Cidade de México

 

Os indicios máis antigos de ocupación humana no territorio da Cidade de México son os da "Mujer del Peñón" e outros atopados en San Bartolo Atepehuacan (Gustavo A. Madeiro), e críase que correspondían ao período Cenolítico Inferior (9500-7000 a. C.).^[2] Con todo, recentes estudos sitúan a súa antigüidade en 12 700 anos, e a súa orixe, polo seu ADN mitocondrial, como asiático.^[3]

Durante o primeiros tres milenios antes de nosa era, baixo o influxo ou á sombra da cultura olmeca, desenvolvéronse aquí varias poboacións importantes como Cuicuilco. No final do Preclásico, a hexemonía cuicuilca cedía ante o apoxeo de Teotihuacán, localizada ao nordés do lago de Texcoco. Durante o Clásico, esa cidade foi un núcleo que concentrou a maior parte dos poboadores da conca lacustre, quedando Azcapotzalco como un dos seus satélites na ribeira poñente, ocupado por pobos de ascendencia otomiana. No oriente do lago, o cerro da Estrela foi a sede dun pequeno pobo teotihuacano.

Cara ao século VIII comezou a decadencia de Teotihuacan. Algúns dos seus habitantes trasladáronse á ribeira do lago de Texcoco, onde fundaron poboacións como Culhuacán, Coyoacán e Copilco. A zona foi destino das migracións dos teochichimecas durante os séculos VIII e XIII, pobos que orixinarían as culturas tolteca e mexica. Estes últimos chegaron cara ao século XIV para establecerse primeiro nas beiras do lago.

Debido á súa orixe mitolóxica, non hai consenso científico sobre a data da fundación da cidade de México-Tenochtitlán, pero puido ocorrer a inicios do século XIV.^[4][5] Fontes do século XVI que fixeron correlacións dos antigos calendarios cos occidentais situárona en 1325^[6] -2 casa na conta calendárica mexica- ou en 1345, nun illote no centro da zona lacustre. Algúns anos máis tarde unha fracción dos mexicas que migraban desde o norte do país fundarían a cidade de México-Tlatelolco noutro illote ao noroeste.^[7] Máis tarde, en 1428 Tenochtitlan, Tetzcoco e Tlacopan estableceron a Tripla Alianza^[8] a cal foi dominada polos mexicas, que crearon un imperio nun territorio de preto de 300 000 quilómetros cadrados. Como parte desta expansión, Tenochtitlan conquistou a outra cidade de orixe mexica de Tlatelolco en 1473,^[7] que dada a súa proximidade, uníronse nunha soa zona urbana. Ao momento da chegada dos españois, México-Tenochtitlan era unha das urbes máis grandes do mundo antigo contando, baseado en estimacións modernas, cunhas 300.000 persoas.^[9][10]

 

Tras o desembarque en Veracruz, o explorador español Hernán Cortés avanzou sobre Tenochtitlan coa axuda doutros pobos nativos,^[11] chegando á capital azteca o 8 de novembro de 1519.^[12] Cortés e os seus homes marcharon ao longo da calzada que conducía á cidade de Iztapalapa e o gobernante da cidade, Moctezuma II, saudou as españois; trocaron presentes, pero a amizade non durou moito tempo.^[13] Cortés puxo a Moctezuma baixo prisión domiciliaria, na esperanza de gobernar a través da autoridade del.^[14]

As tensións aumentaron, até que na noite do 30 de xuño de 1520 - durante unha loita coñecida como "La Noche Triste" - os aztecas levantáronse contra a invasión española e conseguiron capturar e expulsar os europeos e os seus aliados tlaxcaltecas.^[15] Cortés reagrupou as súas forzas en Tlaxcala. Os aztecas pensaron que os españois marcharan permanentemente e elixiron un novo rei, Cuitláhuac, pero morreu pronto. O seguinte rei foi Cuauhtémoc.^[16]

Cortés comezou logo o cerco de Tenochtitlan en maio de 1521. Durante tres meses, a cidade sufriu coa falta de comida e auga, así como a propagación da varíola traída polos europeos.^[11] Cortés e os seus aliados desembarcaron as súas forzas na parte sur da illa e lentamente abriron camiño a través da cidade.^[17] Cuauhtémoc rendeuse en agosto de 1521.^[11] Os españois practicamente arrasaron a cidade de Tenochtitlán durante o cerco final da conquista.^[12]

