Christiaan Huygens
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Sint-Joasters. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Christiaan Huygens (14 april 1629 - 8 juli 1695) waas 'ne Nederlandjsen astronoom, wiskóndige en netuurkóndige.
Huygens waas aafkumstig oet 'n welvarendje en veurnaam Nederlandjse femielje. Zie vader, Constantijn Huygens, waas 'nen diplomaat en 'nen dichter. Door zie toedoon koom Christiaan in kóntak mitte hoagste wiskóndige kring van zienen tied. De femielje haw ouch kóntak mit René Descartes. Dae beïnvleudje dudelik de optrèkking van Christiaan Huygens op 't gebied van de wiskónde.
Huygens studeerdje rechte en wiskónde aan de universiteit van Leie van 1645 toet 1647. Daonao zatj t'r dees studies wiejer door aan 't College van Oranje in Breda.
Door de kóntakte van zie vader mit 'nen angere wiskóndige, Marin Mersenne, góng Huygens zich ónger anger besjeftige mit 't perbleem van de vorm van e touw, opgehange aan bei de oetènj.
Huygens zien ièste publicaties in 1651 en 1654 behanjeldje wiskóndige perbleme. Daonao góng zienen aandach mièr oet nao astronomie en de wersjienlikheidslièr. Ouch bestudeerdje d'r de kegelsnitte en kansraekening en deej d'r veurbereiendj wirk inne richting van de differentiaal- en integraalraekening.
Astronomie vereisj nejkäörige tiedmaetinge wodoor Huygens zich op dit perbleem góng toelègke. Hae bestudeerdje de slingerbewaeging en in 1656 haw d'r e patentj op 't ièste slingeroerwirk. In 't wirk Horologium Oscillatorium sive de motu pendulorum oet 1673 besjreef d'r de theorie van de bewaeging van 'n penduul.
Óngerzeuk nao de dóbbel braeking van leech in Ieslandjs kristal brach Huygens toet 't opstèlle van 'n theorie veur gepolariseerdj leech. Wiejer verklaordje d'r geluidsversjiensele mit interferentie. Ómdet Huygens es ièste wiskóndige formuuls gebroekdje in de netuurkónde, wuèrtj t'r gezeen es d'n ièste theoretische netuurkóndige.
In de sterrekónde droog Huygens bie door d'n telescoop wiejer te óntwikkele en 't toet den toe ónbegrepe uterlik van Saturnus te verklaore es 'n planeet mit ringe. Hae óntdèkdje de maon Titan bie dees planeet. Es oetvinjer haet Huygens ouch nag 't princiep van 't stoummesjien en 'ne buskruutmoater op ziene naam staon.
Huygens waas ouch d'n oetvinjer vanne 31-toansstumming. Dees haet 31 geliekverdeildje toane de octaaf inplaats de gebrukelike 12 half toane. E klènste interval tösse versjillige toane haet den 'n frequentieverhaojing van 21/31. Huygens bedach dees stumming es 'n alternatief veure geliekzwevendje stumming.