d'un sitadin ëd col paìs, ch'a l'ha mandalo a na soa cassin-a con l'impiégh d'ëmnè i pòrs an pastura.
E a desiderava d'empisse la pansa ëd coj agiand istèss ch'i pòrs a mangiavo; e j'era gnun ch'a-j portèissa.
Ma anfin, antrà 'nt se stèss, l'ha dit: "Quanta gent salarià a cà ëd mè padre l'ha ëd pan an abondansa, e mi i son sì ch'i meuiro ëd fam!
L'é temp ch'i 'm leva dë sì e ch'i vada dë mè padre e ch'i-j dìa: Padre, mi i l'heu pecà contra ël siel e an vòstra presensa;
I son pì nen degn d'esse ciamà vòst fieul; acième com un dij vòstri servitor".
E, alvandse su, l'é vnù dë sò padre. Ma già stë pòvr fieul trovandse giumai vsin a la cà ëd sò padre, chiel-sì l'ha vdulo e, pià dë la compassion, j'é coruje ancontra, l'ha ambrassalo e basalo.
E 'l fieul j'ha dije: "Padre, mi i l'heu pecà contra ël siel e an vòstra presensa; son pì nen degn d'esse ciamà vòst fieul".
Ma sò padre l'ha dit aj sò servitor: "Tirè subit fòra la vèsta pì pressiosa e butèila; buteje sò anèl ant ël dì, causseje ij stivalèt!
E mnetne sì un vitèl bin grass, masselo e fè ch'la cusina a branda, ch'a-j sia un disné e un tratament dë nòsse.
Përché sto mè fieul l'era mòrt e l'è tornà a vive; s'era perdusse, e l'heu tornà a trové". E 's son butasse a tàola.
Ma ël fieul pì vèj grand l'era an campagna; e vnend vers cà, quand a s'è stane vsin, l'ha sentù ch'as sonava e ch'as balava.
L'ha ciamà un di servitor e a l'ha interogalo dël përché 'd cla novità.
E chiel sì j'ha dije: "Vòst fratèl l'é vnù e vòst padre l'ha fàit massé un vitèl bin angrassà përché l'ha ricuperalo san e salv".
A ste paròle sì l'é andàit an còlera, a volìa pì nen antré ant cà. Për lo sò padre, sortend chiel istèss, a s'è fasse a preghelo ëd vorèj antré.
Ma ël fieul, rispondend-je a-j ha dije: "Son tanti ani ch'iv servo e l'heu mai trasgredì un dij vòstri ordin, e voj m'avì mai dame un cravòt dë fé un ragosìo con i mè amis.
Ma apena vnù sto vòst fieul, ch'a l'ha divorà ël fat sò con dë fomne 'd mala vita, ì fàit massé për chiel un vitèl bin angrassà".
Ma ël padre a-j ha dije: "Mè car fieul, ti 't ses sempre con mi, e tut lo ch'a l'é mè, l'é tò;
Ma bsognava dé un gran past e fé na argioisansa, përché tò fratèl lo chërdìa mòrt e l'heu tornalo a vede viv; l'avìa perdulo, e l'heu tornalo a trové".
Bernardino Biondelli, Saggio sui dialetti gallo-italici, 1853, pag. 505

I dìo donque ch'al temp dël prim re 'd Cipri, dòp chë Giofrè 'd Bojon a l'ha conquistà la Tera Santa, l'è arivà chë na fomna ëd bon-a famìa ëd Guascogna a l'è andàita an pelegrinage al Sepolcro; e al ritorn, arivà a Cipri, l'è stàita insultà vilanament dë certi birbant. Chila, lamentandse tuta disperà, a l'ha pensà d'andene a ciamé sodisfassion al re. Ma a-j han dije ch'a sarìa fatica perdùa, përché 'l re a l'era dë vita così mòla e così bon a pòch che ben lontan ëd fé giustìssia dë j'ingiùrie fàite aj àutri, a soportava con la pì vërgognosa viltà cole ch'ij àutri continuament a-j fasìo a chiel; dë manera chë chionque a l'avìa quàich crussi, a lo sfogava fasend al re quàich dëspressi o quàich insult. La fomna, sentend sta rispòsta, disperà ëd podèj otnì vendëta, a l'ha pensà, për consolesse un pò dël sò afan, dë volèj mòrde la dapocagine dël re; e tuta an piorand, l'è andàita dnans al re e "Sgnor" a-j ha dije "I ven-o nen ant vòstra presensa për ch'i spera d'otnine vendëta dë l'ingiùria ch'a m'han fame; ma, për ch'i peussa soportela, iv prego de mostreme com i feve a toleré cole ch'i sento ch'a fan a voj, përché, amparand dë voj, i peussa soporté pasientement la mia; e sa Nossgnor s'iv la darìa volonté a voj s'i podèissa, giaché i le pòrte così ben".
Ël re, ch'a l'era stàit fin alora mòl e pighër, quasi as dësvièissa dël seugn, comensand dë l'ingiùria fàita a cola fomna, ch'a l'ha vendicà severament, dë lì anans a s'é butasse a castighé con tut rigor chionque a comëtèissa qualonque còssa contra l'onor dë soa coron-a.
Giovanni Papanti, I parlari italiani in Certaldo, 1875, pagg. 502-503

Chieri (Cher) el se troeuva a est de la provincia turinesa, pocch lontan de Turin.

