Autarália
| Commonwealth of Australia Autarália Ñembojoaju | ||||
|---|---|---|---|---|
| Autarália | ||||
| ||||
|
Tetã ñe'ẽ akã: Advance Australia (ingleñe'ẽ: «Eñemotenonde, Autarália») | ||||
|
Tetã Momorãhéi: Advance Australia Fair (ingleñe'ẽ: «Eñemotenonde, Autarália marangatu») Himno real: God Save the Queen (ingyaterrañe'ẽ: «Tupã topysyrõ Mburuvicha Kuñápe») | ||||
 | ||||
| Tavusu |
Kambérra  | |||
| Táva tuichavéva |
Sínei  | |||
| Ñe'ẽnguéra |
Ndorekóiva (Ingleñe'ẽ de facto) | |||
| Tetãygua réra | australiano, -na | |||
| Tekuái reko |
Tavetãporokuái tekorãháme ñembyatypyre oñemoamandajéva | |||
| Monarca Gobernador Primer ministro |
Carlos III Sir Peter Cosgrove Malcolm Turnbull | |||
| Tetã Amandaje | Parlamento de Australia | |||
| Sãso • Léi guasu • Kuatia Westminster • Oñemokuatiaetéva • Autarália ikuatia |
Tavetã Joaju-pegua 1 jasyteĩ ary 1901-pe 11 de diciembre de 1931 9 jasypa ary 1942-pe 3 jasyapy ary 1986-pe | |||
| Yvy apekue | Ñemoĩha 6.º | |||
| • Opaite | 7 692 024 km² | |||
| • Y (%) | 1% | |||
| Tembe'y | 0 km | |||
| Y rembe'y | 25 760 | |||
| Yvyty yvatevéva |
Pico Mawson Monte Kosciuszko | |||
| Ava hetakue | Ñemoĩha 53.º | |||
| • Hetakue | 26 742 200 hab. (2023) | |||
| • Typy'ũ | 3,5 hab./km²* | |||
| PIB (PPA) | Ñemoĩha 18.º | |||
| • Opaite (2011) | US$ 9 150 980 mill. | |||
| • Per cápita | US$ 40 847 | |||
| PIB (nominal) | Ñemoĩha 12.º | |||
| • Opaite (2011) | US$ 1 487 000 mil | |||
| • Per cápita | US$ 66 371 | |||
| IDH (2012) | 0,938[1] (2.º) – Iporãete | |||
| Viru |
Dólar australiano ($, AUD) | |||
| Ára | UTC +8 gotyo UTC + 10,5 | |||
| • Arahakúpe | UTC +8 gotyo UTC + 11,5 | |||
| Tetã renda tee Ñandutíme |
.au | |||
| COI Jehero | AUS | |||
| Opaite Tetã Yvýgui | ||||
| [editar datos en Wikidata] | ||||
Autarália, hérava hekopeteháicha Autarália Ñembojoaju[2] (Ingleñe'ẽme: Commonwealth of Australia), ha'e peteĩ tetã hekosãsóva ojejuhu yvy guasúpe ha'éva yvyrusu Autarália térã Sahul, ha yvy michĩme ha'éva ypa'ũ Tasmania ha heta ambue imichĩvéva. Ko tetã yvy apekue niko 7 741 220 km², upéicha Autarália ha'e tetã tuichavéva Oseaníape ha tetã tuichavéva 6ha yvy ape ári. Upéicha avei, ha'e yvyrusu ipevéva oikohápe tapichakuéra[3] ha oĩvehápe kyve'ỹ,[4] ha ojejuhuvehápe yvy naiporãiva ñemitỹme guarã.[5] Kóva avei peteĩ tetã ojejuhuhápe mymba ha ka'avo opaichagua, ituichaiterei ha upévare ikatu jahecha ijyvýpe tave'ỹ, ka'aguy, yvytyrysýi ha heta ambuéva.
Ijerére ojejuhu yvy gotyo upe paraguasu Ñembyvogua, yvate ha kuarahyreike gotyo paraguasu Índiko, ha kuarahyresẽ ngotyo paraguasu Py'aguapy. Avei yguasu rupive oñohembe'y Kuarahyresẽ Timor, Indonésia ha Papúa Ginéa Pyahu rehe yvate gotyo, ha Selánda Pyahu, Ypa'ũnguéra Salomõ ha Kalendóña Pyahu rehe kuarahyresẽ ngotyo.
Umi oiko mboyve umi Autarália ypykue og̃uahẽraẽ Ñemby Kuarahyresẽ Ásiagui ojapo amo 65 000 ary. Og̃uahẽ hikuái yguasu rupive, ojapo hekoharã ha omoheñói amo 250 ñe'ẽ aty iñambuéva og̃uahẽ meve umi Europagua, oñongatukuaávo tavarandu ha jeroviapy ojejuhúva umi tujavéva yvy ape ári.[6] Autarália marandeko ojehairaẽ oikundaha rire upe rupi umi Európa peguáva. Ygarata mboguatahára Olánda peguáva Willem Janszoon ha'e Europagua ohoraẽva Autaráliape, ary 1606 jave. Amo 1770 jave, kundahára Vyretáña megua James Cook ojapo yvy ra'anga ha oñemomba'e Autarália vorekue kuarahyresẽguávare omoĩ hag̃ua Vyretáña Guasu poguýpe, ha ygarata aty peteĩha Vyretáña megua og̃uahẽraẽ Sídney ary 1788 jave, omopu'ã hag̃ua tekoha ojeiporútava ka'irãicha. Hetave umi Europagua, tuichaitépe oikokuévo itaju rekaha. Sa'ary XIX pukukuévo, oñemohenda amandaje omotenondéva tavayguakuéra, ipahápe oiporavopa hikuái ojapo hag̃ua hetã, upéicha oiko ára 1 jasyteĩ 1901.
