Oceaan
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'nen Oceaan (Aadgrieks: Ὠκεανός (Okeanós)) is 'n min of mieë zelfstenjige werreldzieë tösse de kóntinenten en kan mieëder, kleinder zieëje bevatte. 't Waord "oceaan" kump van 't Grieks Okeanós, de personifikaasje vanne oerzieë inne mythologie. Allewiel guuef 't vief oceane oppe aerd. Dees zeen allemaol mitein verbónjen en vörme zoea same ein groeate massa aan zaatwater. De oceanen en zieëje numme gans biejein 72% vanne oppervlakdje vanne aerd in (~3.6 x 108 km2), wovan de oceane mit 72% 't euverdeil vörme. 't Landj ('t gehieël vanne kóntinenten en eilenj) maak de res oet. De oceanen ómvatte 97% van alle water oppe aerd. Volges oceanografen is meh 5% vanne oceane verkèndj. Gans biejein guuef 't zoeaget 1,3 kubieke kilomaeter mit 'n gemiddeldje deepdje van 3682 maeter. De lieër vanne oceanen hètj de oceanografie.
In versjillige periode van 't vergangene woren al de kóntinente mitein verbónje. Me sprèk den van superkóntinente. Dees wore den weer ómringk door superoceane.
Lies van oceane
bewirkNoe volg 'n lies mit alle oceanen oppe aerd:
- Atlantischen Oceaan
- Indischen Oceaan
- Naordelike Ieszieë of Arctische Oceaan
- Stillen Oceaan (of Pacifischen Oceaan)
- Zudelike Ieszieë of Antarctische Oceaan
Sómtieds waere de Antlantischen Oceaan en Stillen Oceaan biejen aevener gedeildj; den haet me dus zeven oceanen inplaats vief.
Bedreiginge
bewirkDe zieëjen en oceane staon bloeat aan diverse bedreiginge, wie euverbevèssing, mienboew, vervoeling mit väöl stoffen en toenaam van CO2.
De vervoeling mit plestik lèdj toete plestiksóp.
De oceanen höbben e deil vanne alle CO2 dae saere industrieel revoluusje innen dampkrink is vriegekómmen ópgenómme. Dit bepirk de opwurming vanne aerd (zuuch: klimaatopwerming), meh lèdj toet verzoerendje oceane. Dore klimaatverangering wurme de oceanen oetènjelik towwel op.
Dore klimaatopwurming en loeazinge van aafvalwater en mèsstoffe breie gebiede mit lieëg zoerstofkóncentraasjes, doeaj zaons mit nammeh wènnig laeve, zich oet.
De fysische en sjemische verangering vanne oceane haet gevolg veur 't laeven inne oceanen en bedreig de saortriekdóm (biodiversiteit). De reaksjes van deersaorte, populaties en ganse ecosysteme op dees verangeringen is lestig te veurspèlle.