Donch i disìa ch'ant ij temp dër prim re 'd Cipro, dòp che Gotifré 'd Bujòn a l'avìa conquistà la Tera Santa, 'na sgnòra dë bin dër paìs ëd Guascogna ant ër torné dël Sepolcro, dova a l'era andàita an pelegrinagi, passand dë Cipro a l'era stàita malament insultà dë 'd gent grama. Magonà e sensa consolassion, a pensava d'andesne lamenté dël re, quand queicun l'ha avertila ëd nen sgairé sò fià; ch'ër re l'era un pòch dë bon, ëd vita vergognosa, ër qual nen mach a fasìa nen giustìssia dij tòrt fàit aj àitri, ma vilment a në surbìa d'ògni sòrt, a la mira chë tuti coj ch'a l'avìo dë desgust as sfogavo fasendije 'd figure e 'd despressi. Sentiend lò cola fomna, per consolesse 'd sò sagrin, pòsto ch'a podìa nen speré giustìssia, a l'ha pensà ëd bostiehé un pòch la viltà dër re e, piorand a l'è andaje dì: "Buca, o Sgnòr, i vegno pa dnans a ti për esse vendicà dl'ingiùria ch'a r'han fame, ma për ch'it më mostre, për mia sola sodisfassion, com ch'it seufre j'ingiùrie ch'at fan a ti; parèj i podreu amparé a pié con passiensa mie dësgràssie; oh! Nossgnòr sa com it je darìa volonté, dë pòsto ch'as dis ch'it sas porteje tanto ben".
Ël re, sin-a a col dì pigher e andurmì, squasi dësviandse dë un seugn, a l'ha comensà per vendiché severament l'afront fàit a cola dòna, e peui dë lì l'è dventà rigid persecutor ëd tuti coj ch'a tentavo queicòssa contra l'onor dë soa coròna.
ibidem, pag. 493

Monteu da Po (Montèu) el se troeuva a est de Turin, in direzion di provincc de Biella e de Vercei.

Aj temp dël prim re 'd Cipri, dòp ël conquist dla Tera Santa fàit da Gotifrè 'd Bujon, na gran sgnora ëd Guascogna an pelegrinagi l'è andàita al Sepolcro, e tornand andré, arivàia a Cipri, da certi balòss l'è stàita vilanament oltragià. E chila, dolendsne senza nsuna consolassion, l'ha pensà ben d'andesne a lamentà dël re; ma a l'han dije ch'a l'avrìa perdù la fatiga, perché 'l re a valìa così pòch che nen mach a fasìa nen giustìssia dle ofèise dij àutri, ma ansi a soportava vilment cole ch'a-j fasìo a chiel istèss, dë manera che chi ch'a l'avìa quàich crussi as sfogava fasendije ògni sòrt dë despressi. Sta sgnora, sentend so-sì, disperà ëd nen podèisse vendiché, pura për sfoghesse ant quàich manera s'è proponusse d'ëstussiché 'l re. E andandsne an piorand dnans dë chiel, a-j ha dije: "Mè sgnor, mi i ven nen dnans dë chiel perché ch'am vendica dl'ingiùria ch'a l'han fame ma, për podèila soporté, i lo prego ëd dime me ch'a fa chiel a soporté cole ch'a-j fan, perché anche mi i peussa amparé a soporté passientement la mia che, se mi i podèissa, Nossgnor lo sa, i lë farìa casché su chiel, ch'a lë savrìa così ben sofrila".
Ël re, che fina anlora a l'era stàit un pigron, come se as desvièissa da un seugn, a l'ha comensà a vendiché me ch'a ël dviva ël tòrt fàit a sta sgnora, e d'anlora an peui a l'ha pì nen perdonà nsun ch'a l'avèissa ofèis l'onor ë soa corona.
ibidem, pag. 497

Pineroeu (Pinareul) l'è voeuna di città pussee important de la provincia turinesa.

Dìo donque che aj temp dël prim re 'd Cipri, dòp che Gotifré 'd Buglione l'ha conquistà Tera Santa, l’è capità che una gentildòna ëd Guascogna fussa andasne an pelegrinage al Sepolcro e che, tornand da là, arivà a Cipro, fussa stàita brutalment oltragià da quàich scelerà. Chila, sensa mai otenì gnun-a sodisfassion, lamentandsne ëd sò, l’ha pensà d'andesne a porté le soe plente al re; ma l'è staje rifert da quàich d'un ch'a l'avrìa përdù sò temp e soa pen-a, përché che chiel l'era tant licensios e così pòch da bin che, nen mach chiel vendicava pa con giustìssia le ofèise fàite aj àutri, ma soportava invece con vergògna cole ch'a l'ero fàite a chiel istèss; mentre che chionque l'avìa quàich crussi, lo sfogava sensa prové né onta né vergògna. La gentildòna, sentì so-sì, përdùa qualonque speransa d'esse vendicà, tant për procuresse un poch ëd consolassion, s'è proponusse 'd vorèj mòrdi la miseria ‘d col re: e dòp d'essese presentà an piorand dnans a chiel, così l'ha dije: "Sgnor, mi i vegno pa a la toa presensa përché chë mi spera da ti vendeta dl'ingiùria ch'a l'è stàita fàita a mi ma, an sodisfassion ëd cola, ët prego che ‘t më mostre come 't fas a soporté cole chë mi sento a dì ch'a son fàite a ti përché, amparand da ti, mi i peussa ëdcò toleré la mia con passiensa la qual, Nòst Sgnor lo sa, së mi i podèisso felo, volonté darìo a ti, dagià che 't sas così bin porteje".
Ël re, che fin alora l'era stàit mòl e pigher, com s'as fussa dësviasse dal seugn, comensand da l'ingiùria fàita a sta dòna, ch'a l'ha vendicà con asprëssa, l'è dventà severissim persecutor ëd tuti coj ch'a l'avrìo dòp d'alora fàit quaicòssa contra l'onor dë soa corona.

ibidem, pag. 501

• Piemontes comun
• Dialett cunees
• Lengua piemontesa
• Turin

• Vocabolari Milanes-Torines