Cortés primeiro estabeleceuse en Coyoacán, pero decidiu reconstruír a cidade azteca para apagar todos os vestixios da vella orde.^[12] Non estabeleceu un territorio baixo o seu propio dominio persoal, permaneceu leal á coroa española. O primeiro vicerrei español chegou á Cidade de México catorce anos máis tarde. Nesa época, a cidade xa se tornara novamente unha importante cidade-Estado, tendo un poder que se estendía alén das súas fronteiras.^[18]

Aínda que os españois preservasen o formato básico das rúas de Tenochtitlán, construíron igrexas católicas sobre os antigos templos aztecas e reivindicaron os palacios imperiais para eles.^[18] Tenochtitlán foi rebautizada como "México" porque era unha palabra máis doada de pronunciar en castelán.^[12]

 

 

A cidade foi a capital do Imperio Azteca e na era colonial, Cidade de México tornouse a capital do Vice-Reino de Nova España. O vice-rei vivía no palacio vice-real na praza Zócolo. A Catedral Metropolitana da Cidade de México, a sede do arcebispado de Nova España, foi construída noutra parte do Zócolo, sobre as ruínas do antigo Templo Mayor.

As cidades españolas coloniais estaban construídas baseándose nun plano organizado en quinteiros, polo menos se ningún obstáculo xeográfico o impedía. Na Cidade de México, o Zócolo (a praza principal) era o lugar central a partir do cal os quinteiros da cidade foron construídos. Os españois vivían na área máis próxima á praza principal, no que era coñecido como traza, en rúas tranquilas e ben ordenadas. As residencias dos pobos nativos foron colocadas fóra desa zona exclusiva e as súas casas estaban máis afastadas.^[19]

O Imperio Español procurou manter os indios separados dos españois, mais como o Zócolo era un centro comercial importante para os indios, eles eran unha presenza constante na área central da cidade, o que facía que a rigorosa segregación étnica non fose cumprida.^[20] O Zócolo tamén era o escenario de grandes celebracións, tamén como de execucións. A praza tamén foi o lugar de dúas grandes rebelións no século XVII, unha en 1624 e outra en 1692.^[21]

A cidade medrou, así como a súa poboación, o que deixou cada vez menos espazo para as augas do lago. Como a profundidade da auga do lago oscilaba, a Cidade de México estaba suxeita a inundacións periódicas. Un gran proxecto de infraestrutura fixo que miles de indios fosen postos en réxime de traballo forzado para evitar novas inundacións. As enchentes non só eran un inconveniente, se non tamén un perigo para a saúde, unha vez que durante os períodos de cheas o lixo da xente contaminaba as rúas da cidade. Coa drenaxe da área, a poboación de mosquitos caeu, así como a frecuencia de doenzas. No entanto, a drenaxe dos pantanos tamén mudou o hábitat para peixes e aves e as áreas de acceso para os cultivos dos indios preto da capital.^[22]

No século XVI, houbo unha proliferación de igrexas, moitas das cales aínda poden ser vistas no centro histórico da capital mexicana.^[18] Economicamente, a Cidade de México prosperou como resultado do comercio. Ó contrario do Brasil ou do Perú, México tiña contacto fácil cos océanos Atlántico e Pacífico. Aínda que a coroa española tentase regulamentar completamente todo o comercio na cidade, a lei tivo éxito só parcial.^[23]

O concepto de nobreza floreceu en Nova España dunha forma non vista noutras partes de América. Os españois encontraron unha sociedade na cal o concepto de nobreza era parecido ó europeo, o que fixo que os conquistadores respectasen e ampliasen a orde de nobreza indíxena. Os séculos que seguiron, un título nobre en México non significaba gran poder político.^[24] O concepto de nobreza en México non era político, mais si social e conservador, con base no mérito da familia. A maioría desas familias probaron o seu valor, facendo fortunas na Nova España fóra da propia cidade e, axiña, investindo as súas rendas na capital, coa construción de novas igrexas, institucións de caridade e casas palacio extravagantes. A manía de construír a residencia máis opulenta posíbel atinxiu o seu auxe na última metade do século XVIII. Moitos destes palacios aínda poden ser atopados, o que fixo que Alexander von Humboldt dese o alcume de "cidade de palacios" á capital mexicana.^[12][18][24]

