Karbon

Elven gymyk yw karbon, niver 6 y'n Vosen Beriodek. Y furvell yw C. An hanow a dheu dhyworth an ger Latin carbo, ow styrya glowbren. Henwys veu an elven yn 1787 gans kymygydhyon Frynkek.

Ensampel a	Elven gymyk, atmophile element
Klass	dialkenyow liesatomek, dialkan
Dydhyas diskudhans	1789
Niver atomek	6
Aray an elektrons	1s² 2s² 2p², [He] 2s² 2p²
Elektronegedhegedh	2.55
Studh oksidyans	−4, −3, −2, −1, 1, 2, 3, 4, 0
Rann a	period 2, bagas 14
Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Fest posek yw karbon y'n ollvys. Askorrys yw gans ster ow merwel. Karbon yw an moyha essensek elven dhe vewnans. Yma ganso an gallos dhe furvya chaynys hir ha kylghyow. Nyns yw karbon gwenonek, mes yma nebes kesstoffow karbon pur wenonek, kepar ha CO, karbon monoksid, po CN, cyanid.

Gwrys yw an moyha rann a'gan boos dhyworth karbon, karbohydratow, blonegow, protinyow ha fybrow. Styr trethans yw terri an kesstoffow ma, usya an nerthedh ynna hag anella karbon dioksid yn-mes. Y hwer karbon yn teyr furv war an Norvys, glow, grafyt hag adamant.

Polter gonn yw kemysk a lowbren, sulfur ha solpyter (potassiom nitrat, KNO₃). Nyns yw usys yn arvow hedhyw mes usys yw hwath yn tanweyth. Fest posek yw tenna yn-mes kesstoffow karbon, meyn kepar ha kalgh ha marbel, keunys kepar ha glow, oyl ha gass. Usys yw dhe wul dur, bondennow, sugra ha lies tra aral. Askorrys yw fybrow karbon dre leski fybrow akrylyk, ha usys yns yn lies diwysyans hedhyw, dhe wul fusennow ha jynnow ebron ha daffar sport. Yma nivel karbon dewoksid y'n ayrgylgh ow kressya a-dhia dew gans bledhen drefen leski glow hag oyl (dyworth 280 rann an vilvil dhe 420 rann an vilvil lemmyn). Hemm yw kawsya chanj dhe hin an Norvys.

Poos atomek karbon yw 12.01. Poynt treudhi adamant yw 3550°C hag ev a wra segh-ethenna war 4800°C. Yma teyr furv gwrysek, grafyt, adamant ha fullerinow (henwys dhyworth Richard Buckminster Fuller).