India
| India | ||
| भारत गणराज्य Bharat Ganaraxya | ||
|
| |
| Standardo di India | Blazono di India | |
| Nacionala himno: | ||
| Jana Gana Mana | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Nova-Delhi | |
| · Habitanti: | 321 883 (2006) | |
| Precipua urbo: | Mumbai | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Hindi, Angla, ed altra 21 lingui | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Droupadi Murmu | |
| · Chefministro: | Narendra Modi | |
Surfaco: (7ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 3 287 240 km² | |
| · Aquo: | 9,56 % | |
Habitanti: (2ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 1 425 775 850[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 400 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Rupio di India | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | IN
| |
IND
| ||
356
| ||
| Reto-domeno: | .in, .ભારત*, .भारत*, .ଭାରତ*, .ਭਾਰਤ*, .ভারত*, .இந்தியா*, .భారత్*, .ভাৰত*, .بھارت*, .ಭಾರತ*, .ഭാരതം* | |
Republiko India esas nun la maxim populoza lando de la mondo, kun plu kam 1,4 miliard habitanti[1], e la sepesma maxim vasta lando. Kun plura oficala lingui e centi di dialekti, diversa religii ed kulturi, multa granda urbi e plu kam 700 000 vilaji, India esas tre diversa lando. En nordal India parolesas lingui de la familio Indo-Europana, kontre ke en sud-India parolesas precipue Dravidana lingui.
India jacas en sudal Azia, inter Araba maro e la bayo di Bengal. India havas frontieri kun Bangladesh, Bhutan, Myanmar (Burma), Popul-Republiko Chinia, Nepal e Pakistan.
Malgre l'impresiva gani en ekonomiala progreso dum recenta yari, fundamentala koncerni en India esas la duranta intermilitanta stando kun Pakistan pri Kashmir, la tropopulozeso, ekologiala dekado, ecesiva povreso, ed etniala ed religiala konflikti.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di India |
Cirkume 55 mil yari ante nun, l'unesma moderna homi arivis al Indiana subkontinento veninta de Afrika. Existas evidentaji pri homala habitado en la nuna stato Madhya Pradesh depos la petr-epoko, cirkume 30 mil yari ante nun. L'unesma permananta konstrukturi aparis cirkume 6000 aK. La maxim anciena civilizuro konocata esas la civilizuro de la valo dil Indus, cirkume 3400 yari aK. Ca civilizuro kreis importanta urbi, exemple Mohenjo-daro, Harappa, Dholavira, e Kalibangan, developis artizan-arto e forta komerco.
Sequinte, eventis tale nomizita periodo Veda, kande kreesis la fundamenti di Hinduismo. Anke la fundamenti di Budismo kreesis en India. La sistemo di kasti developesis dum ca epoko, e kreis hierarkio di sacerdoti, militisti e libera rurani, tamen exkluzis aborijena populi, judikanta lia labori kom "nepura".
En 530 aK, Cirus la Granda rejulo dil Imperio Akemenida, en Persia, konquestis la regiono di la montaro Hindu-Kush. En 520 aK, sub Darius la 1ma di Persia, granda parto dil nord-westo di Indiana subkontinento jacis sub kontrolo Persa. En 326 aK, Alexandros la Granda konquestis granda parto di Persian imperio, e vinkis imperiestro Porus en la batalio di Hydaspes, proxim la nuna Jhelum, en Pakistan. Dum la 3ma yarcento aK, la sudo di India unionesis sub l'imperio Maurya, e prosperis dum la rejio di Ashoka la granda.
Mohamedani komencis okupar Indiana subkontinento dum la 8ma yarcento, samatempe kam la nordo di India restis dividita inter tri imperii: Gurjara-Pratihara, l'imperio Pala, e la dinastio Rashtrakuta centre, weste e sude de la nuna India.
De 1206 til 1526, granda parto di la nordo di la nuna India apartenis al sultanio Delhi, e de 1526 til 1858 al imperio Mughal, qua kovris granda parto di la nuna India. En 1858, Britaniani enkorpigis regioni di la nuna India, Pakistan e Myanmar a Britanian imperio, e kreis kolonio ("Britaniana raj") qua duris til 1947.
