Paspallás

O paspallás (Coturnix coturnix)^[2] é unha especie de ave da orde das galiformes, familia dos fasiánidos e subfamilia dos perdicinos, unha das que integran hoxe en día o xénero Coturnix.

É unha ave de pequeno tamaño, unha das poucas galiformes que son migratorias, que é moi apreciada gastronomicamente pola súa carne e os seus ovos.

A especie foi descrita en 1758 por Linneo na 10ª edición do seu Systema Naturae,^[3] na páxina 161, co nome de Tetrao coturnix.

Posteriormente foi reclasificada dentro do xénero Coturnix cando este foi creado en 1764 polo botánico e zoólogo francés François Alexandre Pierre de Garsault, ou en 1791 polo naturalista, tamén francés, Pierre Joseph Bonnaterre, segundo os autores.^[4][5]

O nome do xénero (e o da especie) está tomado do latín clásico cōturnīx, -īcis, 'codorniz',^[6] nome derivado do latín preclásico *quocturnix, relacionado coa onomatopea do grito desta ave.^{[Cómpre referencia]}

O número de subespecies descitas varía segundo os ornitólogos entre 4 e 8. Os técnicos do ITIS recoñcen estas cinco:^[5]

• Coturnix coturnix africana Temminck & Schlegel, 1849 - Distribúese por África desde Etiopía até Suráfrica, incluíndo Madagascar, as illas Comores e as Mascareñas.
• Coturnix coturnix conturbans Hartert, 1917 - Habitante das illas de Madeira, Canarias e Azores.
• Coturnix coturnix coturnix (Linnaeus, 1758), a subespecie tipo (nominal) - Distribúese por toda Europa, o norte de África (até o Sahel), e en Asia, desde a fronteira con Europa até o lago Baikal e o norte da India.
• Coturnix coturnix erlangeri Zedlitz, 1912 - Propia de Etiopía.
• Coturnix coturnix inopinata Hartert, 1917 - Propia de Cabo Verde.

É unha ave pequena, repoluda, que mide entre os 18,0 e os 21,9 cm, e pesa de 91 a 131 g. O peteiro é curto e curvado, de cor agrisada. A coloración da plumaxe nos machos é apardazada, esencialmente raiada con plumas máis claras, e cunha orella (franxa curvada que se estende dtrás do ollo) branca, así como o mento (parte da cabeza situada debaixo do bico), na subespecie nominal, Coturnix coturnix coturnix. Como corresponde á súa natureza migratoria, ten as ás proporcionalmente máis longas que ás doutras aves de caza, cunha envergadura alar de até os 30 cm.^[7]

As femias son semellantes en forma e tamaño, pero o debuxo da cabeza é menos marcado, a cor de fondo da plumaxe é do tonalidade areosaa, e toda a súa coloración é máis esvaída.

Crían en zonas de clima temperado de Europa, Asia e o norte de África. Pasan o inverno en África e nos países do sur de Asia.

O seu hábitat preferido na época de cría son as chairas cultivadas. En xeral, evitan zonas moi montañosas, pantanosas ou moi húmidas.

En Europa encóntrase en hábitats abertos, incluídas as tierras agrícolas,^[8][9] onde prefire os campos de trevos, trigo e outros cereais de inverno, así como o feo, pasteiros ásperoe e barbeito.^[8] Evita solos espidos,^[9] e zonas con árbores e matogueiras,^[10][11] prefirindo áreas conha capa densa de herbas de menos de 1 m de altura.

Véxase a distribución das subespecies.

É unha especie terrestre, notoriamente difícil de ver, xa que se mantén oculta entre os cultivos, e é reticente a voar, prefirindo afastarse do lugar en caso de perigo. A miúdo, a única indicación da súa presenza é a súa voz característica, repetitiva, que se escoita principalmente no luscofusco, ao amencer e ao anoitecer e, ás veces, pola noite.

