Lötterao

In de 18e en 19e eëuw waas Lötterao naeve de landjbouw bekènd om zien klein industrie, zwoaes laerloajerieje, sjpijkerindustrie, sjmidse enz. De koms van de Sjaatsmien Maurits, die in 1926 in gebruuk woort genóme en later oetgreujde tot de groatste mien in Europa, haet verregaonde gevolge gehad veur Lötterao. Op heur hoagtepunt leverde de mien werk aan zwoa'n 16.000 mienwirkers. Ein deil van ‘t dörp en de parochiekirk moosjte wieke veur de mien en ‘t dörp greujde in ijltempo oet tot ein sjtad. De aope ruimtes tösje de diverse buurtsjappe Lötterao, Kraonkel en Awt-Gelaen woorte gans opgevöld mèt woningbouw ten behoeve van de mienwirkers, die van her en der kaome om in de mien te wirke en later in de Chemische Industrie van DSM. Lötterao woort ‘t centrum van de gemeinte Gelaen.

In de mien woort zwaogenaamde vètkwoal óntgónne, dae oetermaote gesjik waas veur verwirking tot lichgaas en veur gebruuk veur chemische doeleinde. De cokesfabrieke koosjte ein groat deil van Nederland veurzeen van lichgaas veur hoeshoudelik gebruuk. Hieveur woort in Lötterao de groatste gaashouwer van Europa geboewd. Nog veur de aorlog begoosj de óntwikkeling van de Chemische bedrieve door de Staatsmijnen in Limburg, later kortweg DSM geneump. Es iësjte óntsjtóng ‘t SBB (Stikstof Bindingsbedrijf) veur de productie van kunsmès en nylons, later woort de locatie Kunststoffen te Beek hieaan toegevoog. Dees laetste bedrieve woorte aenige jaore geleeje verkoch aan ‘t Saoudi-Arabische bedrief Sabic. Bie häör 100-jaorig besjtaon in 2002 kreeg DSM ‘t predicaat Koninklik. ‘T industriecomplex bie Gelaen en Baek heisj tegewoordig Chemelot.

Ónger de Tweide Waereldaorlog woort op 5 oktoaber 1942 abusievelik ein deil van Lötterao door de Engelsje gebómbardeerd. Hiebie vole 83 doaje te betreure.

Toen in 1965 door de Minister van Economische Zaken Joop den Uyl names de Nederlandse regering bekènd maakde dat de Sjtaatsmien Maurits zou wère gesjlaote, haej dat veur de jóng gemeinte Gelaen enorm naodaelige gevolge. De óntwikkeling van de gemeinte, die zich veurhèr zoa sjnel óntwikkelde, sjtokde enorm. De Maurits woort in 1967 gesjlaote, de sjachte woorte gedempt en ein aantal industriële geboewe woorte vervolges gesjloopt.

In de hoagtiedaag van de mienindustrie bleujde ouch ein intensief sjportlaeve op, gesjtimuleerd door ‘t bedrief. De amateur voetbalclub Maurits, geneump nao de mien, maakde landelik furore same mèt anger amateurclubs oet de mienregio's. In ‘t centrum van Lötterao woort ein modern voetbalsjtadion geboewd, wo de mienwirkers 's zóndigs nao hun favoriete club koosjte gaon kieke. ’t Koosj neet lang oetblieve of de roop nao betaald voetbal haej tot gevolg dat ein echte profclub woort opgerich, Fortuna '54, die in ‘t sjtadion häör wedsjtriede ging sjpele. Nao ‘t sloete van de mien ginge ouch de aspiraties van Fortuna '54 teloor en woort de club door financiële perikele gedwónge tot ein fusie mèt Sittardia, ein anger profclub oet ‘t naburige Zitterd, en óntsjtong Fortuna Sittard. ‘t sjtadion in Gelaen woort gesjloop en besjtömd veur woningboew.

Door de mienboew zint völ biezóngere geboewe verdwene. Van de wènige dènger die restere is ‘t Drossaerdhoes aan de Geensjtraot vermeldenswaert. In ‘t Openluchtmuseum in Arnhem sjtaet ein authentieke Limburgse hoeve oet Lötterao. Van de veurmalige Sjtaatsmien Maurits is ‘t hoofgeboew en ‘ne watertaore euvergebleve en es monument aangeduud.

In 1858 woort 14.000 gölje door de raod biegedrage veur de boew van ’n kirk in Lötterao-Kraowinkel. Iërsj woort ‘r ein noadkirk ingerich, en in 1862 koosj waere begoosj mèt de boew. De architect waas C. Weber. In 1907 woort de stómpe taoresjpits vervange door eine hoage ingesjnoerde zèshokige vörm. Dees kirk woort in 1937 weer aafgebraoke. Daonao woort de hujige kirk geboewd nao ein óntwerp van Jos Cuypers, ‘ne zoon van Pierre Cuypers. In 2005-2006 is de kirk gerestaureerd.

• Pölleklup Lötterao

  50° 59' NB, 5° 49' OL