Uath (ogham)

Uath
	;
Cineál	litir oghaim
Ball de	ogham

Is í an séú litir den aibítir oghaim an tUath^[1] (Sean-Ghaeilge Úath^[2]). Is í an chéad litir, agus dá bharr an ainmlitir, den Aicme Uatha, sraith chúig litir atá de réir tréithe scríoba suas nó faoi chlé na stoclíne. Trascríobhtar é mar ʜ sna lámhscríbhinní, ach ní fhaightear fianaise di sna hinscríbhinní atá ar marthain. Tugtar mar chiall idir (f)uath agus sceach gheal. Moltar inniu [j] di mar luach foghraíochta.

Sanasaíocht

De bharr easpa fianaise agus gur cailleadh an túschonsan, is doiléir é sanasaíocht na litreach, agus mar sin fosta a luach foghraíochta.^[3] Athchruthaíodh an focal sa Ghaeilge Chianach mar *osato-.

Mhol McManus (1986) an luach /y/ (.i. an leathghuta [j]).^[4] Mhol Peter Schrijver, dá mb'fhíor gur gaol le pavere na Laidine ab ea úath "eagla", go bhféadfadh gur caomhnaíodh rian de PIE-*p sa Ghaeilge Chianach, ach arís, tá easpa fianaise ann.^[5]

Bríatharogam

Is iad a leanas na nathanna meafaracha (kennings) d'ainm na litreach sa Bhriatharogham:^[6]

condál cúan^[7] (comhdháil conairte) i mBriatharogham Morann mic Moín
bánad gnúise (bánú gnúise/aghaidhe) i mBriatharogham Mac ind Óc
ansam aidche "(is ansa^[8]/deacra istoíche) i mBriatharogham Culainn.

Cé go molann na nathanna úd uafás mar chiall don litir, san Auraicept na n-Éces faightear an ghluais 'sceach gheal':

comdal cuan huath .i. sce L. om; no ar is uathmar hi ara deilghibh (comhdháil conairte is ea huath (.i. sceach gheal); nó óir is uathmhar/uafar/uafásach í ara dealga).

Tagairtí

↑ uath^{1, 2, 4} ar teanglann.ie FGB, uafás, sceach gheal, fuath
↑ 3 úath, sceach gheal, 1 úath, fuath
↑ McManus, Damian (1991). "A Guide to Ogam" 4. Co. Chill Dara, Éire: An Sagart. ISSN 0790-8806.
↑ op. cit., lch 36.
↑ op. cit., lch 37.
↑ Auraicept na n-Éces, George Calder, Edinburgh, John Grant (1917), athchló Four Courts Press (1995), ISBN 1-85182-181-3
↑ 1 cúan
↑ ansa² ar teanglann.ie FGB

Aicmí agus Litreacha Oghaim
Beith					Uath					Muin					Ailm					Forfeda
B	L	F	S	N	H	D	T	C	Q	M	G	NG	S	R	A	O	U	E	I	EA	OI	UI	IA	AE	P
ᚁ	ᚂ	ᚃ	ᚄ	ᚅ	ᚆ	ᚇ	ᚈ	ᚉ	ᚊ	ᚋ	ᚌ	ᚍ	ᚎ	ᚏ	ᚐ	ᚑ	ᚒ	ᚓ	ᚔ	ᚕ	ᚖ	ᚗ	ᚘ	ᚙ	ᚚ

[1] uath^{1, 2, 4} ar teanglann.ie FGB, uafás, sceach gheal, fuath

[2] 3 úath, sceach gheal, 1 úath, fuath

[3] McManus, Damian (1991). "A Guide to Ogam" 4. Co. Chill Dara, Éire: An Sagart. ISSN 0790-8806.

[4] . cit., lch 36.

[5] . cit., lch 37.

[6] Auraicept na n-Éces, George Calder, Edinburgh, John Grant (1917), athchló Four Courts Press (1995), ISBN 1-85182-181-3

[7] 1 cúan

[8] sa² ar teanglann.ie FGB

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]