É unha ave migratoria, a diferenza da maioría das aves de caza. O seu voo é rápido e, fóra da viaxe migratoria, baixo e pouco prolongado. A súa migración amosa aspectos característicos que a diferencian doutras aves. Algúns exemplares atópanse xa, por exemplo, en Exipto a finais de agosto. A estes únense un número meirande de aves en setembro, mentres que outros exemplares están aínda a críar no centro de Europa. O corpo principal dos migradores parte en setembro, pero a viaxe prosegue en outubro e certos individuos agardan mesmo a novembro antes de marcharen cara ao sur. Non se reagrupan para comezar a viaxe. Os bandos vanse formando polo camiño, e as grandes agrupacións fórmanse cando van emprender as grandes travesías marítimas. No regreso ao norte non sempre seguen o mesmo camiño da ida.

Aliméntase de sementes e insectos, que apaña no solo.

Ao alcanzaren unha idade de 6 a 8 semanas, comenzan a reproducirse. Os machos loitan entre eles para conseguir unha femia. Fan un niño nunha pequena depresión do chan, no que as femias adoitan poñer entre 8 e 13 ovos. Os polos rompen a casca despois duns 16-18 días de incubación, e permanecen coa nai entre 11 e 19 días. A reprodución efectúae en terras de cultivo e pasteiros abertos na maior parte de Europa e Asia.

Vive até os tres anos na natureza e até cinco en catividade.

A mitoloxía grega conta que Asteria, filla dos titáns Ceo e Hebe, perseguida por Zeus, decidiu botarse ó mar convertida en paspallás. Así croeu unha illa errante chamada, na súa honra, Asteria que posteriormente sería coñecida como Delos. Outra lenda di que nesa illa naceu Apolo, de Leto, outra amante de Zeus; Hera, a esposa de Zeus, perseguiu a Leto e prohibiu que ningún lugar a acollera no momento do parto, e por iso Delos foi recompensada por Zeus e fixada ó fondo do mar mediante unhas columnas ^[12].

O Éxodo 16: 1-13 relata como os israelitas emigrantes pedíronlle carne a Deus, que lles subministrou unha multitud masiva de paspallases migratorias (aínda que esta tradución do hebreo é cuestionábel).

A carne do paspallás fíxoo obxecto de caza masiva dende tempos remotos, e aínda hoxe é moi buscado como caza no seu paso pola área mediterránea. A caza masiva, xunto coa perda dos seus hábitats e o uso masivo de pesticidas, causou unha forte diminución das súas poboacións.

Como ave de granxa utilízase pola súa carne e os seus ovos. Sobre todo en Francia e no Xapón críase en grandes cantidades e os produtos derivados son comúns nos supermercados. Nalgúns países, ademais do seu uso como ave de granxa, úsase como ave de gaiola, curiosamente polo seu canto. Nalgunhas áreas de Asia central ten uso como ave de loita. Afaise ben á domesticidade, e pode chegar a ser confiado cando se lle amosa a atención necesaria.

No antigo Exipto usábase a súa imaxe nos xeroglíficos, que datan de ao redor do ano 5000 a.C., para representar os sons v e u.^[13]

En Galicia a única subespecie presente é a eurasiática, Coturnix coturnix coturnix. Foi común en tempos pasados, pero hoxe está en regresión.^[14] Ocupa trigais, pasteiros, outros cultivos e lugares abertos, especialmente en chairas, como na Limia, a Terra Chá e a meseta de Mazaricos e mesmo en zonas de alta montaña, até os 1 500 m de altitude. Na actualidade o seu status en Galicia pode cualificarse de "pouco común ", xa que se esta a producir un lento peo progresivo descenso das súas poboacións desde hai varias décadas, situación que non debe ser atribuída á súa caza, xa que en Galicia esta especie non posúe o atractivo que ten noutros lugares de Europa, e mesmo da Península Ibérica, senón máis ben á destrución de numerosos niños cando a colleita de cereais e de herba para ensilar, así como —probabelmente— á moderna introdución de insecticidas e herbicidas na súa cadea trófica.^[15]

