Hidrojen

Elven gymyk yw hidrojen, niver onan y'n Vosen Beriodek. Y furvell gymyk yw H. An hanow a dheu dhyworth an geryow Greka hydro ha genes, ow styrya furvya dowr. Hidrojen veu an elven gynsa furvyes y'n Bomm Bras, an elven voyha pals y'n Ollvys yw, an elven gynsa y'n vosen beriodek, an elven hag a voos an Howl ha'n ster, ha'n gass moyha skav. Meur a rann hidrojen war an nor yw awos dowr ha trenkennow.

Ensampel a	Elven gymyk, atmophile element
Klass	dialkan
Liw/yow	diliw
Dydhyas diskudhans	1766
Niver atomek	1
Aray an elektrons	1s¹
Elektronegedhegedh	2.2
Studh oksidyans	−1, 1, 0
Rann a	period 1, bagas 1, dowr
Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Hidrojen yw 88% a atomow an Ollvys. Yn kres steren kepar ha'n Howl, an tempredh ughel (a-dro dhe 13 milvil gradh) ha dosedh ughel (200kg an liter) a wra kawsya dhe hidrojen 'leski', h.y. protons a omdedh dhe furvya nuklesennow heliom, ow livra myns efan a nerthedh ha dewynnyans. An Howl a chanj 600 milvil tunnas a hidrojen pub eylen dhe heliom. Ytho hidrojen yw keunys ster.

Dowr a syns 65% a boos an korf denel. Elven essensek dhe vewnans yw hidrojen awos y vos rann a DNA. Yma edhomm dhe'n korf denel a-dro dhe 2.5 liter a dhowr pub dydh oll. Hanter hemma yw yn furv diwes ha'n hanter aral avel boos.

Diskudhys veu hidrojen gans Henry Cavendish (1731-1810), onan a'n dus voyha golusek yn Pow Sows. Ev a gemyskas livyow horn ha trenken sulfurik. An gass hag a dheuth o purloskadow. Yn 1781 ev veu an kynsa dhe dhiskwedhes dowr bos furvys pan leskys veu hidrojen yn ayr. Awos hemma, henwys veu hidrojen gan an kymegydh Frynkek a vri, Antoine Lavoisier.

Yma dhe hidrojen dhew isotop aral, deuteriom gans unn nywtron y'n nuklesen ha tritiom gans dew nywtron y'n nuklesen. Y hyllir usya tritiom dhe wul tanbellen 'hidrojen'. Usys o hidrojen dhe wul gorholyon ayr. Wosa droklamm an Hindenburg yn 1937, ny veu usys gorholyon ayr namoy. Askorrys yw moy es 30 milvil tunnas an vledhen dhyworth gass naturel. Usys yw dhe wul ammonya hag ena godeylyow. Y'n dedhyow ma, re kyttrinyow ha kerri a yll devnydhya hidrojen, hag y leverir y vos keunys rag an termyn a dheu. Y'n keth fordh, hidrojen a alsa bos an fordh dhe askorra tredan y'n termyn a dheu dre gesteudhans hidrojen. Nyns yw an deknologieth avonsys lowr hwath, mes martesen y fydh an ragdres ITER yn Pow Frynk kamm yn-rag.

Gass diliw, anvlasus yw. Tardhadow yw kemyskans a hidrojen hag ayr.