Dêrsim (herêm)

Ji ber madenên herêmê navê Dêrsimê ji gotina (Der- sîm: Dera Sîmê yan jî zîv) tê. Di serhildana Dêrsimê de, tevgera leşkeri ya Tirkan bi navê Tunceli li dijî Kurdan dest bi şêr kirin. Navê bajar jî wek Tunceli ji alî Tirkan ve wê demê hatiye guhertin. Hinek kes ji bajarê heremê rê Kalan jî dibêjin.

Li gorê hin çavkaniyên nû ve dibe ku navê herême ji navê komek eşîrên kurdan a bi navê dê(y)simî, disimî, hatibe peydakirin. îhtimal heye ku ev nav bigehe Deysem, fermanderekî kurd li bakurê rojhilatê Kurdistanê û li Azerbeycanê.

Berî Îsa(zayîn)

• 1200 - 612 Dema Mushkiyan
• 612 - 550 Dema Medan
• 332 Dema Mekedoniyan

Piştî Îsa (zayîn)

• 17 - 395 Dema Romayiyan
• 395 Dema Bîzansiyan
• 639 Dema Ereban
• 648 Dema Bîzansiyan ya duyemîn
• 651 Dema Ereban duyemîn
• 699 Dema Bîzansiyan ya sêyemîn
• 1226 Dema Selçûkiyan
• 1243 Dema Moxoliyan
• 1373 Dema Osmaniyan
• Adar 1916 Serhildana Dêrsim ya yekemîn
• Adar 1921 Serhildana Koçkirî
• 1937 Serhildan Dêrsim ya duyemîn
• 30 Hêzîran 1996 Çalakiya Zîlan

 

Li herêmê av û hewayeke reşayî heye. Havînan kin û hênik lê zivistanan sar û dirêj derbas dibe.

Mûnzir (3.071 m), Kirklar (2.033 m), Topatan (2.234 m), Karaoğlan (2.422 m) û Yilandax (2.950 m)

Deşta Zerenik: 1.350 m ji behrê di navbera çiyayê Munzir û Çemê munzirê de ye li Zerenikê bilind e.

Gelyê Mizûr/Mûnzir: Ji Çiyayê Mizûr/Mûnzir dest pê dike heta Gola Kebanê dirêj dibe. Geliye Pilemorî û Perê jî geliyên din ên herêmê ne.

Çemê Pêrê; şaxek çemê Miradê ye ji Çiyayên Şeytên li Çewligê dest pê dike diherike gola bendava Kebanê.

Çemê Mizûr/Mûnzir; Ji çiyayên Mizûr/Mûnzûr dest pê dike û diherike gola Kebanê. Çemê Pilemorî jî şaxê çemê Munzûrê ye.

Gola bendava Kebanê dikeve hundirê sînorên Dêrsimê jî. Li ser çiyayan hinek golên biçûk jî peyde dibin. Gola Kebanê heta binê pira Mêzgirê tê.

Herêm ji alî ajalên kovî û çiyayî pir dewlemend e. Kûze, darbir (semasî), ruvî, keroşk, bizin û pez kovî, qertel, gur, baz, kew yên herî pirin ku peyde dibin. Li herêmê nêçira ajalan bi zagonan tê kirin.

Li hêla Zerenikê, sifir, asbest, xwê û mangenez hatiye dîtên. Li Pilemorî jî krom, manganez, ji bin erdê dertê.

Germavên herêmê: Haçik (Mamekiye), Mêzgir, Harik (Qisle)

Geliya Mûnzûr ji bo gerê û Seyranan ji alî xwezayê ve pir guncaw e. Kela Pêrtagê jî ji alî gel ve tê ziyaret kirin

Hemû gelê Dêrsimê kurd e. Piranî kirmanckî (dimilî/zazakî) qise dikin. Lê jî pir kurmancî qise dikin. Dêrsim bajarekî Elewî ye.

Piraniya nifûsa herêmê ji kurdên zaza pêk tê. Ji aliyê olî ve piraniya gelê herêmê ji elewiyan pêk tê, lê muslumanên sunnî jî li herêmê hene.

 

Jinên herêmê etegek ku jê re dibêjin Pêshî û bi serde ji îşligek li xwe dikin. Li pişta xwe kêfiyek û bi li ser kêfiyê de jî şerîdek rengîn ku jê re dibêjin Kejik girê didin. Di nigan de qonderên Qapik bilind û gorên hirî tê li xwe kirin. Keçên ciwan şarpe yên tul, jinên pîr jî yên hevreşim û rengtarî didin serê xwe.

Şalwar, îşlik û çakêt kincên herêmî yên zilaman e. Sê newên goran yên zilaman heye galik (bi çarox tê li xwe kirin) , dîzleme (heta li ser çongê dirêj e) û konçî

• Lop kufte: Ji arvanê nîsk û cûlbantê (cure baqilek e) tê çêkirin. Nîsk û cûlbant tevlihev dibe û tê şilkirin, pîvaz û bexdenûsa hûrkirî dikeve navê. Şiklê rûlo tê dayîn û tê kelandin, piştre rûnê sorkirî bi îsota sor bi ser tê reşandin û tê xwarin.
• Bastêq, dims, penîrê tulim jî li herêmê pir tên xwarin. Nan li ser sêlê tê çêkirin.
• Biraşka sêvaxînê
• Bîşî (kate)
• Deverûn
• Fesalî (kilor)
• Fetîr
• Gulol
• Helîmeya ard û qeliyê
• Keçika dê
• Keşk
• Kufteya Norxanê
• Nanê tîr
• Patîle

•  
  Patîle
•  
  Nanê tîrê

• Seyid Riza
• M. Nûrî Dersîmî
• Dr. Şivan (Sait Kırmızıtoprak)
• Alî Haydar Kaytan
• Kemal Burkay
• Mazlum Doğan
• Alî Baran
• Bêrîtan
• Zîlan
• Dr. Baran (Muslim Dursun)
• Şiyar
• Diyar
• Hozan Comert
• Mikaîl Aslan
• Ahmet Aslan
• Metin û Kemal Kahraman
• Kazim Öz
• Alî Heyder Yildiz