Lingua wapishana

Wapishana
Outros nomes:	Wapixana
Falado en:	Brasil e Güiana
Total de falantes:	13 000 (2000)
Familia:	Americana; Arauaco; Setentrional; Wapishana (río Branco); Wapishana
Escrita:	Alfabeto latino
Códigos de lingua
ISO 639-1:	--
ISO 639-2:	---
ISO 639-3:	wap
Mapa
	; Mapa das linguas arauacas. O wapishana na fronteira sur de Güiana.
Status
	; O wapishana está clasificado como "vulnerable" polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO

A lingua wapishana é unha lingua arauaca falada polo pobo wapishana en Güiana e no Brasil. É falada por unhas 13.000 persoas en ambos os dous lados da fronteira entre Güiana e o Brasil.^[3]

No Brasil a maior concentración de falantes de wapishana atópase nos concellos de Cantá e Bonfim, na rexión da Serra da Lua, onde está recoñecida como lingua oficial dende 2014.^[4]

As presións externas diminuíron o uso do wapishana entre as xeracións máis novas, e non foi ata 1987 cando o wapishana foi utilizado como lingua de ensino nas escolas indíxenas da comunidade lingüística. En 2009, A Universidade Federal de Roraima creou un programa de extensión para aprender wapishana.^[4] En Güiana, hai organizacións para a preservación da lingua, como Wapichan Wadauniinao Ati'o.^[5]

Importancia cultural

Moitas plantas e animais endémicos da rexión só se coñecen en wapishana, e a lingua ten un sistema de taxonomía distinto. Un exemplo son as tres clases de plantas, karam'makau, wapaurib bau e wapananinau, que son indicativas dos "criterios de cultivo" dos pobos indíxenas. Karam'makau representa plantas recollidas en estado salvaxe, mentres que wapaurib bau son as plantas que foron domesticadas e adoitan levar nomes segundo o lugar ou o agricultor de orixe. A mandioca, un alimento de grande importancia para os indíxenas da rexión, ten unha "desconcertante variedade de nomes" en wapishana. Os wapananinau son plantas con propiedades máxicas, e teñen funcións importantes para os xamáns das crenzas tradicionais.^[4]

Morfoloxía

Afixos persoais do wapishana:^[3]
	singular	plural
1ª persoa	n-/m- -na	wa- -wi
2ª persoa	ɨ-/i- -i	ɨ- -wiko
3ª persoa	ɾ(ɨ/iʔ)- -sɨ	na- -nu
3ª persoa refl.	a-

Afixos verbais do wapishana:^[3]
temáticos	-ta, -ɗa, -ɓa
presente	-e
recíprocos	-(a)ka
adxectivo	-ɾe, -ke

Notas

↑ "A lingua wapishana en Ethnologue". Consultado o 16 de maio de 2021.
↑ Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Meira, Sérgio. 2019. A Study of the Genetic Relation between Mawayana and Wapishana (Arawakan Family) Arquivado 17 de febreiro de 2021 en Wayback Machine.. Revista Brasileira de Línguas Indígenas Arquivado 17 de xaneiro de 2019 en Wayback Machine. (RBLI), vol. 2, no. 1 (Jan.-Jun. 2019), pp. 70-104.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Machado, Ananda; de Pinho, Rachel Camargo (2020). Leal Filho, Walter; King, Victor T.; Borges de Lima, Ismar, eds. Biodiversity and Knowledge Associated with the Wapishana People's Language: An Ethnolinguistic-Territorial and Conservation Case Study in the Amazon. Indigenous Amazonia, Regional Development and Territorial Dynamics: Contentious Issues. The Latin American Studies Book Series (en inglés) (Cham: Springer International Publishing). pp. 357–373. ISBN 978-3-030-29153-2. doi:10.1007/978-3-030-29153-2_15. Consultado o 2021-03-15.
↑ "Wapishana Writers' Workshops and Literacy Tutor Training". SIL International (en inglés). 2012-09-12. Consultado o 2021-03-15.

Véxase tamén

Bibliografía

Aikhenvald, Alexandra Y. (1999). "The Arawak language family". En Aikhenvald, Alexandra Y.; Dixon, R.M.W. The Amazonian languages. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 65–106.
Tracy, Frances V. (1974). "An Introduction to Wapishana Verb Morphology". International Journal of American Linguistics 40 (2): 120–125. doi:10.1086/465294.

Ligazóns externas

Wapishana dictionary The Intercontinental Dictionary Series

[Ethonologue-1] "A lingua wapishana en Ethnologue". Consultado o 16 de maio de 2021.

[2] Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.

[Meira-2019-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Meira, Sérgio. 2019. A Study of the Genetic Relation between Mawayana and Wapishana (Arawakan Family) Arquivado 17 de febreiro de 2021 en Wayback Machine.. Revista Brasileira de Línguas Indígenas Arquivado 17 de xaneiro de 2019 en Wayback Machine. (RBLI), vol. 2, no. 1 (Jan.-Jun. 2019), pp. 70-104.

[:0-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Machado, Ananda; de Pinho, Rachel Camargo (2020). Leal Filho, Walter; King, Victor T.; Borges de Lima, Ismar, eds. Biodiversity and Knowledge Associated with the Wapishana People's Language: An Ethnolinguistic-Territorial and Conservation Case Study in the Amazon. Indigenous Amazonia, Regional Development and Territorial Dynamics: Contentious Issues. The Latin American Studies Book Series (en inglés) (Cham: Springer International Publishing). pp. 357–373. ISBN 978-3-030-29153-2. doi:10.1007/978-3-030-29153-2_15. Consultado o 2021-03-15.

[5] "Wapishana Writers' Workshops and Literacy Tutor Training". SIL International (en inglés). 2012-09-12. Consultado o 2021-03-15.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]