Desde tempos antigos os paspallases son obxecto de caza en todos os países onde habitan e, nos tempos modernos, tamén se crían en granxas para aproveitar a súa carne e os seus pequenos oviños. Por exemplo, na Península Ibérica, desde a Idade Media, a especie do país, Coturnix coturnix, foi a protagonista de receitas de alta cociña. Este paspallás posúe unha carne moi delicada, fina, suave e tenra, en especial o espécimes salvaxes, xa que presenta texturas algo máis compactas e sabedeiras que as variedades de granxa, que usualmente son da especie Coturnix japonica,^[16] que foi domesticada hai máis de 600 anos, e da que se obtiveron, por mutacións, multitude de variedades. Hoxe a súa cría é industrial, tanto para a carne como para os ovos. A femia comeza a poñer á idade de 40 días, e produce o seu propio peso en ovos en 10 días; pode poñeer máis de 200 ovos ao ano. O paspallás xaponés tamén se introduciu, para a caza, nos Estados Unidos e en Europa, o que ocasionou, neste último caso, non poucos problemas pola hibridación con Coturnix coturnix.^[17]

En Europa, a intensificación da agricultura provocou a perda de pastos e de terra sen cultivar, e un aumento no uso de herbicidas e insecticidas, o que supuxo unha redución na dispoñibilidade de sementes e insectos. Por outra parte, a hibridación con papallases xaponeses (Coturnix japonica) é un grave perigo no sur de Europa.^[8][18] Outras ameazas potenciais que impulsan a diminución das poboacións da especie en Europa son a caza, as flutuacións climáticas a longo prazo e a seca nas zonas de invernada subsaharianas.^[8]

A Unión Internacional para a Conservación da Natureza e dos Recursos Naturais comsidera que a especie ten unha área de dispersión extraodinariamente grande e que, por tanto, non se aproxima ao limiar de vulnerábel segundo os criterios establecidos de "tamaño da área"; e que a pesar do feito de que a tendencia da poboación parece estar diminuíndo, non se cre que esta diminución sexa o suficientemente rápida como para acercarse ao limiar de vulnerabilidade, polo que o status da especie é avaliado como LC (pouco preocupante).^[1]

• 
  Ovos de paspallás comparados cos de galiña.
• 
  Ovos de paspallás en presentación comercial.
• 
  Femia.
• 
  Cabeza de C. coturnix do Líbano.
• 
  Cabeza de Coturnix coturnix coturnix (a subespecie nominal).
• 
  Cabeza de Coturnix coturnix africana.

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Paspallás

Wikispecies posúe unha páxina sobre:  Paspallás

• del Hoyo, J.; Collar, N. J.; Christie, D. A.; Elliott, A. e Fishpool, L. D. C. (2014): HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World. Volume 1: Non-passerines. Barcelona: Lynx Edicions / Cambridge, UK: BirdLife International. ISBN 978-84-9655-394-1.
• Hennache, A. & Ottaviani, M. (2011): Cailles, Perdrix et Francolins de l’Ancien Monde. Clères, Seine-Maritime: Éditions W.P.A. France. ISBN 978-2-9512-4673-7.
• McGowan, P. J. K.; de Juana, E. e Boesman, P. (2013): "Common Quail (Coturnix coturnix). En: del Hoyo, J.; Elliott, A.; Sargatal, J. e Christie, D. A., eds. Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions. ISBN 978-84-9655-388-0.
• Johnsgard, P. A. (1999): The Pheasants of the World. 2nd ed. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-1-5609-8839-7.
• Johnsgard, P. A. (1988): The Quails, Partridges, and Francolins of the World. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-1985-7193-3.
• Penas Patiño, Xosé M., Carlos Pedreira López e Carlos Rodríguez Silvar (1991): Guía das aves de Galicia. A Coruña: Bahia Edicións. ISBN 84-8767-406-2.
• Penas Patiño, X. M. (1995): "Coturnix coturnix (Linn.) Paspallás". En: VV. AA. Atlas de vertebrados de Galicia. Tomo II, Aves. Santiago de Compostela: SGHN / CCG. ISBN 84-8717-289-X.

• Galiformes
• Fasiánidos
• Perdicinos
• Coturnix

• Coturnix coturnix. Common quail na ADW. Inclúe abundantísima información (en inglés).
• Common Quail Coturnix coturnix (Linnaeus 1758) na EOL.

• Crianza de paspallases para ovos e carne (en inglés).