Armene

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Wee Armene of Armeniërs (Armeens: Հայեր, Hajer) zien, hink aof vaan de definitie: iemes dee lid is vaan 't Armeens börgersjap, vaan 't Armeens volk of vaan de legendarische stam. De drei definities weure dèks doorein gegoeid. Iemes dee börger is vaan Armenië, is dèks ouch etnisch Armeens en weurt ouch dèks gezeen es deil vaan 't historisch volk. Dat hoof evels neet zoe te zien.

Polletieke definitie: börgers vaan de Rippebliek Armenië. 't Gief de 2020 3.021.324 börgers vaan de rippebliek.
Etnische definitie: 't Indo-Europees volk wat ein vaan de Armeense taole (mèt naome Staandertarmeens) sprik es moojerstaol en/of direk aofstump vaan lui mèt 'n Armeense moojerstaol. 't Geit um zoe'n 7 bis 12 mieljoen lui, verspreid euver Armenië en de res vaan de Kaukasus, Oos-Europa (wie Rösland en Oekraïne), de Europese Unie (wie Fraankriek, Duitsland, Pole en 't Belsj), Noord-Amerika (wie de VS en Canada), 't Middel-Ooste (wie Libanon, Iran, Syrië en Törkije), Zuid-Amerika (wie Argentinië) en Centraol-Azië (wie Oezbekistan).
Historisch-legendarische definitie: De direkte aofstammelinge vaan de legendarische Patriarch Hayk Nahapet, dee op force vaan de legendes d'n achterkleinzoon vaan de Biebelse Noach zouw zien en de Babylonische keuning Bel in 2482 veur Christus versloog.

Me kin dus stèlle tot 't, vaanoet etnisch ougpunt, mie Armene boete Armenië gief es binne Armenië. Heimèt weure de Armene dèks, zjus wie de Jäö en de Roma, 'n diasporavolk geneump. 't Versjèl zit 'm hei d'r in tot de Roma gein eigenste rippebliek höbbe en de Jäö dat historisch ouch neet höbbe (eventueel noe wel mèt Israël, mits me 't zionistisch gedachtegood serieus neump).

'ne Bekinden Armeense Mestreechteneer - historisch gezeen mesjiens wel de bekinste oets - is Sintervaos (Armeens: Սուրբ Սերվատիոս), de patroenheilege vaan de stad. Volges de euverlievering waor heer gebore in 'n nog altied veur us oonbekinde plaots in Armenië of Anatolië, boenao heer reisde door de Kaukasus, de Balkan en Italië, bis heer örges in d'n twiede haaf vaan de 4e iew terech kaom in Mestreech en dao ouch is goon hiemele. Heer ligk aldao begrave, in 'n groete dreibeukege basiliek aon de Vriethof. De basiliek is verneump nao häöm en hèt de Sintervaoskèrk.

De masculine en neutraole vörm veur eine oet Armenië is 'nen Armeen of 'nen Armeniër. De feminine vörm veur ein oet Armenië is 'n Armeense of 'n Armenische.

Historie

't Historisch volk vaan de Armene is oongeveer 4000 jaor aajd en heet zienen oerspronk in 't gebeed wat oongeveer euvereinkump mèt 't allewijl land Armenië en 't allewijl Oos-Törkije. Armene höbbe ziech verspreit via marchandere en es vaklui door 't Roemeins Riek, 't Byzantiens Riek en later ouch door 't Osmaons Riek.

't Armeens is 'n Indo-Europese taol die, es 't Aajdarmeens, al woort gesproke in de Aajdheid. Al véúr 't christendom prizzenteerde väöl zelf-identificerende Armene ziech es eint volk mèt hun eigenste mythologie. In 't jaor 301 naom 't aajd Armenië es 't ierste land in de wereld 't christendom es staotsrelizjie aon. De Armene gónge daomèt de Armeens-Apostolische Kèrk te vörme. Die kèrk weurt dèks foutief es deil gezeen vaan de Oosters-Orthedoxie, mer is dus awwer es dee lèste gróp kèrke. In de 5de iew maakde de monnik Mesrop Masjtots veur de Armeense taol 'n alfabèt: 't Hayerén - ofwel 't Armeens sjrif.

In 1454 verdeilde 't Osmaons Riek en Perzië 't land oonderein. Wie dat gebäörde begoste väöl Armene ziech, nog mie es daoveur, te gedrage es 'n handelvolk tösse rieke in.

Armeense genocide

e Bindend evenemint vaan de Armene is de Armeense Genocide, door Armene zelf dèks de Medz Yeghern ofwel Groete Misdaod geneump. Volkermoord op zoe'n 1 à 1,5 mieljoon etnische Armene in 't Osmaons Riek, in d'n tied vaan 't regime vaan de Jong Törke, speulde ziech in en nao d'n Ierste Wereldoorlog aof. In minder maote waore ouch Arameeërs en Grieke slachoffer vaan dees genocide. Allewel de meiste weitesjappers en historici de gebäörtenis erkènne es 'n genocide, is dat polletiek nog neet euveral 't geval. De regeringe vaan Törkije blieve oontkènne tot 't 'n wèrkeleke genocide waor. Belsj, Duitsland, Fraankriek, Italië, Canada, Brazilië en Rösland zien 'n paar veurbeelde vaan len die de genocide al laank erkènne. Nederland deit dat ouch sinds 2018, wijl de Vereinegde Staote volgde in 2021. De meiste len in de wereld höbbe officieel gein hawwing nao de gebäörtenis touw: zie erkènne noch oontkènne de genocide. De einsegste twie len die expliciet stèlle tot de massamoord gein wèrkeleke genocide waor zien Törkije en Azerbeidzjan. In dees twie len weurt polletiek dèks nao de Armeense kwestie verweze.