India nedependanteskis del Unionita Rejio ye la 15ma di agosto 1947. Ye la 26ma di januaro 1950 la lando divenis republiko ed adoptis nova konstituco. Rajendra Prasad esis lua unesma prezidanto.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Segun la konstituco adoptita en 1950, India esas parlamentala e federala republiko, ed anke la maxim populoza liberala demokratio. Omna civitani evanta 18 yari o pluse darfas votar. La prezidanto esas chefo di stato di la lando, ed elektesas nedirete dal parlamento, por 5-yara periodo. La chefministro esas la chefo di guvernerio, ed elektesas da Lok Sabha (chambro di deptutati) inter la membri del partiso kun la maxim multa reprezentanti en la parlamento.[2]
Legifala povo konsistas ek duchambra parlamento. La supera chambro esas la konsilistaro di stati (Rajya Sabha) qua havas 243 membri, di qui 233 elektesas dal asemblitari de la stati e teritorii por 6-yara mandato, e la cetera 12 nominesas dal prezidanto. La Domo di Populo (Lok Sabha) havas 545 membri, qui elektesas direte dal populo por 5 yari, en singla elektala distrito.[2]
La maxim alta korto de la judiciala povo esas la Supera korto, qua havas 28 membri, inkluzite la chef-judiciisto. La membri de la Supera korto indikesas dal prezidanto, e servas til evar 65 yari.[2] Subordinita korti esas l'alta korti, la distriktala korti, e la laborala korti.[2]
La legaro di India influesis da Britaniana legaro. Existas separita legaro por Mohamedani, Kristani e Hindui. En 2019, Indiana parlamento komencis revizar lua kriminala legaro, qua kreesis dum Britanian epoko.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
India okupas granda parto dil Indiana subkontinento, qua separesis de la superkontinento Gondwana 75 milion yari ante nun e diplasis adnorde. En la punto ube la subkontinento kolizionis kun Azia formacesis la montaro Himalaya, la maxim alta montaro de la mondo. Himalaya formacas nordala frontieri di India. Monto Kangchenjunga, la 3ma maxim alta del mondo, jacas an la frontero inter India e Nepal. Ube olim existis maro dum milion yari ante nun, formacesis la valo dil fluvio Ganga.
Weste de la lando, an la frontiero kun Pakistan, jacas la stato Rajasthan, kovrata da dezerti. La basa tereni de la regiono cirkondesas da basa monti nomizita Dekkan Ghat. Ta monti inklinas aden streta litorala regioni.
Multa fluvii e riveri trairas la lando. Fluvio Ganga, longa de 2.478 km, fluas tra granda fertila plana lando en la centra parto. Fluvio Indus, de qua originis la nomo di la lando, naskas en India, trairas disputata teritorii en Kashmir, e debushas an la litoro di Pakistan, che Araba maro.
Klimato
[redaktar | redaktar fonto]Ordinare, la klimato di India influesas da la musono, kun koldeta vintri ed varmega someri sequita de du o tri pluvoza monati. Norde e centre de la lando, dumvintri, kolda venti veninta de Himalaya efektigas sikeso e koldeso. En la suda parto e en la litoro dil Araba maro, la klimato esas varma e humida dum la tota yaro.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di India |
L'ekonomio di India kreskis tre rapide en recent yari, quankam la quarimo de la habitantaro esas tre povra.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki por yaro 2023, India havas 1 425 775 850 habitanti, esanta la maxim populoza lando de la mondo.[1] La maxim multa (72%) esas Indo-Ariani. Dravidiana populi esas 25%, Mongoloida etnii esas 3%, segun statistiki de 2000.[2]
L'oficala linguo di la lando esas Hindi parolata da 43,6%. Bengali parolesas da 8%, Mahrati parolesas da 6,9%, Telugu 6,7%, Tamil parolesas da 5,7%, Gujarati parolesas da 4,6%, Urdu parolesas da 4,2%, Kannada parolesas da 3,6%, Odia parolesas da 3,1%, Malayalan parolesas da 2,9%, Punjabi parolesas da 2,7%, Asamana parolesas da 1,3%, Maithili parolesas da 1,1%, e 5,6% parolesas altra lingui.[2]
La religio kun la maxim granda nombro di adepti esas Hinduismo, praktikata da 79,8% de la habitantaro. Mohamedani esas 14,2%, kristani esas 2,3%, Sikhi esas 1,7%, e 2% ne informis pri religio en 2011.[2]
| La 10 maxim granda urbi di India (2011) |
|---|
| Imaji | Rango | Nomo | Habitantaro |
|---|---|---|---|
 Mumbai  Delhi | |||
| 1ma | Mumbai | 12 478 477 | |
| 2ma | Delhi | 11 007 835 | |
| 3ma | Bangalore | 8 425 970 | |
| 4ma | Hyderabad | 6 809 970 | |
| 5ma | Ahmedabad | 5 570 585 | |
| 6ma | Chennai | 4 681 087 | |
| 7ma | Kolkata | 4 486 679 | |
| 8ma | Surat | 4 462 002 | |
| 9ma | Pune | 3 115 431 | |
| 10ma | Jaipur | 3 073 350 | |
| Fonto: [3] | |||
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]La precipua marki di Indiana kulturo esas la granda sinkretismo[4] e kulturala pluralismo[5]. Kulturala tradicioni di India evas de 8.000 yari aK[6].
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Most populous nation: Should India rejoice or panic? - Publikigita da British Broadcasting Corporation. Dato di publikigo: 2023-05-01. URL vidita ye 3ma di mayo 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 India - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 17ma di marto 2019.
- ↑ Cities having population 1 lakh and above - Publikigita da India Census 2011. Dato di publikigo: 31ma di januaro 2012. Idiomo: Angla.
- ↑ "Cultural Diversity, religious syncretism and People of India"
- ↑ "Cultural Pluralism, National Identity and Development"
- ↑ Arnett, Robert. India Unveiled. Atman Press, 2006.