 

A ocupación española durou tres séculos, até que Miguel Hidalgo, un relixioso da poboación de Dolores, proclamou o famoso "grito de Dolores", iniciando a Guerra da Independencia de México, que foi conquistada tres anos despois. Trala proclamación da independencia, o 27 de setembro de 1821, os conflitos que se produciron até final do século XIX dificultaron o desenvolvemento da cidade. Nos principios do referido século, a cidade expandiuse e naceron as primeiras "colonias" residenciais, mais trala revolución o seu crecemento da poboación aumentou.^[25] As seguintes décadas foron seguidas por varios disturbios, ó mesmo tempo en que diferentes faccións pelexaban polo control de México.^[26]

A Batalla da Cidade de México, parte da Guerra Mexicano-Americana, refírese á serie de enfrontamentos ocorridos entre o 8 e o 15 de setembro de 1847, nos arredores da cidade. Inclúense as principais accións nas batallas de Molino del Rey e Chapultepec, culminando na caída da Cidade de México. O Exército dos Estados Unidos, baixo o mando de Winfield Scott, tivo un grande éxito que terminou coa guerra. A invasión estadounidense do Distrito Federal mexicano foi rexeitada por primeira vez durante a Batalla de Churubusco, o 8 de agosto, cando o batallón de San Patricio, que estaba composto principalmente por irlandeses católicos e inmigrantes alemáns, mais tamén por canadenses, ingleses, franceses, italianos, polacos, escoceses, españois, suízos e mexicanos, loitou pola causa mexicana repelendo os ataques estadounidense. Despois da vitoria do Batallón de San Patricio, a Guerra Mexicano-Americana rematou despois de que os Estados Unidos levase máis unidades de combate a México, o que resultou na captura da Cidade de México e Veracruz pola 1ª, 2ª, 3ª e 4ª Divisións do Exército dos Estados Unidos.^[27] A invasión culminou coa toma do Castelo de Chapultepec, na propia cidade.^[28]

Durante esta batalla, o 13 de setembro, a 4ª División, baixo o comando de John A. Quitman, liderou o ataque contra Chapultepec e tomou o castelo. Os futuros xenerais confederados George E. Pickett e James Longstreet participaron no ataque. Na defensa mexicana serviron os cadetes máis tarde inmortalizados como Los Niños Héroes ("Os Nenos Heroes"). As forzas mexicanas marcharon de Chapultepec e retiráronse á cidade. Os ataques ás garitas de Belén e San Cosme viñeron despois. O Tratado de Guadalupe Hidalgo foi asinado no que é hoxe o extremo norte da cidade.^[29]

 

Conflitos como a Guerra Mexicano-Americana, a Intervención Francesa e a Guerra da Reforma deixaron a cidade relativamente sen danos, especialmente durante o goberno do presidente Porfirio Díaz. Durante este período, a capital mexicana desenvolveu unha moderna infraestrutura, como estradas, escolas, alén de sistemas de comunicación e transporte. No entanto, o réxime concentrou recursos na cidade, mentres o resto do país quedaba na pobreza.

O rápido desenvolvemento levou á Revolución Mexicana.^[26] O episodio máis significativo deste período para a cidade foi La decena trágica ("A decena Tráxica"), en 1913, un golpe de Estado contra o presidente Francisco I. Madero e o seu vicepresidente, José María Pino Suárez. Victoriano Huerta, xeneral xefe do Exército Federal, viu unha oportunidade de tomar o poder, forzando a Madero e Pino Suárez a asinar as súas renuncias. Os dous foron asasinados máis tarde, mentres eran levados para a prisión.^[30]

As forzas zapatistas, que estaban baseadas no estado veciño de Morelos, tiñan puntos fortes no extremo sur do Distrito Federal, que incluía Xochimilco, Tlalpan, Tláhuac e Milpa Alta para loitar contra os réximes de Victoriano Huerta e Venustiano Carranza. Tralo asasinato de Carranza e un curto mandato de Adolfo de la Huerta, Álvaro Obregón tomou o poder. Despois, disposto a ser reelixido, foi asasinado por José de León Toral, un católico devoto, nun restaurante preto do parque La Bombilla, en San Ángel, en 1928. Plutarco Elías Calles substituíu a Obregón e culminou a Revolución Mexicana.

