Paosje
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Paosje ies 't christelik fiès woa-op herdach weurt dat Jezus verreze ies, naodat hae op Goje vriedig gesjtorve waor aan 't kruus. Paosje ies in 't christendom 't belangriekste fiès en 't centrum van de viering van 't kèrkelik jaor. De traditie weurt gedrage door de interpretatie, die besjreve sjteit in Ex 12:14-15: 't paosjlam, teike van bevriejing, ies Christus en de toch door ziè ies 't beeld van de duip. Paulus haet gesjreve: "Ouch oos Pascha ies gesjlach en dat ies Christus". De ièrsjte Christene duipde allein mèt Paosje in de naam van de vader, de Zoon en de heilige Geis.
Viering
bewirk"Paosje houwe" wilt zègke, dat me gebiech haet en ter communie ies gewas. Katholieke, die dat neet höbbe gedoon were Non-paschante geneump. In de Vief gebode van de Kèrk sjteit in 't 4e gebod, dat me ins per jaor moet biechte en in 't viefde gebod dat me in de Paosjtied de Heilige communie moet óntvange.
- Bie de Katholieke weurt op Paosjzóndig 'n plechtige Hoagmès opgedrage in de kèrk. De preester haet dan 'n fièstelike wiet kasuifel aan, naodat in de viertigdaagse vastetied, die veuraaf ging, ummer paars ies gedrage. Zoa waor ouch 't kruus in de vaste mèt 'ne paarse dook, op Goje vriedig mèt 'ne zjwarte en ies 't op paosjdaag mèt 'ne wiete dook bedèk. De week veur Paosje weurt de Gooj week geneump. Wiette dónderdig, Goje vriedig en Paosjzaoterdig (of sjtille zaoterdig) zint de drie daag veur 't hoagfiès.
- De juude viere paosje op de zaoterdig nao de ièrsjte vol maon nao 't begin van de lente. Me èt 't paosjlam, óngedesemp broad en kroed es herinnering aan de oettoch van 't juudse volk oet Egypte. (Ex 12:1-49).
- In 't oaste weurt de verriesenis (Anástasis) neet oetgebeeld. Me geuf waal ein aafbeelding van 'ne sjtralende Christus, dae aafdaalt in de Limbus der vadersj, woa de doaje op hun bevriejing wachte.
- Paosje weurt gevierd mèt aansjletend 'n octaaf dat doert tot beloke Paosje, de ièrsjte zóndig nao 't hoagfiès. 't Woord beloke kump van luike-beloke wat aafsjlete beteikent.
Oarsjpróng
bewirkDe oarsjpróng van 't fiès ies 't juudse Pesach. Van 't woord Pesach ies ouch 't woord Paosje aafgeleid. De gebeurtenisse rónd 't lieje, sjterve en verrieze van Christus zint besjreve in de Biebel, veural in de veer evangelieje in 't Nuuj Testament. De hoofsjtökker 26-27 oet Mattheus, 14-15 oet Marcus, 22-23 oet Lucas en 18-19 oet Johannes vörme de belangriekste brónne.
Kuns en cultuur
bewirk- In tal van kèrke en ander religieus geboewe ies Paosje oetgebeeld in beelde, sjilderieje, in fresco's en in moersjilderinge.
- De lètste daag van 't leve van Jezus were oetgebeeld (mèt zank door soliste en koar) in 'n passie bv. de Mattheus-Passion van Johann Sebastian Bach en die van Heinrich Schütz of in 'n Passiesjpel (mèt theater).
- De nacht van de pauw, 'n toneelsjtök van de Nederlandse sjriever Willem Jan Otten sjpeelt ziech aaf op Sjtille Zaoterdig. De Matheus-Passion van Johann Sebastian Bach vörmp de roaje draod in 't sjtök.
Data
bewirkDe datum van Paosje versjilt per jaor. 't Concilie van Nicea bepaalde in 325 dat 't fiès van Paosje in de westerse kèrke moet were gevierd op de zóndig nao de ièrsjte vol maon in de lente (20 mièrt of 21 mièrt). De data veur de kómmende jaore zint:
Euverigens vèlt de paosjdatum in de oastersj-orthodoxe kèrke neet eder jaor geliek mèt dae in de westerse kèrke.
