Siini
| Siini . | |||
 Siini tɛlɛŋa | |||
| |||
| Tʋmɩyɛ taa kʋnʋmɩŋ: | . | ||
| Tɛtʋ sɔsɔtʋ: | Peekɛɛ | ||
| Ɛjadɛ kɛ mbʋ yɔ: | . | ||
| Ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ: | Ɖajaa Xi Jinping | ||
| Ɛjaɖɛ walanzɩ: | 9,596,961 km² | ||
| Samaɣ ñʋʋ: | 1,379,302,771 (2017) | ||
| Tɛtʋ hɔɔlʋʋ samaɣ ñʋʋ: | 145 km² | ||
| Internet nimaɣ: | . | ||
Siini ɛjaɖɛ wɛ Aazii nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ tɛtʋ taa. Toovenim lɛ, kewiisi naalɛ kpɛndɩna nɛ pɩkɛ Siini ɛjaɖɛ. Nzɩɩ yɔ : "République populaire de Chine" nɛ "République de Chine". Yee pɛtɛyɩ Siini ɛjaɖɛ tɔm mɩnʋʋ yɔ, "République populaire de Chine" cɔŋnana 99,6 hɔɔlʋʋ yɔɔ. Piyele "République de Chine" n̄ɔcɔŋnana Tayiwanɩ tɛtʋ yɔɔ. Siini ɛjaɖɛ walaa pɩdɩɩfɛyɩ, ɖɩkpaɣna Pasifiki teŋgu, Pamiiri nɛ Tiyanɩ Saanɩ pɔ-hɔɔlʋʋ taa nɛ Gobi kañɩnbʊsaɣ, Himalaya pʊŋ nɛ "péninsule indochinoise" pɔ-hɔɔlʋʋ taa. Kɩwala peeɖe kilimɛtanaa 9 677 009 nabʋlɛ taa. Pɩnaɣ 2010 taa lɛ, Siini samaɣ kɛcɛzɩ 1 350 miiliyɔɔ yɔɔ ("République populaire de Chine" ɖeke samaɣ cɛzɩ 1 330 miiliyɔɔ yɔɔ nɛ "République de Chine". samaɣ n̄ɛcɛzɩ 20 miiliyɔɔ yɔɔ). Kedeŋa yɔɔ cɩnɛ Siini ɛjaɖɛ taa ɛyaa kɩlɩna ɖɔʋ. Pɛtɛyɩ kedeŋa yɔɔ ɛyaa tɔm kagbaanzɩ taa yɔ, pɩsakɩɣ pazɩ se Siini ɛjaɖɛ taa ɛyaa ɛkɛ hɔɔlʋʋ kʋɖʋmʋʋ. Siini ɛjaɖɛ taa ɛyaa 139,5 caɣ kilimɛta kʋɖʋmʋʋ tɔm naalɛ taa yɔɔ.
N̄ɩnʋʋ lɛɣtʋ nɛ nesi tɛɛ tʋma labʋ pa-nʋmɔʋ taa lɛ, Siini ɛjaɖɛ kɩlɩna ɖɛʋ ɛsɩndaa. Ɛjaɖɛ ńɖɩ ɖɩn̄ɩnɩna nɛ ɖɩlɩzɩ n̄ɩɣyʋʋ ŋgʋ ɛyʋ ɛwɛ ɖoli, kɩ-ɛjɔʋ wɩlɩ-ɩ hayi kiŋ nɛ hadɛ kiŋ nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ nɛ sɩ-ɖʋɖʋyɛ pɔ-hɔɔlɩŋ tɩŋa yɔ, ŋgʋʋ payaɣ se, buusɔɔlɩ. Ńɖɩ labɩna takayɩhayʋʋ, ńɖɩ lɩzɩna liidiye hatʋ, ńɖɩ labɩna tɔɔnaɣ ŋga payaɣ se "tɔɔnasɩ mʋtʋ" yaa "poudre à canon" yɔ. Ɛsɔ tɛɛ luŋuu nɛ kʋnʋmɩŋ taa tasʋʋ pa-nʋmɔʋ taa ɖɔɖɔ lɛ, Siini ɛjaɖɛ lɛɣzɩ Aasii nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ tɛtʋ pɩdɩɩfɛyɩ.
Kedeŋa yɔɔ cɩna, Siini ɛjaɖɛ wɛ ajɛɛ sɔsɔna wena a-sɔnzɩ kɛwɛ ɖooo lɔŋ nɛ aɖɔkɩ sɔnzɩ ńzɩ kpam halɩ nɛ sɔnɔ yɔ. Ɖɩ-sɔnzɩ wɛʋ yɔ, pɩtalɩ ɛzɩ pɩnzɩ kudokiŋ kagbaanzɩ yɔ. Huang He kajalaŋa taa Siini sɔnzɩ n̄ɔwa. Peeye sɩkpaɣnaa nɛ sitiinɛ hadɛ kiŋ (pan̄ɩnaɣ mʋʋ Yangzi Jiang tɛtʋ nɛ hadɛ kiŋ Han kewiyaɣ alɩwaatʋ taa), sɩɖɛ ḿbʋ nɛ siwolo wɩsɩ ɖʋɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa, pan̄ɩnaɣ mʋʋ kajalaɣ ɖeɖe Aazii hɛkʋ taa hɔɔlɩŋ nɛ puwolo pɩtalɩ Teŋgu Kasɩpɩyɛɛnɩ. Pan̄ɩnaɣ mʋʋ ɖɔɖɔ Xinjiang nɛ Tibet. Sɩɖɛwa sɩkpa haŋ kiŋ hɔɔlʋʋ taa, Qing kewiyaɣ alɩwaatʋ taa. Ɛyɔɔdaɣ Mandchoue kʋnʋŋ. Ɛnʋ mʋna Mandchourie nɛ Mongolie pɛ-tɛtʋ nɛ tɩpɩsɩ Siini n̄ɩndʋ.