A partir do inicio do século XX, desenvolvéronse novos planos urbanísticos e a cidade creceu aínda máis. O 19 de setembro de 1985, no entanto, a cidade foi arrasada por un forte terremoto de magnitude 8,1^[31] na escala de Richter. Aínda que este sismo non fose tan mortal ou destrutivo como moitos sismos semellantes noutras partes de Asia e de América Latina,^[32] probou ser un desastre político para o goberno unipartidista que comandaba México hai anos. O goberno foi paralizado pola súa propia burocracia e corrupción, forzando os cidadáns comúns a crear e dirixir os seus propios esforzos de rescate para reconstruír gran parte das construcións destruídas.^[33]

O 5 de febreiro de 2016, a cidade trocou de nome, de Distrito Federal a Cidade de México, agora é unha nova entidade federal do país e deixou de ser un territorio federal.^[34]

No ano 2018, as delegacións da Cidade de México, serán chamadas concellos.^[35][36]

Na historia moderna do país, Cidade de México é o seu motor económico. A comezos do século XIX caracterizábase pola especialización no sector servizos e por un contorno de claro carácter agrícola. Ao longo do século foise desenvolvendo na cidade un potente sector industrial téxtil e papeleiro, centrándose nese sector as evolucións tecnolóxicas.

Entre as décadas de 1950 e 1980, a Cidade de México chegou a producir o 36% do Produto Interior Bruto nominal do país, porén ao longo dos anos foi perdendo peso específico representando a comezos do século XXI apenas o 25%. Esta mesma progresión seguiuna o número de empregos que producía, pasando de dar traballo ao 45% dos traballadores da industria a aproximadamente o 33% de 1990.

Malia este claro retroceso, o PIB per cápita dos habitantes da Cidade de México segue sendo con diferenza o máis alto do país.

 

Como capital do país alberga gran parte das institucións deportivas do Estado, coma o Comité Olímpico Mexicano, a Escola Nacional de Educación Física ou a Escola Nacional de Adestradores Deportivos. Así como as principais instalacións deportivas, coma a Cidade Deportiva da Magdalena Mixiuhca, o Estadio Azteca ou o Estadio Olímpico Universitario.

A Cidade de México foi sede dos Xogos Olímpicos de 1968, converténdose na primeira cidade de Latinoamérica en ser sede olímpica. Tamén albergou distintos eventos internacionais como dous Mundiais de Fútbol en 1970 e 1986, dúas veces os Xogos Panamericanos (1955 e 1975) ou os Xogos Centroamericanos e do Caribe, en tres ocasións (1926, 1954 e 1990).

O deporte máis popular da cidade é o fútbol, existindo varios equipos que compiten na máxima categoría do país, o Club América, o Cruz Azul e o Club Universidad Nacional, máis coñecido como Pumas de la UNAM. O Estadio Azteca, casa do Club América, tamén é a sede da Selección de fútbol de México.

Na cidade tamén teñen ampla presenza outros deportes como o fútbol americano, con tres equipos na máxima categoría: as Águilas Blancas do IPN, os Burros Blancos do IPN e os Pumas CU da UNAM, o baloncesto co equipo Gansos Salvajes da UIC ou o automobilismo coa competición NASCAR.

A cidade forma parte da Unión de Cidades Capitais Iberoamericanas, e ademais conta actualmente con 24 convenios de irmandamento e amizade con cidades de América do Norte, América Latina, Europa e Asia, das cales 15 son capitais:^[38][39]

Ten asinados 13 convenios de cooperación específica con 15 cidades de América do Norte, Asia, América Latina e Europa:^[40]

Tamén pertence á Unión de Cidades Capitais Iberoamericanas (UCCI), asociación que agrupa outras 29 cidades de Iberoamérica.^[42]

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Cidade de México

• México
• Distrito Federal
• Xogos Olímpicos de 1968

• Sitio oficial da cidade (en castelán).