Ostern en Easter
bewirkD'r Duutsje naam vör Paosje is Ostern en d'r Ingelsje Easter. Jacob Grimm, dae naeve sjprookjes sjrieve ooch an taalkundig en volkskundig oonderzeuk deeg, vroog zich aaf oeë dae Duutsje naam mèt te make how en kieëm via Beda - dae in d'r achste ieëw d'r mond april ostermonat neumde en de beraeëkening va Paosje, die ooch huuj nog gehanteerd wert, makde - op 'n veroondersjtèlde pre-chistelijke lentegodin Ostare. Aafbeeldinge oet d'r 19de ieëw van die godin zeunt bekaand en dao-op treft me ooch knieng of haze aa. Recaent oonderzeuk van d'r naamkundige Jürgen Udolf oet 1999 zaet evvel dat Ostern en Easter in verbaand zow sjtoeë mèt 'n waoërdfamilie oet de Noordgermaanse tale: ausa, mèt water gete; austr, begete en nao 't Aod-Noorse waoërd en 't pre-christelek waterritueel vatni ausa, mèt water begete. In de christeleke Paosjnach sjpelt 't deupritueel ooch 'n centraal rol.
Tradities
bewirk- Paosjei en paosjhaas
't Gebruuk van 't paosjei en de paosjhaas zow truuk goon op heidense rituele. De fièste waore gewiejd aan de godin Ostare, die aafgebeeld woort mèt eier en 'ne haas es symbole van vröchbaarheid of nuuj leve. Die symbole woorte èvvel ouchch in de kèrk gebruuk: 't driehazebeeld ies 'n symbool veur de heilige driejvöldigheid en weurt aangetroffe op vreug aafbeeldinge van besjilderde eier.
- Kleppere
Op Wiette dónderdig in de Gooj week goon mèsdenersj mèt de kleppersj rónd um te laote huère, dat vanaaf noe de klokke op reis zint nao Roame. Rónd Wieërt en Toear ies 't gebruuk um sjmieddigs sop te ete mèt twelfderlei greuntes. Dat neume ze de discipele of apostelesop. Degene, dae 't ièrsj ziene lepel in de sop duip, weurt Judas geneump.
- Eier rape
In sómmige parochies weurt op Paosjzaoterdig 't paosjeierrape georganiseerd. Vandaag zölle de klokke wir loewe ten teike dat ze oet Roame truukgekómme zin. Ze höbbe paosjeier mètgebrach en laote die valle. Kinger weure nao boete gesjiek um die op te vange. Óndertösje zint de eier versjtop achter sjtroek, boum of plant en in de tuin. Dao weure ze dan waal gevónge en geraap.
- Paosjhaas
Nao de plechtige Eucharistieviering, woa edere Katholiek geach weurt aan deil te numme, zölle alle kinger in hunne tuin op zeuk maoge goon nao paosjeier. De paosjhin of later de paosjhaas haet dao geverfde hinne-eier, chocolade-eier, soekereikes in 'n nètsje, chocolade paosjhaze e.d. versjtop.
- Eier verve en ete
't Ei, ies veur väöl volkere 't teike van vröchbaarheid en leve. In de Katholieke kèrk 't symbool van de verlosser, dae oet 't graaf ies opgesjtange tot leve.
In 't gezin weure gekookde eier verseerd of geverfd. In de 40 daagse vastetied waor 't ete daovan verbao. Mèt de Paosje weurt dat ingehaold. Nao 't tietsje weurt dan gezag: "Ein ei ies gein ei, 't twiède ei dat ies ein ei (In Venlo: 'n hauf ei) en 't driede ei ies 'n Paosjei (In Venlo: ein ei. Ze neume dao 't veerde ei 'n Paosjei).
- Tietsje of titjse
Bie families en in de café ies 't gebruuk, dat mèt eier weurt getietsj. Veurdat 'n gekook ei weurt opgegete, weurt 'r getietsj um te kieke wae 't sjterkste ei haet. De eier weure mèt allebei de punte tegenein getietsjt (gesjtoate). Wae 'n óngebroke ei euverhèlt ies de winnaer en maog 't ander ei höbbe. Blief eine kant van 't ei ónbesjadig bie allebei de tietsjersj dan maog me 't ei houte. De sjterkde van ein eiersjaal ies aafhankelik van de laeftied, laefumsjtendighede en 't voor van de hin. In de sjaal van eier 'n jóng hin (pöl), ziet miè proteïne. Ze ies daorum sjtabieler. Dees eier verdrage 'ne drök tot 45 kg per cm². Dao tegeneuver zint de eier van ouwer hinne mer de hèlf zoa sjterk.