Ɛyʋ ɛcɔna Siini ɛjaɖɛ tɔm taa kɔyɔ, ɛnaɣ se, yoŋ kɛwɛ tam nɛ ɛpaŋ-ɖɩ cɩyʋʋ nɛ pʋcɔ ɖɩɖaɣnɩɣ kpɛndʋʋ kʋɖʋm. Tam nabʋlɛ taa agɔma nabɛyɛ mʋ Siini ɛjaɖɛ tɩŋɛ mpilim. Mongols waa kɛlɛɣna-ɖɩ mʋʋ nɛ paba wayɩ lɛ, Mandchous waa. Ɛlɛ, wayɩ wayɩ n̄ɩma panɛ pɔkɔma palakɩ Siini ɛjaɖɛ taa ɛyaa sɔnzɩ nɛ patɩŋɩɣna paba lɛɣtʋ nɛ pɔ-lɔŋsɩnɖɛ pɔ-yɔɔ nɛ peɖiyiɣ ɛjaɖɛ. Qing liɖe taa n̄ɩma tɔɣna wayɩ wayɩ kewiyaɣ. Pɔyɔɔdaɣ mandchoue kʋnʋŋ. Ɖooo pɩnaɣ 1644 taa pɔtɔɣ kewiyaɣ ŋ́ga. Alɩwaatʋ ndʋ hayi kiŋ ajɛɛ n̄ɩnaɣ se amʋ kedeŋa yɔɔ tɛtʋ lɛɛtʋ nɛ ɖoŋ nɛ tadɩyɛ you kɔɔ kɩlɩɩ yɔ, Siini tuzi Qing liɖe taa n̄ɩma kewiyaɣ nɛ kɔtɔlɩ. Siini ɛjaɖɛ wabʋ Japɔŋ sɔɔjanaa you sɔsɔʋ ŋgʋ kɩɩlɩ kedeŋa kpeekpe pɩnaɣ 1945 yɔ, ajɛɛ lɛɛna tatasɩ ɖʋʋ nɔɔ pɔ-tɔm taa.
Politiiki nʋmɔʋ taa lɛ, sɔnɔ kewiisi naalɛ ɖɔkɩna Siini ɛjaɖɛ. Nzɩɩ yɔ : "République populaire de Chine", nɖɩɩ payaɣ se, Siini ɛjaɖɛ. Ɛyaa mɩnʋʋ yɔɔ lɛ, ɖɩ-ɛyaa kpɛndɩ ɛyaa 98 nɛ pɛtɛyɩ Siini tɛtʋ tɔm mɩnʋʋ yɔ, ɖɩkpa 99,6 hɔɔlʋʋ tɩŋa. Ɖiyiyu Mao Zedong ɖʋna-ɖɩ pɩnaɣ 1949, Pékin tɛtʋ taa. Ɖiyiyu ɛnʋ, ɛ-lɩmaɣza kɛkɛ se, ɛjaɖɛ n̄ɩm ɛkɛ paa weyi ɛ-n̄ɩm. "Chine continentale" nɛ Hɔŋ Kɔŋ nɛ "Macao" pɛkpɛndɩna nɛ pɩkɛ Siini ɛjaɖɛ ńɖɩ. Ɖooo pɩnaɣ 1978 kɛ lɛɣzɩtʋ ndɩ ndɩ lɩ Siini ɛjaɖɛ taa. "Deng Xiaoping" nɛ ɛ-wayɩ n̄ɩma pɔkɔŋna lɛɣzɩtʋ ńdʋ. "PetroChina" pɩsɩ kedeŋa kpeekpe tɔsʋʋ nɛ liidiye kpou.
Piyele nɛ "République de Chine", ŋgʋʋ payaɣ se, Tayiwanɩ; kʋkʋ ɛyaa kɛɣ naalɛ ɖeke koŋ Siini ɛjaɖɛ ɛyaa mɩnʋʋ yɔɔ nɛ pɛtɛyɩ Siini ɛjaɖɛ tɔm mɩnʋʋ yɔ, kɩkpakɩɣ 0,4 hɔɔlaɣ. N̄ʋʋdʋ "Tchang Kaï" ɖiyiɣna Tayiwanɩ kewiyaɣ ɖooo pɩnzɩ sakɩyɛ yɔ. Nɛ ɖooo Siini ɛjaɖɛ wabʋ Saapɔɔ sɔɔjanaa yɔ, Tayiwanɩ tɛtʋ yɔɔ ɛcaɣa. "Sun Yat-sen ɖʋna kajalaɣ "République de Chine" "Pékin" tɛtʋ taa, pɩnaɣ 1912 n̄ɩŋa taa alɩwaatʋ ndʋ Qing kewiyaɣ tɔlaa yɔ.