Botnsdalur (Hvalfirði)

Botnsdalur er stuttur dalur fyrir botni Hvalfjarðar.

Dalurinn er rúmir 4 km að lengd frá mynni í vestri til róta Hvalfells í austri, og um 1 km að breidd á láglendi. Með dalnum norðanverðum rís Botnsheiði, með honum sunnanverðum liggur Múlafjall. Handan Múlafjalls liggur Brynjudalur. Til suðausturs gnæfa Botnssúlur.

Botnsá rennur úr Hvalvatni, einu dýpsta vatni landsins,^[1] handan Hvalfells. Í ánni fellur Glymur, hæsti foss landsins, tæpa 200 m niður djúpt gljúfur og þröngt gil, um 1,5 km að lengd. Í árgljúfrinu utanverðu má finna Þvottahelli, en um hann liggur fjölfarin gönguleið upp að Glymi og Hvalvatni. Um ána lágu sýslu- og fjórðungsmörk allt frá fyrstu tíð, en dalurinn tilheyrir nú allur Hvalfjarðarsveit. Botnsá rennur í Botnsvog í Hvalfirði.

Í Botnsdal voru tveir bæir en nú er aðeins einn í byggð, það eru Stóri-Botn (í byggð) innst í dalnum og Litli-Botn (í eyði) um dalinn miðjan. Þessir bæir hétu áður Neðri-Botn og Efri-Botn.

Hvalfjarðarvegur þverar mynni dalsins. Hann tilheyrði Hringveginum fyrir opnun Hvalfjarðarganga árið 1998. Hinn víðkunni Botnsskáli er við þjóðveginn yst í dalnum, en honum var lokað skömmu fyrir opnun Hvalfjarðarganga.

Í Landnámabók segir að Ávangur, sem var írskur að kyni, hafi fyrst byggt í Botni. Þar hafi verið skógur svo stór að hann hafi gert sér hafskip þar af og hlaðið þar sem nú heitir Hlaðhamar.^[2]

Maðr hét Ávangr, írskur at kyni. Hann byggði fyrst í Botni.
Þar var þá svá stórr skógr, at hann gerði þar af hafskip ok hlóð þar, sem nú heitir Hlaðhamarr.“

— Landnámabók.

• „Kortasjá Landmælinga Íslands“. Landmælingar Íslands. Sótt 11. maí 2016.
• Björn Hróarsson (1994). Á ferð um landið, Borgarfjörður og Mýrar. Mál og menning. ISBN 9979-3-0657-2.
• Kristján Jóhannsson (1989). Innsveitir Hvalfjarðar. Víðerni.

• Botnsdalur, Lesbók Morgunblaðsins 12. nóvember 1933
• Gengið á Hvalfell, Þjóðviljinn 16. júlí 1972