Jahecháramo mba'éichapa oñemboguata tetã ñesãmbyhýpe, Autarália niko oiko tetã oporokuái peteĩme léi guasu rupive, oñemohendáva peteĩ tetã ñembyatypyre ramo, ojapóva 6 tetãvore ha 10 yvypehẽ. Autarália retãyguakuéra, ha'éva amo 26 sua tapicha, ojejuhuvéva tavaguasukuéra rupi ha tetã vorekue kuarahyresẽguávape.[7] Kambérra ha'e itavusu, ha itáva ituichavéva hína Sídney. Umi irundy tuichavéva upe rire niko Melbourne, Brisbane, Perth y Adelaida. Autarália retãyguakuéra hetave ojejapo umi pytaguágui: pytaguakuéra ojapo 30 % opaite tetãgui, ha haimete Autarália retãygua retakue mbyte isy térã itúva ha'e pytagua.[8] Autarália yvy henyhẽmba mba'ehetágui ha ojekopyty porãite tetãnguéra ambuévare, umíva niko heta oipytyvõ ko tetãme omono'õ hag̃ua pirapire, oguenohẽvo imba'ehetarã opaichaguágui, ha'eháicha ñemitỹ, kuarepoti ñeguenohẽ, viru ñemomba'apo, mba'e'apo opaichagua ha tekombo'e.[9][10]
Autarália ha'e tetã mba'ehetáva ivirureko poguasúva. Ary 2022 jave, he'iháicha atyvete Pirapire Ryru Hetatetãgua (FMI), ha'e tetã mba'ehetavéva 13ha PIB (nominal) rupive.[11] Ary 2021 jave, oiko tetã 5ha yvypóra ñakãrapu'ã rechaukaha (ha'éva ohechaukáva iporãpa tapichakuérape oiko hag̃ua).[12] Autarália niko tetã mbaretete ha oñemotenonde umi ijykegua apytépe, ojejuhu umi iporãvéva apytépe tapichakuérape oiko hag̃ua, ha ohupyty hag̃ua jekopytyjoja, tesãi, tekombo'e, tekosãso, ñeñangareko ha tekoiterape.[13]
Héra Ypy
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ku ñe'ẽ Australia ("Autarália" avañe'ẽme) ikatu ou latinañe'ẽ pegua Australis, he'iséva ñembygua: pe mombe'ugua'u oñe'ẽva “peteĩ tenda ojeikuaa'ỹva ñembýpe ojejuhúva” rehegua (terra australis incognita), ou Rróma Mburuvi mombe'ugua'u pegua.
Mandu'apy
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- ↑ «Human Development Report 2013». pnud. Ojehechákuri árape: 14 de marzo de 2013.
- ↑ «UNGEGN List of Country Names» (en en) (PDF) pág. 7 (17 de julio de 2017). Ojehechákuri árape: 5 de enero de 2024.
- ↑ Macey, Richard. «Map from above shows Australia is a very flat place», The Sydney Morning Herald, 21 de enero de 2005. (en)
- ↑ "Areas of Australian and territory deserts." Geoscience Australia. 15 de mayo de 2014.
- ↑ Grant, Cameron (Agosto de 2007). "Damaged Dirt." The Advertiser.
- ↑ The Story of Australia's People, Volumen 1: The Rise and Fall of Ancient Australia, Penguin Books Australia Ltd., Vic., 2015 ISBN 9780670078714.
- ↑ Oficina Australiana de Estadística (2012-05-24). «Main Features - Geographic distribution of the population» (en en). Ojehechákuri árape: 2022-11-27.
- ↑ Oficina Australiana de Estadística. «Main Features – Australia's Population by Country of Birth», 3412.0 – Migration, Australia, 2019–20, 23 de abril de 2021. (en)
- ↑ (en en) Rich Country Interests and Third World Development. Reino Unido: Taylor & Francis. 1982. ISBN 978-0-7099-1930-8.
- ↑ «Australians the world's wealthiest», The Sydney Morning Herald, 2011-10-31. (en)
- ↑ Banco Mundial. «GDP per capita (current US$) - Australia» (en en). Ojehechákuri árape: 2022-12-13.
- ↑ "Human Development Report 2021-22." 2022.
- ↑ "Australia: World Audit Democracy Profile." WorldAudit.org.
|
Autarália | Fíji | Kiriváti | Mikyonésia | Náuru | Paláu | Papúa Gynéa Pyahu | Samóa | Selánda Pyahu | Tónga | Tuválu | Vanuátu | Ypa'ũnguéra Marshall | Ypa'ũnguéra Salomõ |